Алтайдын Чолмоны

Јолдордыҥ чыҥдыйы јакшы болзын…

15.10.2019

Быјыл бистиҥ тергеениҥ јеринде «Јолдор јеткер јок ло чыҥдый болзын» деген нацӱлекер аайынча элбек кемдӱ иштер ӧткӱрилген ле ӧдӧт.

Калганчы јетирӱлерле, Чуйдыҥ јолын јазаар иштердиҥ 90 процент кирези бӱдӱп калган. Озолондыра темдектелгениле, бистиҥ тергеениҥ ичиле ӧткӧн бу јолдыҥ 84 километр бӧлӱгин ӧдӱп јаткан јылдыҥ учына јетире ӧйдиҥ туркунына јазап салар керек. Кош-Агаш аймактыҥ јеринде бу јолдыҥ 37 километр ӱзӱгин јазаары ӧдӧт. Јолды јазаарында эмдиги ӧйдиҥ эп-сӱмези тузаланылат: соок регенерацияны тузаланганы јолдыҥ чыҥдыйын бийиктедер ле ол узак ӧйдиҥ туркунына ӱрелбей јадарын јеткилдеер. Мембранный технологияла белетелген битумоминеральный  кожымакла јолдыҥ ӱстин бӱркейт.

«Алтай» Упрдордыҥ јетирӱзиле, јолдыҥ 803-теҥ ала 808 километрге јетире ле 818-теҥ ала 838 километрге јетире ӱзӱктери јазалып калган. Эмульсионно-минеральный кожымактарды  тузаланганы јолдыҥ транспортно-тузаланаачы аргаларын бийиктеткен.

Майма аймактыҥ јеринде узуны 22 километр јолды јазаар иш учына једип бараткан. Јолдыҥ ӱсти јазалган, эмди суу агар трубалар салылат, јолдыҥ темдектери тургузылат ла јуралат. Јурттардагы тротуарлар ла јойу улус јолды кечер јерлер ээжи-некелтелерге келиштирилет. Јойу улусла јеткер-неме болбозын јеткилдеери јанынаҥ иштер Оҥдой аймактыҥ Шашыкман, Хабаровка, Кӱпчеген ле Ийин јурттарында бу айдыҥ учына јетпей јадып тӱгенип калар.

Анайда ок Платово јурт јаар јолдо, Платово-Подгорное, Шабалин-Каспа ла Ӱзнези-Бешпелтир деген  јолдордо јазашту иштер ӧткӱрилген. Јолдордыҥ нацӱлекериле колбулу иштер пландалганы аайынча ӧдӧт. Быјыл тергеелик ле јербойында учурлу јолдордыҥ 30 бӧлӱги јазалат, бу иштерди ӱлӱрген айдыҥ учында тӱгезери планда темдектелген.

Быјыл Горно-Алтайсктыҥ оромдорыныҥ јолдорын  јазаары јанынаҥ элбек кемдӱ иштер ӧткӱрилгенин ле ӧдӱп турганын аҥылап темдектеер керек. Јол јазаары аайынча иштер Советский, Б. Головинниҥ, В. Маяковскийдиҥ, Строительдердиҥ, Улагашевтиҥ ле ӧскӧ дӧ оромдордо ӧткӧн. Коммунистический проспекттиҥ јолында элбек кемдӱ иштер ӧткӱрилген ле ӧдӧт. Јолдордыҥ ӱстин кодорып, јаҥыдаҥ бӱркегени јолдордыҥ чыҥдыйын чик јок јарандырган. Јазашту иштер ол оромдордыҥ кезигинде эмдигенче ӧткӧнчӧ. Кезик оромдордо  эмди кар-јаҥмырдыҥ суулары агатан лотоктор салары, јолдордыҥ кырларын чыныктаары, темдектер тургузары арткан.

Је каланыҥ јолдорын јазаар тушта јол јазаачылардыҥ ижинде кезикте тутак-једикпестер болуп турганын база темдектеер керек. Темдек эдип, Горно-Алтайсктагы Чорос-Гуркинниҥ оромынаҥ Најылыктыҥ туразыныҥ јаныла типография јаар барган јолды јазаар тушта болгон учуралды алалы: јол јазаачылар јол јазап турала, канализацияны туй бӧктӧп салганынаҥ улам јаҥмырдыҥ суузы јердиҥ алдында канализацияла акпай, люктардаҥ чыгара тебип, јолдыҥ ӱстиле ага берген. Ургун јааштыҥ кийнинеҥ мынаҥ улам бу јолды «чайык» эки катап алган — јойу улус јолды кечип болбой барган, аккан суу јеҥил јорыкту кӧлӱктердиҥ «порогторына» јеткен болгон.

Ол туйукталган канализацияны ойто ачарга ла арутаарга, канча бригадалар канча кӱндердиҥ туркунына иштеген болгон эди. Кавказтаҥ келген јол јазаачылардыҥ мындый «ижин» јоголторго, нениҥ де учун озо баштап Горно-Алтайсктыҥ ЖКХ-зыныҥ бригадазы канча кӱн иштеген болгон. Је оноҥ олор кезик улус арбынду акчаны алып, ижин калай бӱдӱрерде, нениҥ учун бис акча тӧлӧтпӧзинеҥ олордыҥ калай эткенин тӱзедер, јоголтор учурлу деп тал-табыш чыгарарда, мындый «сый» эткен јол јазаачыларга бойыныҥ «косягын» јоголторго келишкен. Бу мындый айалга јазашту иштер канай ӧдӱп турганын каруулу улус шиҥжӱде тутпаганынаҥ улам болгоны јарт.

ОНФ-ныҥ Горно-Алтайсктагы улузы јол јазаачылардыҥ ижинде тутак-једикпестер болуп турганын база илезине чыгарган. Мында куучын Н. Улагашевтиҥ, Советский, Октябрьский оромдордо ӧткӧн иштиҥ тутак-једикпестери керегинде ӧдӧт. Јолдорды јазаар иштер калада тӱгенип јатса, ОНФ-ныҥ активисттери јолдордыҥ чыҥдыйын база такып шиҥдеп кӧрӧр болгон.

Каланыҥ јолдорын јазаарыла колбулу база бир айалга бар. Јартап айтса, Горно-Алтайсктыҥ  оромдорындагы автотранспорт јӱрӱп турган јолдордо  канализационный люктар автотранспортко чындап та «чакпылар» болот. Та нениҥ де учун андый люктарды јолго ӧйинеҥ ӧткӱре тереҥжиде саларда, ол јерлер јаан оролор болуп калат — машиналар ол оролорго калыткылайт. Мындый айалганы эмди ле Ленинский оромдогы јолдоҥ кӧрӧр арга бар. Эмеш тӱрген маҥтадып келген кезик тискинчилер кӧлӱгиле андый оролордо калытпаска, јолдыҥ ӧскӧ полосазындӧӧн кенетийин бурыгылайт. Мынайып, ӧскӧ полосала барып јаткан кӧлӱкле табарышкадый айалгалар болот… Эмезе люктарды јолдыҥ кеминеҥ чик јок бийик салгылайт — ары-бери јӱрген машиналардыҥ алды ол люктарга согулат, машиналар олорго «артылып калат».  Јол јазаачылардыҥ мындый «сыйларынаҥ» улам канча кире кӧлӱктер ӱрелгенин чотко алган кижи де јок…

Карын, быјыл јолдорды јазаар тушта люктар аайынча мындый айалгалар болбозына ајару эдип турганы јакшы. Бу јанынаҥ јол јазаачыларга јаҥыс ла быйан айдар керек.

Јербойында тудум иштер ӧдӱп турган јаан объекттердиҥ бирӱзи Кӧксуу-Оозы аймакта Тӱҥӱр јурттыҥ јанында Кадынды кечире автотранспорт јӱрер кӱр болуп јат. Бу кӱрди тудар иштиҥ тӱӱкизи узун ла чӱмдӱ. Оны 2014 јылда тудуп баштагандар, је строительный организацияла колбулу булгактардаҥ улам тудум иштер токтогон, оны тударына федерал бюджеттеҥ чыгарылган миллиондор тоолу салковой акча јылдыҥ учында тузаланылбай арткан болгон. Ол ӧйдӧ тергеениҥ башчызы Александр Бердниковтыҥ командазы ол јетире тузаланылбаган акчаны келер јылда кӱрдиҥ тудум иштерине такып чыгарзын деп сураган. Былтыр тудум иштер токтодылган.

Тергеениҥ бӱгӱнги башчызы Олег Хорохордин бу кӱрди јетире тударына тергееге 410 миллион салковой чыгарзын деп јӧптӧжип ийген — тудум иш орныккан. Строительдер бу кӱрди быјыл ӱлӱрген айдыҥ учы кирезинде тузаланарына табыштырып ийерис дежет.

Текши алза, јолдорды јазаары јанынаҥ ӧткӧн лӧ ӧдӱп турган иштердиҥ кеми јаан.  Бӱгӱнги јол јазаачылар иште озочыл технологияларды тузаланып турус деп айдыжат. Чындап, Горно-Алтайсктыҥ јолдорында былтыр-башјыл да иштеген јол јазаачылар озочыл технологияларды тузаланып турус дешкен јок беди — јазаган јолдоры бир-эки ле јылдаҥ оодылып-сайылып калган…. Бӱгӱнги јол јазаачылардыҥ ижиниҥ чыҥдыйы кандый болгонын келер ӧйдӧ кӧргӧйис.

А. КӦБӦКОВ