Алтайдын Чолмоны

«Јаш канаттыҥ» бийик учужы улалзын

27.09.2019

Калганчы ӧйдӧ соцсетьтерде јараш, кеен, јаркынду, алтайлап кӧктӧгӧн кеп-кийимдӱ болчомдор бијелеп кожоҥдогон видеоклиптер јӱрет. Олорды кӧрӧри, кожоҥдорын угары јаанга да, јашка да тыҥ јарайт. Видеоклиптерде болчомдор — Улаган аймакта балдардыҥ албатылык деген тоомјылу ат адаткан «Јаш канат» деп ӧмӧлигиниҥ јайалталары. Тергеебисте ле ороон ичинде јарлу бу ӧмӧликти Алан Викторович ле Айана Михайловна Темеевтер башкарып туру.

Олордыҥ айтканыла, 2019 јыл јайаандык конкурс-фестивальдарда туружып, јеҥӱлер алары јанынаҥ «Јаш канатка» сӱреен једимдӱ јыл болды. Озо ло баштап, ӧмӧликтиҥ тӧрт туружаачызы Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ јайалталу јашӧскӱрим ортодо берилип турган сыйыныҥ лауреаттары болгон: Сайана Сандяева, Байана Сартакова, Ай-Санаа Темеева, Татьяна Казанакова.

Онойдо ок «Јаш канат» быјыл республикада ӧткӧн кӧп керектерде эрчимдӱ туружып, јеҥӱчилдердиҥ тоозына кирген. «Јаскы тамчы» деп тергеелик конкурста фольклордыҥ номинациязында баштапкы јер алгандар. Тергеелер ортодогы Маймада ӧткӧн «Алтайдыҥ ӱӱр-јылдыстары» деп конкурста алтай ойноткылардыҥ конкурсында экинчи јерге, кожоҥло баштапкы јерге чыккандар. Оҥдойдо ӧткӱрилип турган «Чике-Таманныҥ јазында» база баштапкы эки јер алгандар.

Јайалталу  фотојурукчы Евгений Бутушевтиҥ сокконыла, «Јаш канаттыҥ» балдарыныҥ турушканыла ӧрӧги адалган видеоклиптер чыкканы олорго до, ончо калыкка да јаан сый ла сӱӱнчи болгон. Су-алтай тилле кожоҥдогон кожоҥдор, јаркынду јуруктарлу бу видео-
клиптер оогош болчомдорыска тӧрӧл тилиниҥ јаражын, кӱӱ-кожоҥдорыныҥ кеенин ачарында алаҥзыш јок. Ондо балдар «Айучак», «Адамныҥ ады», «Койонок», «Солоҥы» ла «Энемниҥ чайы» деп кожоҥдорды коолодот.

Јай-кӱс ӧйинде «Јаш канаттыҥ» јайалталары јаркынду ла солун јол-јорыктарда болуп, конкурс-фестивальдарда база туруштылар.  Јаан изӱ айда ӧмӧликтиҥ тӧрт туружаачызы башкараачыларыла кожо тӱрк калыктардыҥ Кыргызстанда ӧткӧн јайаандык конкурсында туружып, экинчи јер алып јангандар.

«Тӱрк калыктардыҥ јайалталарыныҥ элбек конкурсы Кыргызстанда Иссык-Кульдыҥ јарадында ӧткӧн — деп, Айана Михайловна куучындады. —Ол конкурс керегинде биске тилди Кыргызстанда јуртап јаткан кожоҥчы јерлежис Ирина Кензина јетирген ле бистиҥ балдарды ондо туружарына кычырган. Кыргыз јеринде алтайларды, ол тоодо Ирина эјебисти тооп тургандары иле болгон. Ирина бистиҥ апарган тӧрт уулды кыргыз јеринде јарлу кожоҥчыларла, ӧскӧ дӧ јайалталарла таныштырган. Ол тоодо јарлу кожоҥчы Кайрат Кыргыс деп кожоҥчыла уулдар танышкан. Кайрат олордыҥ кожоҥын, ойноткыларла ойынын угуп, бойыныҥ ӧткӱрип јаткан конкурсына база кычырган. Је бис туружып болбогоныс. Келер јылда кыйалтазы јоктоҥ кычырарым деген. Бис онойдо ок јарлу скульптор кижиниҥ иштенип турган јерине барып, оныҥ јайап турган эдимдериниҥ јанында фотого соктырганыс.

