Алтайдын Чолмоны

Телекейди јеҥген баатырыс

29.11.2019

Алтай албаты ӧзӱп, бийик једимдерге једип турганын кӧрӧргӧ кандый сӱӱнчилӱ! Калганчы ӧйдӧ бистиҥ тергеебисте баатыр уулдар кӧптӧп лӧ јат.

Олордыҥ тоозында бистиҥ бӱгӱнги айылчыбыс — ак кӧбӧк сӧӧктӱ Степан Кобенов. Оны билбес кижи бистиҥ Алтайда артпаган болбой. Бу јууктарда јуучыл самболо Корея ороонныҥ Чхончжу калазында ӧткӧн телекейлик чемпионатта бистиҥ јерлежис бойыныҥ бескезинде чемпионныҥ адын кӧдӱриҥилӱ алып чыккан. Мындый бийик једимге јеткенине сӱӱнип, оны изӱ уткуп турубыс! Оморкогонысла колбой, чемпионныҥ јӱрӱми керегинде элбеде куучындап ийер деп санандыс.

Степанды баштапкы ла катап кӧргӧҥдӧ, сениҥ алдыҥда јуучыл самболо телекейдиҥ чемпионы турган деп санаа да болбос. Ол узун сынду (1 метр 80 см), јажыл-сур кӧстӧрлӱ, тӧп, токыналу куучынду јиит эр.

Степан Улаган аймактыҥ Балыкчы јуртында 1990 јылда кочкор айдыҥ 28-чи кӱнинде Любовь Степановнаныҥ ла Альберт Николаевичтиҥ билезинде тӧртинчи бала болуп чыккан. Баштамы класстарды тӧрӧл јеринде божодып, 5-чи класстаҥ ала Горно-Алтайск каланыҥ 7-чи таҥмалу школында ӱредӱзин улалткан. Степанныҥ билезинде бир де кӱрешчи болбогон деп айдар керек. Јуук јанында андый тем-јозок јок то болзо, 7-чи класска једеле, ол спорт ууламјыла барар деп шӱӱген. Самбоныҥ секциязын алаҥзу јогынаҥ талдап, ого јилбиркеп јӱрӱп, кӧндӱге берген. «Баштапкы тазыктыраачым А. В. Майчиковко алкыш-быйанымды айдадым — деп, Степан айдат. — Артем Владимирович самбо кӱрешти, чындап та, акту јӱрегинеҥ сӱӱп, ары јанынаҥ тазыктыраачы болгоны меге де јаан ырыс. Ол бойыныҥ ченемелиле мениле ӱлешкен деп сӱӱнип, тооп јӱредим».

Школды божодоло, Степан Новосибирск каладагы архитектурно-строительный университетке «суула јеткилдеер ле суу ӧткӱрер» деп ууламјылу ӱредӱге кирген. Бийик ӱредӱ алып тура, самболо кӱрежерин ундыбай, оноҥ ары улалткан. Ол ло тушта ого араайынаҥ јуучыл самбо јарап баштаганы јарталган. Јиит спортчы 2014 jылдаҥ ала ары кӧчӧр деп шӱӱлтеге келген. Онойып, јылдаҥ јылга эрчимдӱ тазыктырынып, ченемелин бийиктедип, јаан јеҥӱлерге јеткени бу.

Тургуза ӧйдӧ Степан Новосибирскте калага јылу берип турган электростанцияда инженер болуп иштейт. Тӧс учурлу объекттер тудар бӧлӱкти башкарат. Бир ле алтай уулда эки чек башка јайалта: инженер ле ол ок ӧйдӧ самбо кӱрешчи болгоны бир эмеш кайкамчылу билдирет дезем, кӧп улус мениле јӧпсинер болбой. Оныҥ энези математиканыҥ ла физиканыҥ ӱредӱчизи, адазы јажына тура тудаачы болуп иштейт. Байла, эҥ тыҥ учурын ада-энезинеҥ тӧзӧп алганы јетирген болор.

