Алтайдын Чолмоны

Эм тургуза сурактар каруулардаҥ кӧп

27.09.2019

Сыгын айдыҥ 24-чи кӱнинде АР-дыҥ прокуратуразыныҥ «Алтай Республикада айландыра турган ар-бӱткенди корыырыныҥ ла экологический јеткер болдыртпазыныҥ курч сурактары» деп адалган VI ачык форумы ӧткӧн.

Оныҥ ижинде АР-дыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин, Эл Курултайдыҥ председатели Владимир Тюлентин, тергеениҥ прокуроры Николай Мылицын, Алтай Республиканыҥ государственный јаҥыныҥ бӱдӱреечи органдарыныҥ башкараачылары, Роспотребшиҥжӱниҥ, Росар-бӱткеншиҥжӱниҥ тергеелик башкартуларыныҥ јаандары, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ башчылары, Јондык палатаныҥ чыгартулу улузы, республика ичинде сӱрее-чӧплӧ иштеп турган тергеелик операторлор ло аргачылар турушкан. Ыраак аймактардыҥ јаандары форумныҥ ижинде видеоконференция ажыра турушканын айдар керек.

Алтай Республикада санитарный аруташтыҥ ла улус јаткан јерлерди јарандырарыныҥ сурактарына јаан ајару эдилип турганын темдектебес арга јок. Ӧткӧн форумныҥ тӧс амадузы – прокуратураныҥ органдарыныҥ, экспертный биригӱниҥ чыгартулу улузы ортодо ачык-јарык эрмек-куучын ӧткӱрип, тургузылган сурактарды чечерге јаҥы эп-аргалар табары болгон дезем, байла, јастыра болбос. Бу керегинде республиканыҥ прокуроры Николай Мылицын де чокым айткан.

Республиканыҥ башкараачызы Олег Хорохордин кату коммунальный таштанчыларла иштеериниҥ јаҥы системазыныҥ айалгазын шӱӱжери аайынча форумныҥ темазы учурлу болгонын темдектеген. «Бу сурак республиканыҥ эл-јонын санааркадат. Мыныла колбой кӧп тоолу комыдалдар ла баштанулар аладыс. Кажы ла неделеде муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарыла ӧдӱп турган планеркаларда сӱрее-чӧплӧ, кату коммунальный таштанчыларла колбулу сурактар кӧрӱлет. Сурактар бар ла олор бӱткӱлинче чечилбеген» – деп, ол айткан.

Олег Хорохординниҥ темдектегениле, сӱрее-чӧплӧ тартыжарыныҥ сурактары кажыбысты ла санааркадат ла јаҥыс ла текши јӱткимелисле бу айалганы оҥдолторго јараар. «Ӧмӧ-јӧмӧ иштеер, јӧптӧжӧр керек. Карууны бир бирӱбиске молјобой, суракты чечериниҥ јолдорын табар керек. Башкару бу суракты кыйалтазы јогынаҥ ајаруда тудар. Је учурлу болгоны – бастырабыска кожо, систематически иштеер керек. Бис сӱреени јуунадарга ӱренип аларыс деп бӱдедим. Бистиҥ јараш Алтай Республикабыс ару болор учурлузын јаантайын темдектейдим ле ол ару болор» – деп, Хорохордин айткан.

Парламенттиҥ председатели Владимир Тюлентин форумныҥ туружаачыларына баштанып тура, кӧдӱрилип турган сурактардыҥ аайына чыгарга башка-башка структуралардыҥ ла јаҥныҥ органдарыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ учурлу болгонын темдектеген.

«Бистиҥ ижистиҥ амадулары јаантайын тӱҥей болуп јат. Онызы граждандарыстыҥ тап-эриктерин ле јасакта темдектелген јилбӱлерин корыыры болуп јат» – деп, спикер темдектеген.

–Алтай Республика Тӧрӧлистиҥ эҥ јараш ла ару толыктарыныҥ бирӱзи болуп јат ла узак-узак јылдарга андый ла болзын деп кӱӱнзеери артат. Оныҥ да учун биске бастырабыска бу ууламјы аайынча эдетен иштерди темдектеп, ого керектӱ јасактарды белетеп алар керек – деп, В. Тюлентин айткан.

Владимир Николаевичтиҥ шӱӱлтезиле, форумда кӧдӱрилип јаткан сурак Горно-Алтайск калага да, бастыра республикага да курч сурак болуп јат. Граждандарыста кату коммунальный таштанчыларды чыгара тартары аайынча јеткилдештерле, ол јеткилдештердиҥ баазыла колбулу сурактар кӧп.

«Ажынган контейнерлер, сӱрее-чӧп јуурына керектӱ, је учына јетире јазалбаган јерлер јаантайын учурайт. Је кандый да болзо, граждандарла куучындажар, айалганы јартаар керек. Не дезе, оҥдошпостор јетирӱ јеткил эмес болгонынаҥ улам болот. Бир јыл кайра бу јеткилдештиҥ баазы мынча кире болгонын, быјыл дезе оноҥ баалу боло бергенин, кандый јӧптӧжӱлер тургузар керек болгонын, контейнерлер качан тургузыларын улус билбес» – деп, спикер темдектеген.

