Алтайдын Чолмоны

Тӧрӧлин сӱӱгени — кеендикте

16.07.2019

Эл-јон јаткан кажы ла јерде культура бӧлӱктиҥ ижинеҥ улустыҥ кӱӱн-санаазы, јашӧскӱримниҥ кӱр-кӧксиниҥ байлыгы кандый болоры камаанду.

Текши ороондо культураныҥ ӧзӱми јаан алтамдар эдип турганын 2019 јыл Театрдыҥ јылы деп адалганы да керелейт. Ого учурлай тергеебисте культура аайынча кӧп башка-башка керек-јарактар ӧткӱрилет.

Тергеебистиҥ чике ортозында турган, су-алтай Оҥдой аймактыҥ культура бӧлӱги республика ичинде јайалталарыла алдынаҥ бери аҥыланып, једимдериле јаантайын сӱӱндирип туратан. Бу да Театрдыҥ јылында Оҥдой аймак јаҥы јеҥӱлериле јерлештерин оморкотты. Аймактыҥ культура аайынча бӧлӱгиниҥ ишчилериниҥ једимдӱ ижи, јилбилӱ јол-јорыктары, јайаандык јолдоры керегинде биске оныҥ культура, спорт ла јашӧскӱрим политика аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Сырга Садрашева куучындады.

Томск калада јаан изӱ айдыҥ 4-7 кӱндеринде јайаандык ӧмӧликтердиҥ текшироссиялык маргаан-фестивалиниҥ талалык бӧлӱги ӧтти. Бу фестиваль «Культура» деген национальный ӱлекердиҥ кеминде ӧткӱрилген. Албатылык јайаандыктыҥ ӧргӧӧзиниҥ тӧс сценазына Сибирьдиҥ 10 тергеезинеҥ 36 ӧмӧлик чыгып, јайаандык программазын кӧргӱсти.

Конкурс тӧрт ууламјыла ӧтти: «Фольклорлык ӧмӧлик», «Албатылык бије», «Албатылык кожоҥ» ло «Албатылык кӱӱ». «Албатылык кожоҥ» деген ууламјыда Алтай Республиканыҥ адынаҥ Оҥдой аймактыҥ «Эҥир јылдыс» ӧмӧлиги турушты.

С. Садрашева: «Албаты јайаандыгыныҥ тӧс јеринеҥ бу маргаан-фестивальдыҥ талдашту баштапкы бӧлӱгинде турушсын деп телефон соккон болгон. Конкурстыҥ ээжи-некелтелериле 1-кы бӧлӱк талдашка бойыстыҥ кожоҥдорысты видеого согуп аткарганыс. Оныҥ турулталары Москвада кӧрӱлген. Бу бӧлӱкти једимдӱ ӧдӱп, Томск кала јаар шыйдындыс.

Эҥ ле озо айдарга турганым: бу конкурс коркышту бийик кеминде ӧткӱрилип јат, ондо ченемелдӱ, јайалталу, эҥ ле артык деген ӧмӧликтер туружат. Бистиҥ «Эҥир јылдыс» ансамблистиҥ тергее тыштында бу баштапкы мындый јаан, каруулу ченемели болды.

Ӧмӧликте тогус кижи, олордыҥ кажызыныҥ ла текши ижи кожоҥноҥ ыраак деп темдектеер керек (Сырга Садрашева — башкараачызы). Эҥ ле јиит туружаачыбыс — 25 јашту Мызылдай Анатова, эҥ јааны — Ирина Маймановна Сарбашева. Бис алтай кожоҥысты, јаҥарысты сӱӱген тегин ле улус. Айыл-јуртту, билелӱ, бала-баркалу эпшилерге кожоҥдоорына ӧй табарга кезикте келишпей турат. Кезикте ӧмӧлик јуулышкан ӧйдӧ башка-башка шылтактардаҥ улам кажы бирӱбис келбей турган учуралдар болуп ла турган эмей. Је мындый јаан конкурста једимдӱ туружып, башка да ӧмӧликтердиҥ јайаандыгыла таныжып, кажыбыс ла сӱӱген јилбӱбиске там јӱткӱп, оныҥ учурын јаҥыдап ачып, таштабай, кожоҥдоорысты оноҥ ары улалтар деген тебӱ алган деп бодойдым.

Фестивальда карындаштык тува, хакас ӧмӧликтердиҥ, «Ансамбль казачьей песни» деп ӧмӧликтиҥ программалары тыҥ болгон деп темдектедис. Олор канча-канча фестивальдардыҥ лауреаттары, туружаачылары. Башкараачылары да кӧп сабада ченемелдӱ, атту-чуулу, нерелӱ ишчилер. Бистиҥ ууламјыда турушкан ончо ӧмӧликтердеҥ «Эҥир јылдыс» иле аҥыланып турды. Нениҥ учун дезе олордыҥ кажызы ла чыгып келеле, кожоҥын кожоҥдойло эмезе кайын кайлайла, ойноткыларын кожоло, театрал да ойын кожуп, кӧрӱмјилӱ программа белетеген. Је конкурстыҥ ээжи-некелтелери аайынча бу ууламјыда јӱк албатылык кожоҥ болор керек болгон. Бис ээжилердеҥ бир де чыкпаска чырмайдыс. Программаныҥ башталганында бир эмеш кай кожуп, оноҥ ло јаҥарысты чӧйип кожоҥдодыс. Јаргычыларга сӱрекей јараган. Је ондый да болзо, јаан сый — 2 млн салковой акча Томск каланыҥ кожоҥчы ӧмӧлигине келишти.

Сӱрекей јаан ченемелдӱ, јайалталу ӧмӧликтерле кожо бир сценага чыгып, маргыжып, мындый конкурста турушканысла, Оҥдой јуртыстыҥ ады бийик сценадаҥ јарлалганыла оморкойдыс.

Бистеҥ башка республикадаҥ база ӱч ӧмӧлик турушканын, байла, кӧп улус билер. Кажы ла ӧмӧлик Томск калага бойы јеткен деп айдар керек. Јӱк ого једип барала, бой-бойысты кӧрӱштис. Фестивальда бой-бойысты јӧмӧжип, «Алтайлар, ичкери!» деп «оорып» јӱрдибис. Ончобыс јаба, јаан делегацияла, јакшынак автобусту, ого «Республика Алтай» деп бичийле барган болзос, артык болор эди…».

База бир јаан јеҥӱни аймак орус албатыныҥ јайаандыгыныҥ «Алтайдыҥ аржандары» деген байрамында алды.

Кӧксуу-Оозында байрамныҥ јайаандык бӧлӱгинде туружарга Оҥдой аймактаҥ 100-теҥ ажыра кижи барган. Олорды Оҥдойдыҥ культурно-досуговый тӧс јериниҥ эрчимдӱ башкараачызы Марина Олеговна Емекеева баштап апарган.

Белетениш 3 ай озо, программа келерде ле башталган. Орус албатыныҥ чӧрчӧктӧри аайынча кӧргӱзӱ тургузар конкурс анчада ла јилбилӱ болгонын кӧрӧӧчилер темдектеген эди. Аймактыҥ культишчилери «Летучий корабль» деп чӧрчӧккӧ тайанып, бӱткӱл мюзикл белетеди деп айдарга јараар. Оны тургузарында аймактыҥ кажы ла ууламјы аайынча устары турушкан. Республика ичинде јарлу, тереҥ кӧрӱм-шӱӱлтелӱ, алтай албатыныҥ фольклорын јакшы билер ус Алып-Манаш Токтунович Епишкин уулдары Эрменле, Эркеменле бу кӧргӱзӱге керектӱ јазалдар белетеген. Сценада айланып турар турачак тудулган, кажы ла јаны кӧрӧӧчилерди башка јерге апарып туратан. Бир јаны Россияныҥ маанызы, бир јаны Водянойдыҥ сазы, бир јаны каанныҥ туразы. Экинчи катта Забаваныҥ кыбы, ондо трубадаҥ чӧрчӧктиҥ геройлоры да чыгып турды. Оныҥ бийиги –  2,5 метр, тууразы – 2 метр. Бу куулгазын тудум кӧрӧӧчилерди коркышту јилбиркетти.