Конкурста «Јаш канаттыҥ» туружаачылары экинчи јер алганы оморкодот. Нениҥ учун дезе, бу конкурста ончо тӱрк телекейдиҥ ороондорынаҥ кӧп јайалталар турушкан. Балдар ыраакта ак мӧҥкӱ баштарлу тууларга курчаткан јараш кӧлдӧ эжинип, экскурсияларда болуп, јарлу улусла таныжып, јакшы амырап, ич-кӧгӱс байлыгын тереҥжидип јанган. Бис јӱк јолго акча-манат чыгымдаганыс, артканы ӱзе кычырган јанынаҥ тӧлӧлгӧн».

Онойдо ок «Јаш канаттыҥ» 9-13 јашту балдары сыгын айдыҥ бажында он кӱнге Краснодарский крайдыҥ Анапа калазында ӧткӧн фестивальда турушкан эмтир. Калыктар ортодогы «Арктиканыҥ јайалталары» деп культурно-ӱредӱлик фестиваль Тӱндӱктиҥ, Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ ас тоолу тургун калыктарыныҥ балдарына ӧткӱрилген. Ол ООН-ныҥ јарлаганыла Тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодогы јылына учурлай ӧткӧн. Ондо Россияныҥ 13 тергеезинеҥ јӱстер тоолу балдар турушкан. Бу керекти Нациялардыҥ керектери аайынча федерал агентство Россияныҥ Федерация Совединиҥ, Россияныҥ Тӱндӱктиҥ, Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ ас тоолу тургун калыктарыныҥ ассоциациязыныҥ, «Лукойл» ло «Норильский никель» деп јаан компаниялардыҥ, «Јайалталу јашӧскӱрим» асооциацияныҥ јӧмӧгӧниле ӧткӱрилет.

«Бу да фестивальда бисти јерлежис, јаан јайалталу кайчы Чейнеш Байтушкина јӧмӧп, кӧрӱп јӱрди — деп, Айана Михайловна куучындады. —Фестивальдыҥ тӧзӧӧчилери ал-камык јайалталардыҥ кожоҥ-ойынын кӧрӱп, учында фестивальдыҥ ачылтазында туружарына бистиҥ «Јаш канатты» талдап алганы сӱӱндирди де, оморкотты да. Ачылтада бис Эмил Теркишевтиҥ «Баатырдыҥ сӧзи» деп кожоҥын кайлап-јаҥарлаганыс. Ачылтада онойдо ок Бурятияныҥ, Якутияныҥ балдары ла Чейнеш Байтушкина турушкан. Балдар бир неделениҥ туркунына Кара талайдыҥ јарадында амырап, эжинип, экскурсияларга јӱрӱп, сӱреен кӧп бала-баркала танышты. Фестиваль ӧйинде јӱзӱн-башка мастер-класстар, ороонныҥ калыктарыныҥ тӱӱкизиле, культуразыла таныштырулар, тӧрӧл тилле ӱредӱлер ле ӧскӧ дӧ кӧп керектер болгон. Бистиҥ балдарга Чейнеш Байтушкинаныҥ ӧткӱрген мастер-клазы јараган, олор тузалу ченемел алган деп бодойдым. Дельфинарий балдарга тыҥ јараган. Је эҥ ле учурлузы балдар кажы ла эҥир сайын концерттер кӧрӱп, ӧскӧ тергеелердиҥ балдарыныҥ јайалтазыла танышканы. Концерттерде бойлоры да туружып, алтай калыгыныҥ јайаандыгыла, ойноткыларыла, кожоҥ-јаҥарыла ӧскӧ калыктарды база таныштырганы оморкодулу. Эҥирлер сайын сценага кажы ла эки тергеениҥ балдары концерт-ойынын кӧргӱскен. Эҥ артык деген номерлер гала-концертте кӧргӱзилген. Гала-концертке Москвадаҥ Россияныҥ Тӱндӱктиҥ, Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ ас тоолу тургун калыктарыныҥ ассоциациязыныҥ президенти Григорий Ледков, Нациялардыҥ керектери аайынча федерал агентствоныҥ ла ӧскӧ дӧ окылу организациялардыҥ чыгартулу улузы болгон. Фестивальдыҥ турултазында кажы ла бала бир тӱҥей сыйлар алган. Јолой Москвада токтоп, тӧс калала танышканыс».

«Јаш канаттыҥ» башкараачылары бу эки учурлу ла јакшы керектерде туружарында болушкан ла кычырган јерлештери Ирина Кензинага, Чейнеш Байтушкинага балдарыныҥ ла бойлорыныҥ адынаҥ јаан быйанын айттылар.

«Јаш канаттыҥ» учужы мынаҥ да ары бийик, једимдери јаан болзын! Тергеебистиҥ эл-јоныныҥ, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ кычыраачыларыныҥ адынаҥ јакшынак ла јаркынду видеоклиптер учун база јаан быйан айдадыс, бийик једимдер кӱӱнзейдис!

Н. БЕЛЬЧЕКОВА