Алтайдын Чолмоны

Алтай школдыҥ туразы — болор!

24.12.2019

Јаҥар айдыҥ 19-чы кӱнинде ороонныҥ президенти Владимир Путинниҥ јылдыҥ сайынгы јаҥжыгып калган јаан пресс-конференциязы ӧтти.

Быјылгы конференцияда 1895 журналист турушкан. 4 саат 19 минуттыҥ туркунына олор президентке ороондо айалгалар, курч айалгалар, тыш политика ла јадын-јӱрӱм керегинде 82 сурак бердилер. В. Путин кажы ла суракка толо каруузын јандырып, берилген сурак аайынча текши ороондо айалганы элбеде куучындаган.

Бистиҥ тергеебистиҥ адынаҥ конференцияга «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ корреспонденти Алексей Параев ле «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ корреспонденти Эмина  Кудачина барып јӱрдилер.

Тӧрт сааттаҥ ажыра ӧткӧн конференцияныҥ калганчы ла минуттары кирезинде президенттиҥ пресс-качызы Дмитрий Песков «кайда да тӱбинде Алтай болгон эди» деп айдып, Эмина Кудачинага сӧс берди. Тӧрӧл газедистиҥ корреспонденти бу јаан конференцияларда 30 секундтыҥ туркунына 30 јыл чечилбей турган сурактарды аайлаштырып салар арга бар болгонын темдектеп, Горно-Алтайсктагы 7-чи таҥмалу сок  јаҥыс алтай школ 30 јылдыҥ туркунына бойыныҥ туразы јок болгонын, канча јылдарга тудум иштер башталар деген куучындар јӱк ле куучын болуп артып турганы керегинде айдып, Владимир Путинди бу сурак аайынча болушсын деп сурады.

Президент алтай тилдиҥ бийик учурын темдектеп, журналистке бу сурак аайынча болужарыс деп сӧзин берди.

—Алтай тил тӱрк тилдердиҥ эҥ јебрендериниҥ бирӱзи. Чындап кӧрзӧ, ол бастыра тӱрк тилдердиҥ тӧзӧлгӧзи. Оныҥ учун, мен сананзам, бис национальный культуралар, чӱм-јаҥдар ла тилдер ӱренерине мынаҥ да јаан ајару эдер учурлу. Школдыҥ айалгазы коомой болзо, ӱзеери национальный тил ӱредип турган школ болзо, ол неге де јарабас керек. Слер школды чеберлеп, орныктырып аларга болушсын деп сурадар, мен сӧзим бередим — бис оны эдип саларыс — деп, президент айтты.

Алтай школдыҥ ырызы тартып, туразыныҥ сурагы эмди чечилерине сӱӱнери артат.

Сибирьдеги ыш керегинде

В. Путиннеҥ Сибирьдиҥ ӱстиле чӧйилген ыш, Красноярский крайдагы ӧрттӧрлӧ колбой экологиялык айалга керегинде сурадылар.

Президенттиҥ айтканыла, бу сурактарды аайлаштырары башкаруныҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат.

«Ӧрттӧр кӧп болгон, ол тоодо једерге кӱч јерлерде. Орооныс јаан — кезикте ӧрт ӧчӱрип барарга 600 км кире учар керек болот. Ышты дезе салкын јаан калаларга экелет. Агаш аразын корыыры аайынча системаны тыҥыдар, јарандырар керек, бис оны эдерис» — деп, В. Путин айтты.

Эл-јон Сибирьдеҥ кӧчӱп турганы керегинде

Омсктыҥ журнализи демография аайынча айдып тура, «Ыраак Кӱнчыгыштыҥ гектары» деген ӱлекерди мактады. «Је Сибирьдеҥ улус база кӧчӱп турган, оныла колбой биске база мындый јарамыкту программа кийдирер арга бар ба?» — деп, ол сурады.

«Бис Уралдыҥ ары јанында айалганы кӧрӱп турганыс ла ондогы демографияга јарамыкту кезик јӧмӧлтӧлӧрди эдерис, ӱчинчи бала чыккан билелерди јӧмӧӧрис» — деп, президент айтты.

Јопон ла Россия ортодо колбулар керегинде

Јопонныҥ адынаҥ турушкан журналист эки ороон ортодо амыр-энчӱниҥ јӧптӧжӱзи керегинде сураган.

Президенттиҥ айтканыла, бу сурак аайынча чике шӱӱлте чыгарылбаган. «Эртен бу ортолыктарда американ јуучыл јеспелдер болбозы алаҥзулу. Је андый да болзо, јопон башкарула бис најылык колбуда. Сурактыҥ аайына чыкпаганыс, је бис бир шӱӱлтеге келер аргалу» — деп, Путин айтты.

Украина ажыра газ ӧткӱрери керегинде

В. Путин Россия Украинаныҥ јерлери ажыра газ ӧткӱрерин токтотпос деп айтты: «Бис ончозына келижип турган, јарагадый тӱп-шӱӱлте бедиреерис, ол тоодо Украинага да. Јаҥы инфраструктурный ӱлекерлер, ол тоодо «Северный поток-2», «Турецкий поток» бӱдӱп јатканынаҥ камааны јоктоҥ, Украина ажыра транзитти токтотпозыс.

Бисте энергетикада айалганы тутадар эмезе ол ажыра Украинада айалгага камааныс јетирер амадулар бир де јок».

Допинг ле Россияны албатылар ортодогы маргаандардаҥ јайлатканы керегинде

«Матч ТВ» каналдыҥ журнализи ВАДА-ныҥ јӧптӧри эҥ ле тыҥ каршузын тегин спортчыларга јетирери керегинде айдып, эмди бу улус канайдар учурлу деп сурады.

«Мен бодозом, бу чындыгы јок, су-кадык кижиниҥ санаазына кирбес шӱӱлте. Бистиҥ спортчыларыс ӧткӧн дӧ Олимпиадада нейтральный маанылу турушкан. Эмди ойто ло. Телекейдиҥ тап-эриктик бир де системазында база мындый учурал болбозына иженедим.

Кажы ла учуралда кату каруузына јӱк бурулу улус турар керек» — деп В. Путин айтты. Бу шӱӱлтени ол конкуренция јоголторго эдилген алтам деп адады.

Ороонныҥ ла гран ары јанынаҥ келген журналисттер В. Путиннеҥ онойдо ок ветерандарды јаман кӧрӱп турганы учун Кубаньдагы јамылуларды кату каруузына тургузары, эпши президент кандый болор керек, президенттиҥ аргачы болуп турган балдары, каршулу керек эткендердиҥ салымы керегинде ле оноҥ до башка кӧп сурактар сурадылар.

Калганчы јарым сааттыҥ туркунына президенттиҥ пресс-качызы Дмитрий Песков тергеелердиҥ журналисттерине сӧс берди.

Интернеттиҥ јайымы ла физлицолорды ӧскӧ ороонныҥ агенти деп кӧрӧри керегинде

Путин: «Јайым интернет ле суверенный интернет бой-бойына удурлашпайт. Бу јасак бис телекейлик сетьтеҥ айрылып калзаас, оныҥ коомой салтарын болдыртпазына ууламјылу. Бис интернетти јабарга турган эмезис».

Экинчи суракка В. Путин мынайда айткан: «Кажы ла государство ӧскӧ ороонныҥ камаанын астадар керектер ӧткӱрет». Оныҥ айтканыла, «ӧскӧ оронныҥ агенти» деп терминди бис тапкан эмезис, ондый јасак США-да 30-чы јылдардаҥ ала иштейт. Ол ӧскӧ ороонныҥ агенти-физический лицо деп тӱрмеге отургызылган Марина Бутинаны эске алынды. Путинниҥ темдектегениле, эмди Россияда юридический лицолор ӧскӧ ороондордоҥ акча-манатты физический лицолор ажыра алып јат, оныҥ учун ондый јасак јарадар сурак тура берген.

Эл-јонныҥ јеткил јӱрӱми керегинде

РЕН ТВ-ныҥ ведущийи Андрей Добров ороондо баалардыҥ бийиктегениле коштой эл-јонныҥ кирелтелери астап турганына ајару эткен. «Бу сурактыҥ аайына бис ВВП-ныҥ ӧзӱмиле ле иштиҥ производительнозыныҥ бийиктегениле чыгар учурлу. Артканы, ол тоодо резервтеги фондтоҥ акча ӱлегени, неге де экелбес, акча тӱрген божой берер. Ишјалдыҥ кеми былтыр бийиктеген, ӱчинчи кварталда кирелтелер де ӧскӧн. Је онызы једишпези јарт» – деп, В. Путин каруу берген.

Аракыдашла тартыжу керегинде

Башкортостанныҥ журнализи чыҥдыйы јабыс аракыдаҥ кӧп улусты ӧлтӱреечи «коронды канай јеҥер» деп сурак берген. Путинниҥ каруузыла, ару спиртле чотозо, Россияда, Германияга кӧрӧ, ас аракыдап турулар. Оныҥ шӱӱлтезиле, јӱк «полицейский эп-аргаларла» токтодор ло јаратпас эмес: эл-јонго аракыныҥ салтарын јартаар ла тузалу кызыл аракы ичерине кычырар керек.

Эм-томдор керегинде

RT-ныҥ журнализи јӱрӱмге керектӱ препараттардыҥ једишпей турганы ла ӧскӧ ороондордыҥ эмдерин аларда турган курч сурактар керегинде сураган.

Путинниҥ каруузыла, Башкаруныҥ эткен бир канча јӧптӧри бӱдӱп баштаган. «Олордыҥ бирӱзи – аукцион тушта медицинский препараттардыҥ јаҥы бааларын регистрировать эдери. Бийик дотация некеп турган ас туштап турган ооруларды алзабыс, бис улусты ондый эмдер алар аргазынаҥ айрыыр учурыс јок, олорды регистрировать эдер керек. Је бистиҥ тӧрӧл фармацевтический промышленностьтыҥ ӧзӱмин ундыбас керек» – деп, президент чотойт.

Јаҥар айдыҥ 31-чи кӱнин амыраар деп чотооры керегинде

Путин онызы эптӱ болорыла јӧпсинет, је эмди ле јӧптӧӧр эмес: «Оны токуналу шӱӱжели».

Оору балдар керегинде

Сурак: ТВ-ла јаан оору балдар ла олорды эмдеерине акча јууп турганы керегинде репортажтарды кӧрӧр арга јок. Балдарды Россияда качан тӧлӧттирбезинеҥ эмдеп баштаар?».

Путин бистиҥ ороондо медицинада ӱзези оҥдолып турганын айдып, оноҥ балдар чыгарыныҥ ла текши демографияныҥ курч сурактарын куучындаган. Учында балдарга болуш сураган кычыртуларды ла ол керегинде кӧрӱлтелерди токтодорго јарабас, балдардыҥ медициназын дезе јаҥы кемине кӧдӱрер керек деп темдектеген.

Пенсиялар керегинде

Путинниҥ айтканыла, пенсия керегинде јасактарда јаҥы кубулталар болоры белетелбейт – Президенттиҥ администрациязында да, Башкаруда да шӱӱжӱлер јок. Пенсиялардыҥ накопительный бӧлӱгин тоҥырары бу неделеде 2022 јылга јетире узадылганына Путин јартамал бербеген: «Минфинниҥ бу јанынаҥ шӱӱлтелерин алзабыс, ол инвестициялар деп чоттоорго јараар накоплениелерге келижет ле сурак олорды корыыры керегинде турат».

Иркутский областьтыҥ губернаторын иштеҥ јайымдаганы керегинде

Иркутсктыҥ журнализиниҥ айтканыла, јайылган сууларга алдырткан тергеелердеги айалга, федерал телеканалдарда кӧргӱзип турганынаҥ башка. Ол отставкага барган алдындагы губернатордыҥ ижи керегинде сураган.

Путинниҥ каруузыла, Сергей Левченко КПРФ-тыҥ чыгартулу кижизи болгон, оныҥ отставказына кандый да камааны јок. «Мен губернатор Левченко чек ле коомой иштеген деп айтпазым. Је айалга коркышту кӱч. Иркутскта курч сурактар кӧп. Мындый айалгаларда аайына чыккадый сурактарды оҥдоп турган специалист керек. Эмдиги кижи (тергеениҥ удурумга башчызы МЧС-тыҥ јааныныҥ ордынчызы Игорь Кобзев) бу айалганыҥ аайына чыгар, федерал тӧс јердиҥ болужыла» – деп, президент чотойт.

Китайдыҥ ла Россияныҥ колбулары керегинде

Китайдыҥ журнализи Россияныҥ ла Китайдыҥ колбулары керегинде сураган.

Путин: «Россия ла Китай неге једингени эҥ учурлузы – бистиҥ колбуларыста качан да болбогон бӱдӱмји бары. Бис кӧпјандай колбуларысты быжулаарыс, онызы бистиҥ калыктардыҥ тузазына керектӱ».

ВАДА-ныҥ јӧптӧриниҥ кийнинде спорт объекттерди тудары керегинде

Путинниҥ јартаганыла, ВАДА Россияда ойындар ӧткӱрерин јаратпаган эмес, јӱк ондый шӱӱлте эткен: «Мен Евро-2022-ниҥ башкараачызыла тушташканым удабаган. Ол ончо билеттер садылып калган деген – ВАДА олор учун акчаны јандырбас не. Онойып ӧскӧ дӧ маргаандар ӧдӧ берер. Россияныҥ спортчылары бастыра маргаандарга белетенген де, белетенет те – олор бисти бойыныҥ јаркынду јеҥӱлериле јаҥыс катап эмес сӱӱндирер».

Нацӱлекерлер керегинде

ТАСС-тыҥ журнализи нацӱлекерлерди бӱдӱрериниҥ кеми керегинде сурап, тергеелердиҥ башчыларын олорды бӱдӱрери учун каруулу эдер шӱӱлте айткан.

Путин: «Нени де ойто такып кӧрбӧс керек. Таҥынаҥ каруулу болоры бар, је оны тыҥыдар керек. Мен база санааркап тургам, је 38 керектиҥ 26-зы бӱткен. Текшилей алза, айалга кем јок. Је кандый да тӱзедӱлер эдери керектӱ».

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда Јеҥӱниҥ 75-чы јылдыгына парад керегинде

«Мир» телеканалдыҥ журнализи Путиннеҥ Јеҥӱниҥ парадында Украинаныҥ ла Грузияныҥ јуунты колонналары јогы керегинде сураган.

«Кем де бистиҥ государстволор ортодогы колбуларыстыҥ аҥылузынаҥ улам келбезе, онызы олордыҥ јаан јастыразы болор. Онызы олордыҥ тӧрӧлиниҥ кемнеҥ де камааны јок болоры учун тартыжып, јӱрӱмин бергендерди тообой турганын керелейт – деп, Путин каруу берген. – Јууда кӱнчыгышславян этносты корыыр сурак база турган. Мен Ленинградты берип ийген болзо, артык болор эди дегенин уккамда, сананадым: «слер аамайлар, ондый болгон тушта јок болор эдигер».