Иштеер толо кӱнди бу јеҥил эмес ижинде ӧткӱрип, кажы ла эҥирде Степан спортзал јаар тазыктырынарга меҥдейт. Чемпионаттыҥ алдында ижинеҥ эки айга озо суранып, амыраар кӱн јогынаҥ, кӱнинде тӧрт-беш сааттыҥ туркунына тазыктырынган. Оныҥ да учун финалда jарлу Абсолютный бойцовский чемпионаттыҥ (Ultimate Fighting Championship) Мераб Двалишвили деп профессионал туружаачызынаҥ јеҥӱни 4:1 тооло алып соккон. Тартыжу ӧйинде ЮФС-ниҥ приёмдоры эмеш башкаланып турганын сезип, Степан бойыныҥ артык јандарын оҥдоп, олорды билгир тузаланып, јеҥерге бастыра ийде-кӱчин салган.

Спорттыҥ бу бӱдӱминде алтайлардыҥ тоозы ас деп, Степан айдат: «Бистиҥ Алтайда јайалталу балдар кӧп, чырмайып, темигер керек. Мен сананзам, самболо 12 јаштаҥ ала тазыктырынарга јараар — бу ӧйдӧ уулдардыҥ ийде-кӱчи кӧрӱнип баштайт».

—Степан, бош ӧй болзо, нени эдерин сӱӱйдигер? – деп сураарымда, ол кӱлӱмзиренди:

—Бош ӧй менде јок. Качан бирде болзо, кышкыда конекторло јыҥылаарын сӱӱйдим, јайгыда бассейнде эжинедим.

Јаан Чолушман сууныҥ јарадында ӧскӧн-чыккан кижи, байла, сууга тартынып ла турар…

—Беш јылдаҥ бойыгарды нени эдип турган деп кӧрӧдигер? Тӧрӧл Алтайыгарга јанып, оогош кӱрешчилердеҥ јеҥӱчилдер ӧскӱререр бе? Эмезе бойыгардыҥ ченемелерди бийиктедип, ӧскӧ калага кӧчӧ берер кӱӱнигер бар ба?

—Бу суракка каруузын, чынынча айтса, берип болбозым. Качан, нени эдерим — эм тургуза сананбадым, чокым билбезим. Је качан бирде кичинек Тӧрӧлиме кайра јанарымда алаҥзу јок.

—Је онызы да јарталганы јерлештериске учурлу болор. Јиит кычыраачыларысты јилбиркедип, Слердеҥ элес сурактар сурап ийейин.

Слердиҥ санаагарла, эҥ артык спортчы кем?

—Федор Емельяненко. Оныҥ тартыжуларын кӧрӱп, јуучыл самбого кӧчкӧм. Ого тӱҥей болорго амадап туратам.

—Кандый бир мотивационный дейтен бичиктер кычырып турадар ба? Эҥ тыҥ камаанын јетирген бичимел кандый?

—Дмитрий Хара. «П.Ш» Кычырбаган болзогор, кычыргар деп кӱӱнзеп турум.

—Слер јӱрӱмигерде кандый бир ээжиге, ойгор шӱӱлтеге тайанып ла турган болбойор, оныла ӱлежип ийзегер?

—Кижи чыдап, эдип болбос неме јок. Јылдаҥ јылга кӱнӱҥ ле ичкери ӧзӧргӧ јӱткиир керек.

—Ырыс — ол не? Слер ырысту ба?

—Мен бойымды ырысту деп сезедим. Кажы ла кӱн сӱӱнчи јетиретен керек бар болзо — меге ол ырыс. Јуук, сӱӱген улузыҥ, бойыҥ су-кадык болзоҥ — ол недеҥ де јаан ырыс.

Мынайып, јуучыл самболо телекейлик чемпион Степан Кобеновло јууктада таныжып алдыбыс. Јашӧскӱрим оноҥ тем алып, бош салынбай, телефондорын туура салала, тазыктырынган болзо, сӱрекей јакшы болор эди деп сананып турубыс.

Степанга база да кӧп јеҥӱлер, бек су-кадык кӱӱнзейдис! Келер ӧйдӧ јакшынак једимдер керегинде база да куучындажарыста алаҥзыбай турубыс.

Диана ТАНТЫЕВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы