Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Шӱӱжӱде – «Ӱредӱлик» эл ӱлекерди бӱдӱрери

16.08.2019

Республиканыҥ педагогторыныҥ куран айда ӧткӱрип турган јаҥжыккан јуунында ӱредӱчилер Россия Федерацияныҥ ӱредӱлигиниҥ министри Ольга Васильевага кӧнӱ сурактар берер аргалу болгон.

Јуун куран айдыҥ 13-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Эл театрында ӧткӧн. Оныҥ ижинде республиканыҥ ӱредӱлик бӧлӱгинде иштеген 400-теҥ ажыра педагогтор, бистиҥ тергееде ишмекчи јол-јорыкла јӱрген федерал министр Ольга Васильева, АР-дыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин, ӱредӱликтиҥ тергеелик ле муниципал башкартуларыныҥ јаандары, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандары, республиканыҥ јасакчы ла бӱдӱреечи јаҥдарыныҥ, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы турушкан.

Ӱредӱчилердиҥ быјылгы јуунында шӱӱжилген тӧс сурак «Ӱредӱлик» деген эл ӱлекерди Алтай Республикада бӱдӱрерине учурлалган.

«Эмдиги ӧйдиҥ чыҥдый ӱредӱзин алар арга кажы ла кижиге ачык болор учурлу. Ол ороонды ӧскӱрер, јонјӱрӱмдик чындыкты јеткилдеер јаан ийделӱ арга болуп јат деп, орооныстыҥ президенти В. В. Путин јаҥыс катап эмес темдектеген. «Ӱредӱлик» деген эл ӱлекер шак мындый амаду тургузат – деп, Олег Хорохордин јуунныҥ туружаачыларына уткуулду сӧзинде айткан. – Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ижинде ӱредӱ бӧлӱги јаантайын тӧс ајаруда турган ууламјы болуп јат».

Россия Федерацияныҥ Президентиниҥ Јарлыгыла, ороонныҥ ӱредӱлик бӧлӱгинде иштегендерге эки амаду тургузылганын Ольга Васильева јуунда темдектеген, олор – Россияны текши ӱредӱниҥ чыҥдыйы аайынча баштапкы јерде турган он ороонныҥ тоозына кийдирери ле орооныста јаткан калыктардыҥ кӧгӱс-ой байлыктарына тӧзӧлгӧлӧнип, сагыш-кӧгӱстӱ ле јонјӱрӱмдик-каруулу улусты таскадып ӧскӱрери.

Ольга Васильеваныҥ јетиргениле, 2019 јылдаҥ ала Алтай Республикага инфраструктурала колбулу иштерге 110 млн салковой, анайда ок «Демография» деген эл ӱлекер аайынча балдардыҥ садтарын тударга 1,5 млрд салковойдоҥ ажыра акча чыгарылар. Эл ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱргениниҥ тузазы тергеениҥ эл-јонына иле болзын деп, республиканыҥ башкартузы бастыра арга-кӱчин салып иштеер ижемјизин ол угускан.

Ӱзеери ӱредӱниҥ јаҥы бӱдӱмдери – кванториумдар, цифровой ӧзӱмниҥ тӧс јерлери, билим корпорациялардыҥ туралары керегинде куучындап, 2024 јылга јетире Россияда чыҥдый ӱзеери ӱредӱ алар аргаларды 6 млн ӱренчиктерге тӧзӧӧр амаду тургузылганын база айткан.

РФ-тыҥ президентиниҥ јакыганыла, балдардыҥ ла јашӧскӱримниҥ аргаларын ла јайалталарын илелеп јартаар, јӧмӧӧр лӧ ӧскӱрер тергеелик тӧс јерлер тӧзӧлӧр. «Олор јайалталу балдарды јӧмӧӧр тергеелик иштиҥ ӧзӧк јери болор учурлу. Бу тӧс јерлер билимниҥ, ӱредӱликтиҥ, культураныҥ, спорттыҥ тӧс јерлериле, индустриальный, технический јарлу компанияларла ӧмӧ-јӧмӧ иштегени јаан учурлу» – деп, Ольга Васильева темдектеген.

