«Јок-јок, аштап-суузаганымнаҥ эмес, «торо» болгонымнаҥ…»

10.09.2019

Сыгын айдыҥ 6-чы кӱнинде Алтай Республикага јарлу боксер Константин Цзю келип јӱрген. Ол бойыныҥ ӧйинде јаан маргаандарда јеҥил ле орто бескелерде туружып, бийик једимдерге јеткен. Цзю — СССР-дыҥ ӱч, Европаныҥ эки катап чемпионы. Ол анайда ок тегин спортчылар ла профессионалдар ортодо телекейдиҥ чемпионы ла абсолютный чемпион.

Атту-чуулу боксер тӱште јурт ээлемниҥ Маймадагы колледжиниҥ ӱренеечилериле, тал-тӱштиҥ кийнинде Горно-Алтайскта акробатиканыҥ «Грация» деген тӧс јеринде спорт сӱӱчилерле туштажулар ӧткӱрип, эҥирде каланыҥ тӧс тепсеҥинде јашӧскӱримге кӧргӱзӱлӱ тазыктыру-зарядка ӧткӱрген.

Майма јуртта ӱренеечилерле болгон туштажуны јурт ээлемниҥ колледжиниҥ директоры А. Д. Чеконов ачкан. Јарлу боксерго уткуулду сӧстӧриле бойыныҥ ӧйинде бу колледжте ӱренген Госдуманыҥ депутады Р. Б. Букачаков ло Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ физкультура ла спорт аайынча комитединиҥ председатели З. Г. Казакпаев баштангандар. Константин Цзю дезе туштажуга келген јиит боксерлорго бойыныҥ спорттогы јолы, рингте болгон эҥ курч ла эҥ јилбилӱ деген «согуштары» керегинде куучындаган. Оныҥ куучын-эрмегин јурт ээлемниҥ ӱренеечилери, јуучыл-патриот клубтардыҥ кадеттери, бокстыҥ ветерандары ла спорт сӱӱчилер сӱрекей јилбиркеп уккандар.

Јарлу спортчы бу туштажуларда јашӧскӱримле, тегин улусла јакшы куучындажып билерин кӧргӱсти. Профессионал боксто бийик једимдерге јеткен бу кижиниҥ кылык-јаҥынаҥ кандый да бийиркеш, кандый да мактаныш, кандый да укааркаш ла кандый да тыҥзыныш кӧрӱнбеди. Ачык-јарык айалгада ӧткӧн бу туштажулардыҥ бирӱзинде спорттогы јолын јаҥы ла баштап турган бир ӱренеечи уулчак Константин Цзюдаҥ: «Боксто баштапкы болорго, рингке кандый кӱӱн-санаалу чыгар керек? Темдектезе, слерде кандый болгон?» — деп сураган. Цзю кӱлӱмзиренип: «Мен, удурлажаачыларыма кӧрӧ, чик јок «торо» болгом. Јок-јок, аштап-суузаганымнаҥ эмес, мен јаантайын јеҥӱге, эйе, шак ла јеҥӱге «торо» болгом» — деп айткан. База бир атту-чуулу спортчы, Олимпий ойындардыҥ ӱч катап чемпионы Александр Карелин «Кебисте болгон јаркынду једимдер ол — јеҥӱге јӱткӱген «торолоштыҥ» шылтузы эмей база» деген кӱӱн-санаазын бу јууктарда Горно-Алтайскта грек-рим кӱрешле ӧткӧн «Ийдениҥ Кубогы» деген маргаандардыҥ алдында болгон пресс-конференцияда база чыгара айткан эди. Спорттыҥ «јылдыстарынаҥ» мындый куучын-эрмекти тегин улуска угарга јаантайын јилбилӱ болуп јат. Атту-чуулу спортчылардыҥ мынайда айтканында кижиниҥ каткызы келер кокыр да, јӱрӱмде болуп турган чын учурлдар да бар. Олорло јӧпсинер кӱӱниҥ келер.

Спортто бой-бойлоры ортодо тартышкан улусты «ӧштӱлер» деп адап турганын бастыра улус база јакшы билер. Акробатиканыҥ тӧс јеринде болгон туштажуда јиит спортчылардыҥ бирӱзи Цзюдаҥ: «Рингте болгон «согуштарда» слер «ӧштӱлерди» кӧп катап јеҥгенигер, кезиктерин нокдаунга ла нокаутка да аткарганыгар. Эмди слер олорго јолугып јадыгар ба?» — деп сураган. Јарлу боксер јиит кижиге каруузын мынайда јандырган: «Бис бой-бойлорыс ортодо јӱк ле рингте «ӧштӱлер». Јӱрӱмде дезе — најылар. Американыҥ боксеры Заб Джудла болгон «согуш» спорттыҥ тӱӱкизине эҥ јаркынду туштажулардыҥ бирӱзи болуп кирген. Баштапкы амырашка јетире сегис секунд ӧй артарда, мен оны нокаутка аткаргам. Ол таралјып, оноҥ ары тартыжар аргаларын јылыйткан. Јаргычылар бу туштажуда јеҥӱни бир ӱнле меге бергилеген. Мен Заб Джудла эмди јаантайын туштажып јадырым. Ачык-јарык куучындажадыс. Оны најылажып јӱрген улустыҥ туштажулары деп айдарга јараар».