Кӧрӧӧчилерди бойыныҥ јайалталу ойыныла анчада ла јиит артисттер Тимур Кадыков, Индира Кадыкова, орус албатыныҥ кожоҥдорыныҥ «Параллель» ӧмӧлиги (башкараачызы Е. В. Алаева) сӱӱндирди. Артисттердиҥ јайалтазы, ченемели коркышту тыҥ деп сезилип турды.

Байрамда турушкан кажы ла кижи бойыныҥ ижин јакшы бӱдӱрерге албаданган. «Тӧрӧл аймагыс бастыра кӧргӱзӱлерле баштапкы болгоныла оморкойдыс.  Маргышкан ӧскӧ аймактардаҥ Чой ло Кӧксуу-Оозы, Кош-Агаш аймактарды аҥыладыс. Мындый јаан байрамдар улустыҥ кӱӱнин кӧдӱрет, албатыны бириктирет, культишчилердиҥ ченемелин бийиктедет, бой-бойыстыҥ једим-једикпестеристи темдектеп, келер ӧйдӧ оноҥ јакшы, оноҥ артык болорго бек амаду-санаа берет» — деп, тӧс јердиҥ режиссеры Нина Маковна Унукова айтты.

«Алтайдыҥ аржандарында» Оҥдой аймактаҥ бијениҥ албатылык «Урсул» ӧмӧлигиниҥ художественный башкараачызы Азамат Малчиев ле культурно-досуговый тӧс јердиҥ специализи, кожоҥчы, кӱӱ чӱмдеечи, Андрей Хабаров Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамотазын алганы база оморкодулу.

Былтыр Оҥдойдыҥ культурно-досуговый тӧс јери грант ойноп алган. Оныҥ некелтезиле аймакта «Алып-Манаш ла Кӱмӱжеҥ-Ару» деп спектакль тургузар иштер кӧнӱ башталып калган. Кай чӧрчӧктиҥ тӧзӧлгӧзин буспай, эмдиги ӧйдиҥ јаҥыртуларын кийдирип, келиштире сценарий бичилген (авторы — Н. Унукова). Тургуза ӧйдӧ кидим репетициялар ӧдӧт (режиссеры — З. Гасанов). Бу солун спектакль кӧрӧӧчилерге куран айда сыйлалар. Онойдо ок ол јылдыҥ ла ӧткӱрилип турган «Торко Чачак» театрал фестивальда, аймактар сайын кӧргӱзилер. Орус тилге кӧчӱрилген тушта ол јаан јолго чыгып, ороон ичиле де јорыктаар болор. Спектакльда 30 кире јииттер туружар, ол тоодо аймактаҥ культураныҥ ла санаттыҥ колледжинде ӱренип турган балдар. Тӧс јердиҥ бойында «Алтын оймок» мастерской бар. Оныҥ ус кӧкчилери спектакльга керектӱ јаҥы костюмдар шидеген.

Оҥдой аймакта, кажы ла јерде чилеп, культишчилер эл-јонго, јашӧскӱримге јакшыны ла јарашты јербойыныҥ јаҥжыгуларына, албатызыныҥ энчизине тайанып кӧргӱзет, тӧрӧлин мактайт, јерлештериниҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱрип, олордыҥ ӧзӧк-бууры ӧткӱн, тирӱ болзын деп кичеенип иштейт.

Э. КУДАЧИНА