Алтай Республиканыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко «Ӱредӱлик» деген эл ӱлекерди бӱдӱрери аайынча бистиҥ тергееде ӧткӧн иштер керегинде јетирӱ эткен. Ӱлекердиҥ тӧс ууламјылары аайынча бӱдӱрген иштер ле олордыҥ турулталары керегинде куучындап, аҥылу ајаруны ол школго јӱрерге јажы јеткелек балдардыҥ ӱредӱзин тӧзӧӧриниҥ, балдарлу билелерди јӧмӧӧриниҥ, кадрларды ӧскӱрериниҥ, ӱзеери ӱредӱниҥ сурактарына эткен.

Педагогтор јаҥжыккан јуунында «Ӱредӱлик» деген эл ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрериниҥ сурактарын секцияларда шӱӱшкенин министр јетирген.

Туулу Алтайда ӱредӱлик бӧлӱк тӧзӧлгӧн 1928 јылдаҥ бери ороонныҥ ӱредӱ бӧлӱгиниҥ башкараачызы тергееге баштапкы катап келгенин Алексей Бондаренко темдектеп, бу јуунда ӱредӱчилер јилбиркеген сурактарын федерал министрге кӧнӱ берер аргалузын айткан. Кандый сурактар болгоны, олорго каруулар кычыраачыларыска база солун болор деп санандыс.

Онойдо, Јашӧскӱрим политиканыҥ ла јуучыл-тӧрӧлчи таскадуныҥ тӧс јериниҥ башкараачызы Елена Терехова республикада балдар амыраган ла су-кадыгын орныктырган лагерьлердиҥ коомой айалгазын, олорды јаҥырта тударга ла јазаарга бюджетте акча јетпей турганын айдып, балдардыҥ лагерьлериниҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин ӧскӱрер программа федерал кеминде болор бо деп сураган.

Ольга Васильеваныҥ айтканыла, тургуза ӧйдӧ ороондо балдар амыраар 42 муҥ лагерь бар ла олордыҥ айалгазы јанынаҥ курч турган сурактар кӧп. Бу керектиҥ аайына чыгарга, тӱрген турулта болор арга-јолдор бедиреер керек. Мындый аргалардыҥ бирӱзи тургуза ӧйдӧ Нижегородский областьта ченелет, мында государстволык јаҥдар банкла јӧптӧжӱ тургузып, балдардыҥ амыраар јерлерин јазап баштаган. Мындый ӧмӧ-јӧмӧ иш турулталу болгонын јӱрӱм кӧргӱскен ле, айса болзо, бу арга јӧмӧлӧр деп, министр айткан.

Кӱӱк айдыҥ јарлыктары ӱредӱчиниҥ тоомјызын бийиктедерге јаан јӧмӧлтӧзин јетирген, бу ок ӧйдӧ муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ методикалык бӧлӱктердиҥ, ӱредӱчилердиҥ билгирлерин бийиктедер институттардыҥ ишчилери Јарлыкка кирбей арткан. Мынаҥ улам республикан да, муниципал да методбиригӱлерде, ишјал јабыс болгон учун, кадрлар јанынаҥ сурактар курч турат. Федерал министерство бу суракты канайда кӧргӧнин ӱредӱликтиҥ муниципал јаҥ кеминде башкартузыныҥ јааны Людмила Федорова сураган.

Айдылганыла јӧпсинип: «Келер ӧйдиҥ ӱредӱчизи» деген федерал ӱлекерде бу айалга тӱзедилер» — деп, Ольга Васильева айткан.

«Земский учитель» деген программаныҥ аайын, ондо кандый улус туружар аргалузын Горно-Алтайсктагы республикан классический лицейдиҥ ӱредӱчизи Анна Нестерович сураган.