Форумда Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны Леонид Щучинов, республикан прокуратураныҥ, тарифтер аайынча республикан комитеттиҥ, кату коммунальный таштанчыларды тартып чыгарар тергеелик операторлордыҥ («Коммунальщик», «Экобезопасность», «Континент» ООО-лор) чыгартулу улузы ла оноҥ до ӧскӧлӧри эдип турган ижи, кандый сурактар чыга берип турганы керегинде куучындаган.

Контейнерлер турар площадкалар коомой айалгада болгоны, сӱрее-чӧп ӧйинде тартылбай турганы, анайда ок кату коммунальный таштанчыларла колбулу јасактар ла тарифтер керегинде кӧп айдылган. Эл-јон ортодо јартамалду иш јабыс кеминде ӧдӱп турганы база темдектелген. Улус сӱрее-чӧпти чыгара тартырары аайынча јӧптӧжӱлер тургуспайт, тӧлӧмирлер јазап јуунадылбайт, сӱреени чыгара тартарына керектӱ аҥылу техника, контейнерлер једишпейт, эл-јон сӱрее-чӧпти јарабас јерде таштайт.

Туристический дейтен аймактарды алар болзо, «јажыл туризм» аайынча иштеп турган аргачылардаҥ тӧлӧмирлер јуунадылбайт. Не дезе, олордыҥ регистрациязы башка јерде. Келип турган туристтердиҥ тоозы кӧп болгонынаҥ ла олордыҥ сӱрее-чӧбинеҥ улам сӱрее-чӧптиҥ контейнерлери тӱрген толо берет.

«Коммунальщик» ООО-ныҥ башкараачызына «табарулар» кӧп болгон деп айдардаҥ башка. Бу организация Горно-Алтайск ла Майма аймакла иштейт. Организацияныҥ башкараачызына, «Коммунальщик» бойыныҥ ийде-кӱчиле сӱрее-чӧпти ӧйинде чыгара тартып болбой турган болзо, субподрядчиктерди не јалдабай турган, сӱрее-чӧплӧ иштеген ченемелдӱ ӧмӧликтер бар деген шӱӱлтелер айдылган. Бойыныҥ јанынаҥ тергеелик оператордыҥ башкараачызы «Коммунальщикте» ишчилер јаантайын солынып турганы керегинде айдып, андый да болзо, албаданып иштеп тургандарын темдектеген.

Бастыраларыныҥ куучын-эрмегин лаптап уккан Олег Хорохордин республиканыҥ јерин сӱреедеҥ арутаар иш јӱк ле ӱч тергеелик операторго бӧлилгенин темдектеген. Мынаҥ улам сӱрее-чӧп ӧйинде тартылбайт. «Бойыгардыҥ кӱчигерле бу ишти эдип болбой турган болзогор, субподрядчиктерди јалдагар. Бу ок ӧйдӧ тарифтер бийиктебес учурлу» – деп, ол айткан. Удурумга башчыныҥ темдектегениле, бӱгӱн Алтай Республикада бар контейнерлер керектӱ кеминиҥ јӱк ле он проценти болуп јат. Контейнерлердиҥ тоозы јеткилинче болзо, канай иштеерис…

–Бӱгӱнги форумда айдылып турган куучын-эрмек, тӱп-шӱӱлтелер кыйалтазы јогынаҥ тузалу ла керектӱ. Форумныҥ ижиниҥ турулталары аайынча белетелген шӱӱлтелерди башкаруга, муниципал тӧзӧлмӧлӧргӧ, бу бӧлӱкте иштеп турган ведомстволорго аткарыгар. Ишти системно бӱдӱрер керек. Тургуза ӧйдӧ бис анайда эдедис – деп, Олег Хорохордин айткан.

Курч сурактарды шӱӱшкен кийнинеҥ, форумныҥ туружаачылары мынаҥ ары ӧмӧ-јӧмӧ, тӧзӧлгӧлӱ иштеер болуп јӧптӧшти.

Сӱрее-чӧптиҥ реформазы ороон ичинде јаҥы кийдирилген јаҥыртулардыҥ бирӱзи деп айдар керек. Ол јӱрӱмге 2018 јылда кийдирилген. Бу аайынча иштеп тургандардыҥ айтканыла, эм тургуза сурактар каруулардаҥ кӧп. Јасакберим кеминде јаҥы јасактар белетеер керек. Је јаҥныҥ органдары, јондык организациялар, ӧрӧ тоололгон ведомстволор текши ле тӧзӧлгӧлӱ иштеген соҥында, сӱрее-чӧптиҥ де сурактары чечилер.

Форум ӧйинде прокуратураныҥ туразыныҥ кыптарыныҥ бирӱзинде Горно-Алтайск каланыҥ школдорыныҥ ӱренеечилериниҥ јуруктары тургузылган. Ол јуруктардыҥ темазы сӱрее-чӧпкӧ учурлалган эмтир. Форумныҥ туружаачылары јараган јурукты темдектеер аргалу болгон. Анайып, јуруктардыҥ конкурсыныҥ јеҥӱчилдери јарталган. Јеҥӱ алган ӱренчиктерге Быйанду самара ла сыйлар табыштырылар.

К. ЯШЕВ