Алтайдын Чолмоны

Эҥ артыктарыныҥ тоозында

01.11.2019

Эмди јаҥыс ла бистиҥ республика ичинде эмес, је анайда ок текши ороон ичинде ады јарлу боло берген «Солнечная энергия+» компанияныҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала он јылдаҥ кӧп ӧй ӧдӧ берди. Компанияны тӧзӧгӧн лӧ оныҥ ижин билгир башкарып јаткан кижи — јерлежис Андрей ЯЛБАКОВ.

Качан да јаҥы ла ӱредӱзин божоткон јиит ле ӧктӧм уул бу јаҥы ла солун керекти јаҥысканга баштаган. Ол кӧп јорыктап, койчы-малчылардыҥ турлуларында эрмек-куучын ӧткӱрип, јӧпсинген улуска кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер станциялар тургузып баштаган. Баштапкы ла дизель-кӱнниҥ электростанциязы Алтын-Кӧлдиҥ јарадында Jайлуда тургузылган. Удабай компанияныҥ ижиниҥ турулталузына, келер ӧйине бӱткен ишчилери бир эмештеҥ кӧптӧп, ченемел јаанаган. Тургуза ӧйдӧ ондо бийик профессионал, ченемелдӱ ле эрчимдӱ ӧмӧлик иштейт. Олордыҥ кеми јаан ижиниҥ шылтузында тергеениҥ једерге кӱч ле ыраак јерлеринде станциялар база тургузылган ла компания олорды эмдиге ајаруда тудуп, јазалду ла шиҥжӱлӱ иштер ӧткӱрет.

Тӧзӧлгӧнинеҥ ала «Солнечная энергия+» компания кӱнниҥ чогынаҥ иштеер гибридный ла промышленный станцияларды Россияныҥ кӧп тоолу тергеелеринде туткан. Штаб-квартиразы Горно-Алтайсктагы организация альтернативный энергетиканыҥ объекттерин тудары аайынча ороон ичинде озочылдардыҥ бирӱзи болот. Јаҥыс ла Алтай Республиканыҥ јерин алар болзо, Кош-Агаш, Кан-Оозы, Оҥдой, Майма аймактарда јаан станциялар тудулган. Кош-Агаш аймактагы электростанция 2014 јылда ороонныҥ президентиниҥ турушканыла ачылып, ишке табыштырылган эди. Ол тушта бу ороондо ондый јаан ийделӱ баштапкы станция болгон. Бу компанияныҥ ижи-тожыныҥ аҥылузы неде дезе, оныҥ экологияга каршузы јок болгоны. Анайда ок бӱгӱнги кӱнниҥ некелтелерине келижип турганы, билимдик ле технологиялык болгоны.

Тургуза ӧйдӧ Кӧксуу-Оозы ла Чамал аймактарда андый объекттер тудулат. Мындый электростанциялар тудары эрчимделип турганыныҥ шылтузында бистиҥ тергее бир канча јылдардаҥ бойын бойы электроэнергияла јеткилдеер деп иженери артат.

Кӧксуу-Оозы ла Чамал аймактарда тудулып јаткан станциялар керегинде куучындап берзин деп, компанияныҥ баш инженери ле тудум иштердиҥ бӧлӱгиниҥ јааны Аржан Тобоевке баштандыс. Аржан бойы Оҥдой аймактыҥ Коркобы јуртынаҥ. НГТУ-да электромеханический системалардыҥ инженер-проектировщиги деген ӱредӱ алган. 2009 јылда ӱредӱзин једимдӱ тӱгезип, черӱге барган. Черӱниҥ кийнинеҥ бу компанияда иштеп баштаган. «Ол тушта мен бу компанияга иштеп келген ӱчинчи ишчи болгом» — деп, ол айдат.

Тӧртинчи јыл иштеп келген бу јамызында ол кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанцияларды тудар иштерди шиҥжӱде тудуп, башкарат. Канча јылдардыҥ туркунына Аржан Сергеевичтиҥ ченемели де јаандап калган. Ол «Солнечная энергия+» компания ӧскӧ тергеелерде тудум иштер ӧткӱрерде база турушкан. 2017 јылдаҥ бери республика ичинде тудулып јаткан объекттерде иштер канайда ӧдӱп турганын ајаруда тудат.

Оныҥ айтканыла болзо, Кӧксуу-Оозы аймакта тудулып јаткан станция јаан станция болор ло 40 МВт электроийде иштеп чыгарар. Ол объектте бӱгӱнги кӱнде кайда да 150 кире кижи иштейт. Оны тудар иштер бу јылдыҥ кӱӱк айында башталган. Тургуза ӧйдӧ иштер 85 процентке бӱткен деп айдарга јараар. Сваялар кадалган, опорный конструкциялар кондырылган, панельдерди јуур иш учына једип барат. 125 муҥ панельдеҥ 20 муҥын јууры арткан. Бир айдыҥ туркунына иштерди бӱдӱрип, станцияны табыштырары темдектелет. Иштер темдектелген ӧйи аайынча барып јат. Керектӱ јазалдар ӧйинде келбей турганынаҥ улам иштер эмеш буудакталган. Андый да болзо, јазалдардыҥ кӧп сабазы тургузылган. Јолдо келип јатканы да бар.