Ӱредӱликтиҥ федерал министриниҥ јетиргениле, «Земский учитель» деген программа келер јылда ийде алынар. Ол аайынча јурт јерге, эмезе кала кемдӱ ишмекчи поселокторго, эмезе 50 муҥга јетире эл-јонду калаларга иштеерге барган ӱредӱчилерге 1 млн салковой јӧмӧлтӧ акча тӧлӧлӧр. Программада орто эмезе бийик профессионал ӱредӱлӱ, узын керелеген некелтелерге (квалификационные требования) келишкен, ӱредӱлик организацияда беш јыл иштеген, 55 јаштаҥ ашпаган улус туружар аргалу. Кандый јерде кандый ӱредӱчилер јетпей турганы тергеениҥ ӱредӱлик аайынча министерствозыла чокымдалар.

Горно-Алтайскта јаткан Аскар Тулебаев калада 7-чи таҥмалу национальный школды тударга федерал министрдеҥ јӧмӧлтӧ сураган. Оныҥ айтканыла, бу школды тудар сурак 20 јылга улалып келген. Сӧс келижерде, калада алтай балдар ӱренген 7-чи школдыҥ туразын тудар суракты парламенттиҥ ӧткӧн тудуузында јаантайын турумкай кӧдӱрген депутат шак Аскар Тулебаев болгон.

«Бис бӱгӱн бу школдо болгоныс ла оны тудар сурактыҥ аайына чыгарыс» – деп, Ольга Васильева айткан.

Ӱредӱлик керегинде федерал јасакка «иш» деген оҥдомолды кожоры аайынча АР-дыҥ парламентиниҥ Государстволык Думага эткен јасакберим баштаҥкайыныҥ јӧптӧлӧр аайын Вячеслав Уханов сураган. Бу баштаҥкайды Ольга Васильева јӧмӧгӧнин ол эзеткен.

Ӱредӱде ле таскадуда «иш» деген оҥдомол болорын јӧмӧгӧнин министр айдып, бу сурак аайынча кӧрӱмин јартаган. Оныҥ јетиргениле, тургуза ӧйдӧ ороонныҥ јурт јерлерде иштеген он школында агрошколдор тӧзӧлгӧн, анайда ок агролабораториялу школдор ченелип јат. Тергеелерде технологияныҥ уулчактарды ла кызычактарды ишке таскадар јаҥжыккан урокторы ӧдӧт. Балдарды ишке таскадар ӱредӱни тӧзӧӧри ӱредӱлик организацияныҥ башкараачызынаҥ, школдыҥ ӧмӧлигинеҥ кӧнӱ камаанду ла бу ишти ӧткӱрерин јасак буудактабай јат.

Је, бу ок ӧйдӧ, школдо балазы ӱренген јерин јуунаткан иш бӱдӱрген деген комыдалдар республикалардаҥ, ол тоодо слердиҥ тергеедеҥ прокуратурага алты јыл мынаҥ кайра болгон деп, Ольга Васильева јуунда айткан. Иштеп (ӱредӱ – ол база иш ине) таскабаза, балага кандый да ичкери јол болбозын эне-адалар оҥдоор керек деп, Ольга Васильева ајарган.

Республиканыҥ педагогторыныҥ тӧс јуунында ӱредӱликте кӧп јылдарга ак-чек ле једимдӱ иштегендер кайралдаткан. Горно-Алтайскта И. З. Шуклинниҥ адыла адалган 6-чы лицейдиҥ ӱредӱчизи Марина Кречетова, АР-да Ӱзеери ӱредӱниҥ республикан тӧс јеринде бӧлӱктиҥ башкараачызы болуп иштеген Лариса Федюхина, Тулойдогы школдыҥ ӱредӱчизи Надежда Приходько РФ-тыҥ ӱредӱлигиниҥ министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткан.

Государстволык ишти бӱдӱреринде аҥылу једимдери, республиканыҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱмине, јондык амыр-энчӱ ле јӧптӱ јадарына, калыктардыҥ амырын ла најылыгын корыырына јетирген јаан јӧмӧлтӧзи учун «Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ гражданини» деген нере Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы, АР-дыҥ билиминиҥ нерелӱ ишчизи Наталья Екеевага адалган ла ӧскӧ дӧ улуска кайралдар табыштырылган.

Светлана КЫДЫЕВА

А. Тырышкинниҥ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина