Алтайдын Чолмоны

«Јӱрӱмим тазыктыраачыныҥ ижиле колбулу…»

03.12.2019

«Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газет тергеебисте спорттыҥ ӧзӱми керегинде бичимелдер јарлаарын улалтат. Бӱгӱнги эрмек-куучын Алтай Республиканыҥ јуунты командаларын белетеер тӧс јердиҥ директоры, Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы Мӧҥӱнчи ЯЙТАКОВЛО ӧдӧт.

—Мӧҥӱнчи Яковлевич, озо ло баштап Слерди ӱренчигер Родион Асканаков јуучыл самболо экинчи катап телекейдиҥ чемпионы болгоныла уткуп јадым. Бу албатыбысты сӱӱндирген чындаптаҥ да јаан једим. Ӧдӱп јаткан јылда оноҥ ӧскӧ база кандый једимдер болгон?

—Быйан болзын. Быјылгы јаан једимдердиҥ бирӱзи – ол Рустам Комдошевтиҥ телекейдиҥ кубогында экинчи јер алганы. База бир јаан сӱӱнчи јуучыл самболо республикабыстыҥ јуунты командазы Россияныҥ чемпионадын баштапкы катап јеҥип алганы болуп јат. Туку јетен команданыҥ ортозынаҥ јеҥӱчил болуп чыкканыс.  Мынаҥ озо јылдарда ӱч катап экинчи болгоныс. Москваныҥ, Санкт-Петербургтыҥ, Дагестанныҥ командалары бистиҥ кийнисте арткан. Бу ла јуукта Россияныҥ кубогына маргаандар ӧткӧн. Анда менде тазыктырынып турган Игорь Казанин, Семен Тайпинов, Эжер Енчинов бойлорыныҥ бескелеринде ӱчинчи јерлер алган. Анда ла Свердловсктаҥ бистиҥ јерлештерис Аймерген Аткунов ло Валерий Сороноков база ӱчинчи јерлер алган. Онызы тоозы ас албатыбыска тӱҥей ле јакшынак турулта деп сананадым.

Телекейдиҥ чемпионадында једимдер — ол јаан једимдер. Родион бу маргаандарды экинчи катап ойноп алган. Республикабыстыҥ спортыныҥ тӱӱкизинде бу баштапкы андый учурал. Бу ок маргаанда база баштапкы јерге чыккан јерлежис Степан Кобенов алдында ӧйдӧ бисте, Артем Владимирович Майчиковто тазыктырынган. Эмди Новосибирскте јадып тазыктырынат. Ол айдыҥ 29-чы кӱнинде  Улаганда Родионды ла Семенды уткыган.

База бир јаан сӱӱнчи – ол былтыргы јылдыҥ учында, 2018 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 30-чы кӱнинде, качан бис П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда самбоныҥ 55 јылдыгын ӧткӱрип турарыста, Албатылар ортодогы Олимпийский комитет самбоны спорттыҥ олимпийский бӱдӱмдериниҥ бирӱзи деп јаратканы керегинде јетирӱ келгени болуп јат. Оныҥ ла кийнинеҥ Россияныҥ президенти В. В. Путин «Россияда самбоны ӧскӱрери керегинде» јарлыкка кол салган. Анайып, ороонныҥ башкарузы кеминде тӧзӧмӧл комитет тӧзӧлгӧн. Эмди ол иштеп јат. Бистиҥ амадубыс Олимпиада эмей. Россия 2024, 2028 јылдарда ӧдӧтӧн Олимпийский ойындардыҥ программазына самбоны кийдирерге албаданып јат. Эмди ле кӱрежип турган 14-16 јашту уулчактардаҥ кемге де бу јаан маргаандарда туружарга келижердеҥ айабас. Мен ол керегинде тазыктыраачыларга айдып јадым. Быјыл телекейдиҥ чемпионадында 86 ороонноҥ спортчылар турушкан. Телекей ичинде 130 кире ороондо самболо окылу тазыктырынат. Бу Самбоныҥ албатылар ортодогы федерациязыныҥ јаан једими. Ол ло Тӱштӱк Кореяда ӧткӧн телекейдиҥ чемпионадында бу федерацияныҥ президенти В. Б. Шестаковло куучындажарымда, самбоны Олимпийский ойындардыҥ программазына кийдирерге тыҥ ла кӱјӱренип тургандарын билдим. «Самбо Олимпиаданыҥ программазына кирип  турганча, јажым јаандап калатан эмтир» — деп айдарымда, Россияда самбоныҥ федерациязыныҥ јааны С. В. Елисеев кокырлаган айас «а сен эмди ле 14-16 јашту уулчактарды јууп, тазыктырып башта, ол тушта кыйалтазы јоктоҥ Олимпиадада самболо ӧдӧтӧн маргаандарды кӧрӧриҥ» деген. Су-кадык ла јӱрзе, айса болзо, быјыл уулчактар јууп, Олимпиадага белетенер ишти баштаарым. Бастыра неме су-кадыктаҥ камаанду ине, јаш та кожулган.

Тазыктыраачы болуп иштеп турган јиит уулдарга Олимпийский ойындардыҥ чемпионын белетегедий стимул-јилбӱӱ боло берген. Бистиҥ республикада самбо кем јок ӧзӱм алынат. Уур-кӱчтер бар, олор јогынаҥ болбой јат. Башкару, аймактар бастыра јӧмӧзӧ, андый једимдер тӱҥей ле болор. Учурлузы – бӱгӱнги кӱнге јетире јеткен једимниҥ кеминеҥ тӱшпес керек. Тӱже берерге кӧп неме керек эмес. Ойто такыптаҥ кӧдӱрилетени кӱч эмей. Јаҥы аргалар, эп-сӱмелер табып, оноҥ ары ӧзӧр керек. Јаргычылардыҥ корпузына јиит уулдарды кийдиредис. Тазыктыраачыларысты акча-манатла јӧмӧӧргӧ кичеенедис. Ол ло Самбоныҥ ла дзюдоныҥ республикан федерациязыныҥ јааны Сурдаш Текенов бойыныҥ акчазын чыгарып болужат. Эмди бисте федерацияныҥ бажында отурган уулдар бастыра ла јиит уулдар. Мен сананзам, ол сӱреен јакшы. Не дезе, јиит уулдардыҥ јолын ачар керек. Олор ӧзӧр учурлу.

—Уур-кӱчтер бар деп айттыгар, кандый уур-кӱчтер барын чокымдап ийген болзогор?

—Уулдар черӱдеҥ келзе, иштеер јери јок. Бир-эки ле јылдаҥ айыл-јурт тӧзӧгилейт, билезин азыраар керек. Андый сурактар чыга берет. Бис уулдарды ишке кийдирерге база кичеенедис. Кӧп уулдар МВД-да, Росгвардияда иштегилеп јат. Олор профессиональный спорттогы уулдар. Је ол ас.

Анайда ок ШВСМ-га чыгарылып турган акча-манаттыҥ кеми ас болгоны. Быјыл бу јанынаҥ биске кӱч јыл болгон. Не дезе, биске берилетен акчаныҥ кезигин ӧскӧ ууламјыга аткарып ийгендер ле бис куруга јуук отурып калганыс. Бис дееримде, самбо, дзюдо, грек-рим кӱреш керегинде айдып турум.

—Президенттиҥ јарлыгыла колбой јӧмӧлтӧ-болуш эдилбей турган ба?

—Талдаштардыҥ ӧйи боло берген учун андый айалга тӧзӧлӧ берген. Је республиканыҥ эмдиги башчызы талдаштар ӧйинде спортко болужарым дегенин бастыра бӱдӱрип јат. Чындап, быјыл кочкор айда республикан башкару самбоныҥ ӧзӱминиҥ планын јӧптӧгӧн. Эзенде јылда керектер кем јок  болор деп иженедим. Спорт аайынча иштеп турган комитеттиҥ јааны кем болорын, комитет бойы болор бо деп билбезис. Кандый да болзо, спорттыҥ сурактарын айалганы јакшы оҥдоп турган кижи башкарар деп иженедис. Комитеттиҥ јаанынаҥ кӧп неме камаанду.

—Самбоныҥ секциялары бастыра аймактарда бар ба?

—Јаҥыс ла Чой аймакта јок. Бу аймактыҥ јааны Михаил Маргачев самболо тазыктырулар ӧткӱректер деп сурап јат. Эмди тургуза анда тазыктыраачы болгодый кижи табып болбой јадыс. Олордо ДЮСШ база јок то. Андый да болзо, Чой аймакта иштегедий тазыктыраачыны табып, ары аткарарыс.

Тазыктыраачылар керегинде айдар болзо, керек олордыҥ тоозында эмес, чыҥдыйында болор учурлу. Алдында 1980-чи јылдарда самболо иштеп баштаарыста, спорттыҥ бу бӱдӱмиле кӱрешкен ле уулды тазыктыраачы болуп иштезин деп албаданганыс. Олор, орустап айткажын, «на общественных началах» иштеген. Ол ӧйлӧрди ӧдӱп салганыс ла эмди биске профессионал уулдар керек. Аҥылу ӱредӱлӱ, бойлоры да кӱрешкен ле јакшы једимдерге јеткен, бийик једимдердиҥ спорты ол не болгонын билген уулдар. Республика ичинде самболо,  дзюдоло тазыктырынып тургандардыҥ тоозы ӱч муҥ кижидеҥ кӧп. Мен бодозом, оогош тергееге бу јакшы кӧргӱзӱ. Балдар да секцияларга кӱӱнзеп келет, анчада ла спортчыларыс јаан једимдерге јеткенин кӧрӱп. Республикада эмди секцияларга келип турган балдардыҥ тоозы там кӧптӧӧр болор. Не дезе, телекейдиҥ бу эки чемпионы олорго јозок болор ло балдар бойыныҥ алдына јаан амадулар тургузып, олорго јединерге јӱткиир. Самболо телекейдиҥ чемпионадында јерлештерис канча катап экинчи эмезе ӱчинчи јерлерге чыгатан. Бу учуралда дезе эки чемпионду болуп калдыс. Тӱӱкибисте баштапкы андый учурал.

—Мындый јеҥӱлерле колбой башкарудаҥ јӧмӧлтӧ-болуш јетирилет пе?

—Јӧмӧлтӧ-болуш јаантайын болгон. Ол ло А. И. Ялбаков, Ю. В. Антарадонов эзен јӱрерде, Г. П. Сумин, Г. Н. Пильтин, И. Э. Яимов ло оноҥ до ӧскӧ улус самбого јаантайын болушкан. Ол ло аймактардыҥ јаандары болгон И. С. Куюковко, Л. Д. Маиковко, С. С. Тузачиновко, М. Б. Кыдырбаевке, Ю. М. Яргаковко, М. Г. Бабаевке мен јаантайын быйанду јӱредим. Аймактардыҥ бӱгӱнги де јаандары керегинде бир де јаман сӧс айтпазым. Олордыҥ иштерин кӧрӱп јадыс, араайынаҥ болужып јат. Бу улус јаҥыс ла самбого эмес, је анайда ок спорттыҥ ӧскӧ дӧ бӱдӱмдери јанынаҥ болужат.

Мен бодозом, республикага спортты кыйалтазы јоктоҥ ӧскӱрер керек. Не дезе, ол балдардыҥ јана баспас, турумкай болор кылыгын, орустап айткажын,  характерин тыҥыдат. Анайда ок культураны база ӧскӱрер керек. Мен бистиҥ кожоҥдоп турган уулдарга јолыксам: «Слер кандый бир јуучыл кожоҥдор чӱмдезеер» деп айдадым. Ол ло баатырлар керегинде, ол тушта албатыныҥ кӧгӱс-байлыгы да  кӧдӱрилер ине.

Јуучыл самбоны алактар — ол спорттыҥ сӱрекей кату бӱдӱми. Кӱнинде тӧрт-беш катап согужарга кажы ла кижи чыдажып болбос. Уулдардыҥ кӱӱн-санаазы, кылык-јаҥы бек болгон учун анайда согужып, једимдерге једип турган эмей. Алдында јылдарда спорттыҥ бу бӱдӱмиле јииттер ортодо маргаандар ӧткӱрилбейтен. Быјылдаҥ ала јуучыл самболо маргаандарда 14 јаштудаҥ ала туружарга јараар деп,  Минспорт јараду берген. Спортивный самбоныҥ сегизен јылга ӧткӧн јолын јуучыл самбо он беш-он јети ле јылга јаба једип алган да. Спортивный самбо чичке ууламјы болзо, јуучыл самбого ӧскӧ кӱрештиҥ, бокстыҥ, кикбоксингтиҥ, колдомдожып согужарыныҥ, тхеквондоныҥ уулдары келет. Ол ло Степан Кобеновтыҥ Новосибирсктеги тазыктыраачызы боксло спорттыҥ узы болуп јат. Родион Асканаковты алзас, ол алдында ӧйдӧ грек-рим кӱреште кӱрешкен. Сегис јыл кайра оныҥ тазыктыраачызы Г. Ю. Бачимов менле куучындажып, Родионды самбого кӧчӱргенис. Баштап тарый ол спортивный самбодо кӱрешкен, кийнинеҥ јуучыл самбого кӧчкӧн. Эмди ол спортивный да, јуучыл да самбодо кӱрежет. Је тӧс ууламјызы – јуучыл самбо.

—Кыстар ортодо кӧргӱзӱлер бар ба?

—Россияныҥ, Сибирьдеги федерал округтыҥ маргаандарында кӱрежип турган кыстар бар. Је андый јаан једимдерге јеткен спортчы кыс эм тургуза јок. Бу ла јуукта тазыктыраачылар јуулыжып, кыстарды тазыктырар ишти тыҥыдар деп јӧптӧштис. Айса болзо, Олимпиадага кыстарла тӱрген једе берерис… Оныҥ учун бу ла јаҥар айда А. И. Ялбаковтыҥ эземине учурлай ӧдӧтӧн маргаанга кыстардыҥ беш бескезин кийдиргенис, 2008-2009 јылдардыҥ балдары туружар. Кыстардыҥ ууламјызы аайынча база бир баш тазыктыраачы болор. Јазап иштезе, алтай кыстар јакшы кӱреже берер деп бодойдым.

1983-1984 јылдарда иштеп баштаарымда, уулдар самбоны ла дзюдоны бир уунда ӧскӱректер деп айткан эди. Ол тушта мен, самбоныҥ федерациязыныҥ председатели кижи, «эки јара бӧлӱне берзес, бисте самбо до, дзюдо до болбос» дегем. Јаҥыс ла самболо иштеп баштактар, ӧзӱм алынган соҥында, дзюдоло иштеп баштаарыс дегем. Ол ӧйлӧрдӧ самболо бисте Алтайский крайдыҥ призеры да јок болгон. Јылдар ӧдӱп, самбо ӧзӱм алынган соҥында, дзюдо аайынча база иштеп баштаганыс. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле он јыл кире иштейдис. Турулталар база кем јок. Ол тушта кыстарды тазыктырарына јаан ајару база этпегенис. Не дезе, маргаандарга кӧп балдар апарарга акча-манат јок. Эмди дезе бу ууламјы аайынча эрчимдӱ иштеп баштаар ӧй келген. Бӱгӱнги кӱнде бастыра баш тазыктыраачылар јиит уулдар. Бастыра неме олордоҥ камаанду болотон туру. Јакшы иштегилезе, турулталар болор.

—Мӧҥӱнчи Яковлевич, самбо аайынча иштеп баштаганарды кыскарта эске алып ийген болзогор?

—1984 јылда мен  самболо баштапкы  окылу  тазыктыраачы болгом. Ол тушта мени Алтайский краевой совет «Урожай» спортивный обществого ишке алган. Ол ӧйдӧ ДЮСШ-лар да јок болгон. 1985 јылда Оҥдойдо самболо баштапкы ДЮСШ ачылган. Оныҥ кийнинде аймактарда ачып баштаганыс. Уулдар бу ишти араайынаҥ баштап, балдарды јууп аларда, јамылуларга самбоныҥ бӧлӱктерин, школдорын ачарга келишкен. Ченемелдӱ спортчыларысты, спорттыҥ устарын аймактардӧӧн иштеерге аткарганыс. Анайып, араайынаҥ ӧзӱп баштаганыс. Ол тушта јурттарда тазыктыраачы болуп турган уулдарга «иштегер, слердиҥ ӱренчиктерер анаҥ бийик једимдерге једер» деп айдатам. Ол ло Юрий Яргаков, Валерий Шоҥкоров, Петр Ябыков, Слава Барбачаков, Сергей Чудаков ло оноҥ до ӧскӧлӧри аймактардӧӧн иштеп барган. Анаҥ јети-сегис јылдаҥ јаҥы ӱйе спортчыларыс чыгып келген ле 1992 јылда бис баштапкы ла катап самболо јашӧскӱрим ортодо  Россияныҥ первенствозын ойноп алганыс. Ол ло тушта Эзен Семендеев, Болот Казакенов, Эрнар Океев, Амат Шлыков, Артур Яймин, Шуну Едоков јаан једимдерге јеткен эди. Ол ло јылда Артур Яймин СНГ-ныҥ чемпионы боло берген. Ороон јайрадылбаган болзо, ол СССР-дыҥ первенствозыныҥ јеҥӱчили болор эди. Оноҥ ло бери ӧзӱп баштаганыс…

—Кӧп јеҥӱчилдер белетеген тазыктыраачыда спортчыларды тазыктырарыныҥ эп-сӱмелери, јажыттары бар ла болбой?

—Кандый ла иште озолодо темдектелген план болор керек. Мен ол керегинде бастыра тазыктыраачыларга айдадым. Ол узун ӧйгӧ тургузылган, эки, ӱч, тӧрт јылга темдектелген болор учурлу. Анда кем, качан турулталар экелип баштаар учурлу болгоны база темдектелер керек. Спортчыны јеҥӱге араайынаҥ апарар керек. Бӱгӱн ол ойнодып турзын, је сен оны тургузылган амадуга јетирер ле темдектелген ӧйдӧ ол «адып ийер» учурлу.

Ол ло Родионды алактар, мен оны база капшайлатпагам. Маргаандарда ӱчинчи јерлерге чыгатан. Ол тушта оныҥ белен эмес болгонын оҥдогом. 2017 јылда Сочиде ӧткӧн телекейдиҥ чемпионадында ол јеҥдирип ийген эди. Спортчы психологически «кӱйе берген». Кебиске чыгып келеле, оны сеспей турган да. Ол тушта ченемели ас болгон. 2018 јылдаҥ ала мен Родионды бастыра јаан маргаандарга, ол тоодо ӧскӧ ороондордо ӧткӧндӧрине, апарып баштагам. Бу ок јылда ол тизезинде бычык алган. Эки ай кире ӧйгӧ эмдегенис, тазыктыруларда јаан јӱк-нагрузка этпей. Родион јана баспас кылык-јаҥду спортчы. Оноҥ Румынияда ӧткӧн телекейдиҥ чемпионадына ол психологический јанынаҥ белен болгон, кебисти сезип турган. Быјылгы чемпионатка ол бастыра јанынаҥ белен, ченемелдӱ де болгон. Алтай-Кудай да болушкан болор. Мен јаантайын айдынып јӱредим. Ол маргаанныҥ кийнинеҥ ӧскӧ ороондордыҥ тазыктыраачыларына:  «Алтай албатыныҥ тоозы јӱк ле јетен муҥ кижи, а бу чемпионатта эки чемпионду болдыс» — деп айткам. Олор бисти алтайлар деп билгилеер. Нениҥ учун дезе, бис кажы ла телекейлик чемпионатта туружадыс.

—База да кӧп јерлештеристи спортто бийик једимдерге јетирерге нени эдер керек деп сананадар?

—Бис стадиондо залды тудуп алганыс. Эм анда тазыктырынадыс. Је ол эмдиги ӧйдӧ кичинек болуп јат. Оныҥ учун «Единоборстволордыҥ тӧс јери» деп адалган јаан зал тудар керек деп сананадым. Анда самбоныҥ, дзюдоныҥ, грек-рим кӱрештиҥ тазыктыруларын ӧткӱрер эттире, ӱч кебистӱ, трибуналарлу. Уулдар кӱрежип, оноҥ ары ӧскӱлезин деп. База бир јаан санаа – ол Олимпийский резервтиҥ училищези ачылган болзо. Бӱгӱнги кӱнде јаан сурак ол балдарды азыраары болуп јат. Ол ло педколледжте, университетте ӱренип турган студенттерде толо ажаныш јок то. Олор доширак, ролтон јигилеп јат. Андый училище болгон соҥында, олор анда ӱредӱ алгылаар, јадар јер, курсак-тамак, кийим болор. Бу сурак аайынча иштеерис, республиканыҥ башчызына, башкаруга баштанарыс.

Эмди Россия ичинде кӧп тергеелерде Самбоныҥ ӧргӧӧлӧри тудулат. Бу ла бир канча ӧй кайра Новосибирскте самбоныҥ Сибирьдеги академиязы ачылган. Ороон ичинде самбоныҥ ӧзӱминиҥ сурактары аайынча Россияныҥ јеткер болдыртпас совединиҥ јааныныҥ ордынчызы Рашид Нургалиев иштейт. Самбо ороонныҥ јеткер болдыртпазыныҥ программазына кирет. Оныҥ учун спорттыҥ бу бӱдӱмине јӧмӧлтӧ-болуш бар. Калганчы эки јылдыҥ туркунына телекейдиҥ чемпиондоры ла призерлоры сый акчалар алат. Тӧс спонсоры «Роснефть» болуп јат.

Мындый айалгаларды ла аргаларды тузаланып, тергеебисте «Единоборстволордыҥ тӧс јерин», Олимпийский резервтиҥ училищезин ачтырар керек деп сананадым.

—Республикабыста самболо «Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ узы» деген ат-нерелӱ канча кижи бар?

—Родион Асканаков эмди алар, оныҥ баштапкы тазыктыраачызы Геннадий Юрьевич Бачимовко «Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы» деген ат-нере адалган. Мен олорды бу једимдериле уткыйдым. Самболо Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ устарыныҥ тоозына анайда ок Виталий Уин, Валерий Сороноков кирет. Амыр Бакрасовко адаары јанынаҥ чаазындар аткарылган, Степан Кобеновко берилер. Аймерген Аткуновко бу ат-нерени аларга бир эмеш ле кӧргӱзӱлер јетпей јат. Ол до оны ал согор деп иженедим.

Ижистиҥ ӧҥзӱре сурактарына бурулып, ол ло јол-јорыктарга акча-манат једишпей турганын айдайын. Мен мында республиканыҥ јуунты командаларын белетеер тӧс јердиҥ директоры болодым. Улус бастыра акча анда деп бодойт. Је спорттыҥ кажы ла бӱдӱмине акча берилип јат. Оныҥ кеми спорттыҥ кандый бӱдӱми кандый турулталарга једип турганына, рейтингке келиштире ӱлештирилет. Јаҥыс ла республиканыҥ башчызы, башкарузы ӱзеери акча берзе, ӱзеери акча-манат аладыс. Эмди ле Сибирьдиҥ чемпионадына барарга камык уулдарда акча јок. Бастыразы ла бедирениште. Бу маргаанныҥ ӧдӧтӧн јери Иркутск кала, база јуук эмес јер.

—Слерди улус баштаган ижин једимдӱ апарып турган кижи деп билер. Слерде политикага барар деген санаа болгон бо?

—Чынын айтса, меге бу суракты кӧп улус берет. Алдында, 1987 јылда, спорткомитеттиҥ председателиниҥ ордынчызына кӧстӧгӧндӧр. Мен ол тушта 25-26 јашту болгом. Јӧбимди берип ийгем ле керектӱ документ-чаазындар јазалып баштаган. Оноҥ узак сананып, калганчы ла ӧйдӧ В. И. Чаптыновтыҥ кыбына кирип: «Валерий Иванович, мениҥ областьтыҥ спорткомитединде иштеер кӱӱним јок» деп айткам. Ол «нениҥ учун?» деп сураган. «Мен тазыктыраачы болорго турум» дегем. Валерий Иванович отурган јеринеҥ туруп: «Молодец, барып иште» деген. Ол ӧйдӧ мойноп ийзеҥ, уч-турултазы коомой до болордоҥ айабас болгон. Је Валерий Иванович мени оҥдогон деп сананадым. Оныҥ да кийнинде А. И. Ялбаковло, Ю. В. Антародоновло, М. И. Лапшинле де, А. В. Бердниковло до јуук колбуда болгом. Политикага барар аргалар болгон. Је мен барбагам. Не дезе, бир катап јастыргам. 1993 јылда мен тазыктыраачыныҥ ижинеҥ чыгып, аргачылыкта иштеген болгом. Ол тушта  мениҥ белетеп алган спорттыҥ он тӧрт узы бир ле јылдаҥ јылыйып калган. Бир канча јылдаҥ педколледжтеҥ, ЗВТ-наҥ ойто јаҥыдаҥ уулчактар јууп, тазыктырып баштагам. Ол тушта  бойымныҥ ӱренчиктеримле самбодо эҥ бийик једимдерге једерим деп айткам. Телекейдиҥ беш чемпионын белетеер деген амаду тургускам. Тургуза ӧйдӧ тӧрт чемпион бар. Валерий Сороноков ло Амыр Бакрасов јиитттер ортодо телекейдиҥ чемпиондоры, Родион јуучыл самболо эр улус ортодо телекейдиҥ эки катап чемпионы. Телекейдиҥ чемпионаттарына ӱренчиктеримди он эки катап апарып јӱргем. Ӱренчиктерим тӧрт катап 1-кы, тӧрт катап 2-чи ле тӧрт катап 3-чи јерлер алган. Европаныҥ 11, Россияныҥ 10 чемпионын, Телекейлик кубоктыҥ 3 јеҥӱчилин белетегем. Политикага јӱре берген болзом, мениҥ јӱрӱмимде мындый чемпион ӱренчиктерим болбос эди. Јӱрӱмим тазыктыраачыныҥ ижиле колбулу. Мен спортто болгом, спортто ло болорым.

Бӱгӱнги кӱнде тазыктырып турган группамда уулдардыҥ эҥ оогожы 27 јашту. Айса болзо, база бир группа јууп, тазыктырып баштаарым деген санаалар келет.

—Јарт. Ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан болзын. Су-кадык јӱрӱгер, амадуларар бӱтсин деп кӱӱнзейдим.

—Быйан болзын.

 К. ЯШЕВ