Алтайдын Чолмоны

М. Орешкин: «Јакшы јанындӧӧн кубулталарды кӧрӧдис»

09.08.2019

Куран айдыҥ 7-чи кӱнинде Алтай Республикага ишмекчи јол-јорыкла РФ-тыҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министри, бистиҥ тергеениҥ кураторы Максим Орешкин келип јӱрген.

Ол тергеениҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохординле туштажып, республиканыҥ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱмиле колбулу сурактарды шӱӱшкен. Эрмек-куучын тергееге инвестициялар јилбиркедери, кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧри керегинде ӧткӧн деп айдар керек.

Олег Хорохордин республикада тергеениҥ 2024 јылга јетире ӧзӱминиҥ программазы белетелип јатканын, оны белетеер тушта эл-јонныҥ шӱӱлтелери ајаруга алынып турганын темдектеген. Анайда ок туризмниҥ ӧзӱминиҥ бешјылдык программазы белетелет деген.

—Бистиҥ текши амадубыс – республиканыҥ эл-јоныныҥ јадын-јӱрӱмин јарандыратан документти јӧптӧйлӧ, јӱрӱмде бӱдӱрери – деп, удурумга башчы айткан.

Максим Орешкин бастыра сурактарды шӱӱжип ле тӧзӧлгӧлӱ шӱӱлтелерди угуп, кажы ла ууламјы аайынча јарамыкту јӧп табарга белен болгондорын темдектеген. Ол тергеениҥ мынаҥ ары једимдӱ ӧзӱм аларына керектӱ комплексный планды белетеер арга республикада барын айткан.

«Ого керектӱ јаан аргалар Алтай Республикада бар, бӱгӱн бис бастыра бӧлӱктерде јакшы јанындӧӧн кубулталарды кӧрӧдис. Тергеелик јаҥдардыҥ јӱткимелиниҥ ле федерал тӧс јердиҥ јӧмӧлтӧзиниҥ шылтузында Алтай Республика темдектеп алган стратегический амадуларга јединер» — деп, Максим Орешкин айткан.

Тергеениҥ кураторыла кожо республикабыска федерал министерстволордыҥ ла ведомстволордыҥ чыгартулу улузы келген. Бу кӱн олор Горно-Алтайсктыҥ башка-башка площадкаларында — «Экономика», «Кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми», «Субъекттердиҥ ӱстиги јамылуларыныҥ ижин баалаар кӧргӱзӱлер», «Эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ кеми», «Јонјӱрӱмдик бӧлӱк», «Туризмниҥ ӧзӱминиҥ сурактары ла келер ӧйи» деп адалган стратегический сессиялардыҥ ижинде турушкан. Анда олор агропромышленный комплекстиҥ, кичӱ ле орто аргачылыктыҥ, коммунальный ла газовый ээлемдердиҥ сурактарын ла ӧскӧ дӧ сурактарды, анайда ок «Ӱредӱ», «Культура», «Јадар јер ле калада јадар айалга» нацӱлекерлер јӱрӱмде канайда бӱдӱп турганын шӱӱшкен.

Стратегический сессиялардыҥ ижиниҥ турулталары элбедилген јуунда кӧрӱлген.

—Куратор болорыныҥ учуры тергееде белетелген комплексный баштаҥкайларды јӧмӧӧри болуп јат. Бу сӱрекей јаан иш. Бистиҥ амадубыс – федерал ведомстволорды Алтай Республиканыҥ ӧзӱмине ууламјылалган иште эрчимдӱ туруштырары болуп јат. Тергеениҥ башкарузында ичкери ӧзӱмге барарга нени эдер керек деген толо оҥдомол бар. Бистиҥ јӧмӧп турган тӧс ууламјы эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ айалгазын оҥдолторына ууландырылган ла бӱдӱретен баштапкы сурактар – эл-јонныҥ кирелтелериниҥ кемин бийиктеерин јеткилдеери, улус јыл туркунына иштегедий јерлер тӧзӧӧри, јурт ээлемди ле ӧскӧ дӧ бӧлӱктерди ӧскӱрери – деп, федерал министр айткан.

Олег Хорохординниҥ айтканыла болзо, комплексный план белетеери аайынча иш тергееде кичӱ изӱ айдаҥ ала ӧдӧт. Кандый иштер ӧткӱрери керегинде чокым шӱӱлтелер белетелген. Олорды белетеер тушта эл-јонныҥ шӱӱлтелери база ајаруга алылган.

—Алтай Республиканыҥ аргаларын толо тузаланарга, ӧзӱм алынган транспортный, инженерный, логистический ле социальный инфраструктуралар керек. Комплексный планга мыныҥ бастыразы кирген – деп, удурумга башчы айткан.

Максим Орешкинниҥ айтканыла болзо, Алтай Республиканыҥ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱмин буудактадып турган шылтактардыҥ тоозына, озо ло баштап, транспортный инфраструктураныҥ јеткилинче ӧзӱм алынбаганы, ЖКХ-ныҥ тарифтериниҥ кеми бийик болгоны кирет.

—Алтай Республиканыҥ јол колбуларыныҥ ӧзӱмине «Јеткер јок ло чыҥдый автомобильный јолдор» деген нацӱлекер аайынча јаан акчалар чыгарылып јат, эмди бу ишти учына јетиргизер керек – деп, тергеениҥ кураторы айткан.

Јуун ӧйинде бу программаны јӱрӱмде бӱдӱрери аайынча республикага јаан сурактар јок болгоны айдылган. Максим Орешкин Казахстандӧӧн јол тудар деген баштаҥкайды јӧмӧп, бу сурактыҥ аайына, тургуза ӧйдӧ белетелип јаткан гран-кыйуда Казахстанла ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ программазы ажыра чыгарын шӱӱжер керек деген. Республиканы кӱрлер тудары ла јазаары аайынча аҥылу программага кийдирер керек деген шӱӱлте база айдылган.

Мынаҥ озо Бийск–Горно-Алтайск ортодо темир јол тудар керек деген шӱӱлтелер јаҥыс катап айдылбаган эди. Мыныла колбой М. Орешкин тургуза ӧйдӧ РЖД бу темир јолды тудары аайынча јӧп аларга белен эмес болгонын айткан. Министрдиҥ темдектегениле, озо баштап бу ӱлекер-проекттиҥ баазын бу јолло канча кире кош, улус тартыларын кӧрӧр керек деген. Темдектезе, Тувада тудулып јаткан Кызыл–Курагино деген темир јолды тударына салылган акча ол јолло кӧмӱр тартканынаҥ јандырылар аргалу болор. Тергеениҥ кураторы Бийск ле Горно-Алтайск ортодо темир јол экономический јанынаҥ тузалу болор бо деп, бастыра јанынаҥ шӱӱп кӧрӧр керек деген. Оны тергее бойы ла федерал ведомстволор шиҥдеер учурлу.

Федерал министр ајаруны авиаколбуны ӧскӱрер керек болгонына эткен. Јаҥыс ла Москвала эмес, је анайда ок Россияныҥ ӧскӧ дӧ калаларыла, республиканыҥ јурттарыла ӧзӱм алындыратаны јаан учурлу болгонын темдектеген.

—База бир јаан учурлу сурак – ол кичӱ ле орто аргачылыктыҥ бӧлӱгиниҥ, анчада ла јурт ээлемде, тузазын јаандадары. Анайда ок туризм де јаан учурлу. Оныла колбой туристтерди амырадар сезонды элбедер керек. Туризмниҥ, јурт ээлемниҥ бӧлӱктеринде таҥынаҥ баштаҥкайлардыҥ ӧзӱмин, таҥынаҥ инвестицияларды экелерин буудактадып турган сурактарды чечкедий учурлу јӧптӧр чыгарар керек. Мындый шӱӱлтелерди тергеениҥ командазы мындагы эл-јонныҥ шӱӱлтелерин ајаруга алып белетегенин темдектейдим – деп, Максим Орешкин айткан.

Туризм аайынча федерал агентствоныҥ элбедилген јуунда турушкан јааны Зарина Догузова республикага келип турган туристтердиҥ 90 проценти јылдыҥ кӱӱк-сыгын айларында келип турганын темдектеген. Тергееде јыл туркунына иштеер туробъекттер тудар керек. Мында ајаруны олордыҥ тоозына эмес, чыҥдыйына эдер керек деген. Анайда ок акчалу туристтерди јилбиркедерине ајару эдилер учурлу болгонын, мыныла колбой авиаколбуныҥ географиязын элбедер, конкурентный болгодый турпродукт тӧзӧӧр керек болгонын ол база темдектеген.

—Республикага келип турган айылчылардыҥ тоозын кӧптӧдӧр амадула республика танылу болзын деп, сезондор ортодо реклама аайлу керек-јарактар ӧткӱреринде тергеениҥ јӧмӧлтӧзи керек. Анайда ок республикада национальный аш-курсак белетеер чыҥдый ресторандар једишпей турганын, јаҥы отельдер ле кемпингтер тудар керек болгонын темдектеер эдим – деп, ол айткан.

Максим Орешкин аэропортто телекейлик кеминде терминал тудар керек болгонын темдектеген. Мыны уккан Олег Хорохордин ого керектӱ јарадулар алар иш учына једип баратканын ла объекттиҥ ээзи бу ӱлекерге акча саларга белен болгонын айткан.

Јонјӱрӱмдик бӧлӱктиҥ ӧзӱми шӱӱжилер тушта јаан ајару улустыҥ јӱрӱмин узадарына, ӧлӱмдерди астадарына, балдар чыгарын кӧптӧдӧрине, медициналык јеткилдештердиҥ чыҥдыйын оҥдолторына, анчада ла јаҥы перинатальный тӧс јер тудар керек болгонына, онкологический службаны ӧскӱрерине, јӱрек-тамырдыҥ ооруларын эмдеер тӧс јердиҥ таҥынаҥ бӧлӱгин тӧзӧӧрине эдилген.

—Кураторствоныҥ иштеер аайыныҥ учуры, аргалары јаан. Је тургуза ӧйдӧ олорды тузаланып болбой турган тергеелерди ӧрӧ тартары тӧс ајаруда болуп јат. Алтай Республикага ортороссиялык кӧргӱзӱлердеҥ бийик болорго јединер керек. Комплексный план РФ-тыҥ башкарузы кеминде јӧптӧлӧр. Бӱгӱнги јуун оныҥ тӧзӧлгӧзи. Бис бу программаныҥ сомын, чокым керек-јарактарын кӧрӱп баштадыс – деп, Максим Орешкин айткан.

Олег Хорохординниҥ темдектегениле, јуун ӧйинде тергееге берилген јакылталардыҥ бастыразы эдилер. Керектӱ документ-чаазындар ӧйинде белетелип, федерал ведомстволорго јетирилер.

—Эмди бис бу комплексный планды кыска ӧйдиҥ туркунына јӧптӧп, оноҥ ары РФ-тыҥ башкарузыныҥ јакаандары, госпрограммалары ла нацӱлекерлери ажыра јӱрӱмде бӱдӱрерис. Анайда ок бис республиканыҥ ӧзӱминиҥ программазын ла туристический бӧлӱктиҥ ӧзӱминиҥ программазын белетейдис. Олор Россияныҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ программазыла, анайда ок Максим Станиславовичтиҥ кураторствозыла белетелип јаткан комплексный планла колбулу. Мынызы республиканыҥ ӧзӱминде билдирлӱ једимдерге једер арга берер – деп, Олег Хорохордин адакыда айткан.

К. КУРТОВ