Аржан Тобоевтиҥ темдектегениле, быјылгы јылда иштеер улус табарыла кӱчтер боло берген. Не дезе, ол ло Кӧксуу-Оозы аймакта јурттардыҥ улузы бастыразы ла кузуктаарга, тазылдар јуурга барган. Оныҥ учун одоштой турган Алтай крайдаҥ, Новосибирский областьтаҥ ишчилер јилбиркедерге келишкен. Объектти тударына керектӱ ишчилердиҥ тоозы иштиҥ кеминеҥ камаанду. Иштер кӧп болзо, ишчилердиҥ тоозы да кӧптӧй берет, астай берзе, астадарга келижет. Эмди иштер тӱгенип јат. Оныҥ учун ишчилердиҥ тоозы база астаар. Оноҥ станцияда иштейтен штатный ишчилер стажировка ӧдӱп баштаар.

Чамал аймактагы объект оогош, ол компактный деп чотолот. Анда 10 МВт болор. Бу объектти тудар тушта кабельный линия јердиҥ алдыла ӧткӱрилген. Оныҥ узуны 2,8 километр. Чамал аймакта јердиҥ участокторын улус ээленген болуп јат. Оныҥ учун байа линия ӧдӧтӧн кажы ла участоктыҥ ээзинеҥ јараду алар керек болгон. Бу станция Онос ло Айулу јурттардыҥ ортозында. Ол объектти тудар иштер Кӧксуу-Оозы аймактагы объектти тудуп баштаган ӧйдӧ лӧ башталган. Чокымдап айтса, бир неделе ӧткӧн соҥында. Бу объект бу ла кӱчӱрген айдыҥ туркунына тузаланарына табыштырылар учурлу.

—Республика ичинде кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер станциялар Кош-Агаш, Оҥдой, Кан-Оозы, Майма аймактарда бар. Кӱчӱрген айда Кӧксуу-Оозы ла Чамал аймактардагы объекттер иштеп баштаар. Айса болзо, бир канча ӧйдӧҥ андый станция Шабалин аймакта тудулар. Је келер јылда республика ичинде андый объекттер тудары темдектелбеген. Одоштой турган Алтайский крайда тудулар болор. Је онызы эм тургуза чокымдалбаган – деп, Аржан айткан.

«Солнечная энергия+» компания Оренбургта, Ставропольдо, Башкирияда ла оноҥ до ӧскӧ тергеелерде кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер станциялар туткан.

Андрей Ялбаковтыҥ 2008 јылда ижин јаҥысканга баштап, бу ӧйдиҥ туркунына јаан компанияга јетирип алганы ол јаан једим, узун ла кӱч јолды једимдӱ чыкканы. Бутка бек туруп калган бу јаан компанияда иштеп турган специалисттердиҥ бастыразына јуугы јиит улус. Олордыҥ кемизи де ижи аайынча технический чоттомолдор эдет, кӱнниҥ чогынаҥ иштеер электростанцияны кандый јерде тургузарын шиҥдеп кӧрӧт. Кемизи де клиенттерле колбулу сурактар аайынча иштейт. СЭС-терди јазаары, салкынныҥ ийдезинеҥ ле кӱнниҥ чогынаҥ иштеер станцияларды тургузары аайынча иштеп тургандар бар. Компанияныҥ офизине кирип барзаҥ, тегин отурган кижи кӧрбӧзиҥ. Бастыразы ла эрчимдӱ иште.

Бу ӧйдиҥ туркунына компания јаҥыс ла электроийделе јеткилдееринде једимдӱ болгон эмес. Бӱгӱн республика ичинде ӧдӱп турган кӧп тоолу окылу керек-јарактар «Солнечная энергия+» компанияныҥ спонсорлык јӧмӧлтӧ-болужыла болот. Компания таҥынаҥ да улуска болуш јетирип турганын темдектебеске болбос.

Компанияныҥ директоры Андрей Ялбаков бир канча јыл кайра Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јондык сыйын аларда, сый-акчазын балдарга сыйлап, «бу акчаны јайалталу балдардыҥ республикан конкурсын ӧткӱрерине берип јадым» деген эди. Оноҥ бери кажы ла јыл бу социальный јӱкти ол једимдӱ апарып јат. «Солнечная энергия+» компания албатыбыстыҥ сӱӱген Эл-Ойын байрамыныҥ ла оноҥ до ӧскӧ керек-јарактардыҥ спонсоры болгон.

Бу ла јууктарга јетире бистиҥ республика јаҥжыккан экономикалу, јаан инновационный ӱлекерлердеҥ ыраак тергее болгон. Бисте энергогенерирующий ийде-кӱчтӱ, энергиязы орныктырылып турар объекттер тудары аайынча јаан программаны јӱрӱмде бӱдӱрерин јеткилдеери керегинде кезик улус сананбаган да болбой. Эмди тергеебисте тудулып турган кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер станциялар чындаптаҥ да јарамыкту, эл-јонныҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедер, компанияныҥ ӧйлӧ теҥ алтап, кӱннеҥ кӱнге билгирлерин бийиктедип јаткан ӧмӧлиги тургускан амадуларына кыйалтазы јоктоҥ једер деп иженери артат.

К. КУРТОВ