Спортчыга акробатиканыҥ тӧс јеринде «слерге ойноттырган улус кандый кӱӱн-санаалу артып јат?» деген сурак база болгон. Цзю удура кӱлӱмзиренип: «Уулчактыҥ колынаҥ тату конфетти айрып алза, оныҥ кӱӱн-санаазы кандый болуп турганын слер, байла, јакшы билеригер. Боксто база ла андый. Је ол конфетти јаан улустыҥ колдорынаҥ ушта согорго, олордоҥ канча ла кире кӧп «торо» болор керек. Амадаган јеҥӱге јаҥыс ол тушта једериҥ» — деп темдектеген. Туштажуда спортчыныҥ кејегези керегинде јилбилӱ куучын база ӧткӧн.

Константин Цзю бойыныҥ колын салган перчаткаларды Маймада Алтай Республиканыҥ первенствозыныҥ ӱч катап алтын јеҥӱчили, Алтайский крайдыҥ ла Сибирьдеги федерал округтыҥ турнирлериниҥ кӧп катап јеҥӱчили Владимир Сидоренкого, Алтай Республиканыҥ первенствозыныҥ эки катап јеҥӱчили Сергей Печерскийге, Никита Банновко ло Марат Марсесянга сыйлаган. Атту-чуулу спортчыныҥ колынаҥ бокстыҥ јап-јаҥы перчаткаларын ол кӱн кадеттердиҥ клубыныҥ турчылары база алган. Бокстыҥ республикан федерациязыныҥ турчылары дезе К. Цзюга Маймада алтай бӧрӱк ле кеп-кийим кийдиргендер. Акробатиканыҥ тӧс јеринде болгон туштажуда дезе Алтай Республиканыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин турушкан. Ол бу туштажуда бистиҥ республикада грек-рим кӱреш, самбо, рафтинг ле ӧскӧ дӧ бӱдӱмдер ичкери јол алынганын темдектеген. Ол туштажуныҥ туружаачыларын башкару спорттыҥ ла физкультураныҥ сурактарына јаантайын јаан ајару эдер деп бӱдӱмјилеген. Константин Цзю кенек балдарга — Евгений Майнаковко, Карлагаш Чанчинага ла Урсула Буштуновага бастыра бойы электројазалдарла јепселген эптӱ коляскалар сыйлаган. Јарлу боксер эҥирде тӧс тепсеҥде јиит спортчыларга зарядка ӧткӱрген, кӧп јииттер оныла кожо фотојурукка соктырткандар. Бу эҥирде јашӧскӱримниҥ дискотеказында республиканыҥ јарлу артисттери Эмил Толкочеков, Елена Тахтаева, Владимир Попошев ле Галина Толкочекова кожоҥдогондор.

Атту-чуулу боксерго бу айдыҥ 19-чы кӱнинде 50 јаш толор. Ол Свердловский областьта Серов деп јаан эмес калада чыккан. Цзю деген ӧбӧкӧни ол корей укту карган адазынаҥ алган. Келер ӧйдиҥ чемпионы бокстыҥ секциязына он јаштаҥ ала јӱрӱп баштаган. 1985 јылда уулдар ортодо РСФСР-дыҥ чемпионы болуп чыккан. Ол анайда ок СССР-дыҥ ӱч, Европаныҥ эки катап чемпионы, тегин спортчылар ла профессиналдар ортодо телекейдиҥ чемпионы ла абсолютный чемпион. Ол керегинде мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдим. К. Цзю — СССР-дыҥ спортыныҥ нерелӱ узы. Кӧп јылдарга чыгара Австралияда јаткан. Ол рингке 282 катап чыгып, 270 туштажуда јаркынду јеҥӱ алган. Бойыныҥ ӧйинде Хуан Лапорт, Джесси Лейх, Заб Джуд деген јарлу спортчыларды јеҥген. 2011 јылда оныҥ фотојуругы телекейдиҥ эҥ артык боксерлорыныҥ магыныҥ залында кондырылган. К. Цзю бойыныҥ ӧйинде Денис Лебедевти, Александр Поветкинди, Хабиб Аллахвердиевти ле Россияныҥ ӧскӧ дӧ јарлу спортчыларын тазыктырган. Уралдагы федеральный университетти божоткон. Јаан курстарда билимниҥ кандидадыныҥ диссертациязын бичиген. Боксер удабас бу диссертациязын корулаар кӱӱндӱ. Ол айыл-јуртту. Атту-чуулу спортчыныҥ алдындагы ла эмдиги билезинде Тимофей, Никита, Анастасия, Владимир ле Виктория деп балдар чыдап јат.

Арутай АДАРОВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина