Алтайдын Чолмоны

Шылу ӧткӱрер комитетке 9 јыл

17.01.2020

РФ-тыҥ президентиниҥ 2011 јылдыҥ чаган айыныҥ 15-чи кӱнинде јӧптӧгӧн јарлыгыла Россия  Федерацияныҥ Шылу ӧткӱрер комитеди таҥынаҥ иштеер орган болуп тӧзӧлгӧн.

Чаган айдыҥ 15-чи кӱнинде РФ-тыҥ Шылу ӧткӱрер комитеди тӧзӧлгӧнинеҥ ала 9-чы јылын темдектеген. Оныҥ да учун бӱгӱнги эрмек-куучыныс РФ-тыҥ Шылу ӧткӱрер комитединиҥ Алтай Республика аайынча шылу ӧткӱрер башкартузыныҥ Горно-Алтайск кала аайынча шылу ӧткӱрер бӧлӱгиниҥ јааны Евгений САЙДУТОВЛО ӧдӧт. 

–Евгений Владимирович, Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ ижи, ӧмӧлигер керегинде айдып ийзер?

–Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ ижиниҥ тӧс амадузы – озолондыра шылу ӧткӱрер ишти бӱдӱрери, граждандардыҥ тап-эриктерин ле јайымын корулаары. Бу орган тӧзӧлгӧнинеҥ ала бӧлӱктиҥ ишчилери дезе кижи ӧлтӱрген, албадаган, кижиниҥ су-кадыгына ӧнӧтийин каршу јетиргенинеҥ улам байа кижи божогон, карын берген ле алган ла оноҥ до ӧскӧ бӱдӱмдӱ каршулу керектер эткендердиҥ уголовный истежӱзин эдери аайынча јаан иш бӱдӱрген. Каршулу керектердиҥ тоозына анайда ок јамылу улус эткен каршулу керектерди, эр кемине јетпегендер эткен уур ла сыраҥай уур каршулу керектерди ле эр кемине јеткелектерге эдилген каршулу керектерди кийдирер керек.

РФ-тыҥ Шылу ӧткӱрер комитединиҥ Алтай Республика аайынча шылу ӧткӱрер башкартузыныҥ Горно-Алтайск кала аайынча шылу ӧткӱрер бӧлӱги ӧскӧ бӧлӱктер ортодо эҥ јааны болуп јат. Менеҥ ӧскӧ бу бӧлӱкте ордынчым П. К. Черемнов, шылучылар – С. И. Кыйматова, И. А. Микшина, А. М. Тысова, А. Ж. Дыдыянова ла В. В. Мецлер, тискинчи И. С. Вааль ла делопроизводитель А. Р. Бачишева иштейт. Бир шылучы бир уунда јети уголовный керек аайынча иштеп јат. Анайда ок кажызына ла шиҥжӱ ӧдӧтӧн он материалдаҥ келижет. Уголовный керектердиҥ ӧйи эки ай. Оныҥ да учун иш кӧп. Је ӧмӧлигис турумкай иштеп, тургузылган амадуларды бӱдӱрип јат.

–Полицияныҥ ла Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ шылучылары ортодо башказы неде?

–РФ-тыҥ Шылу ӧткӱрер комитединиҥ шылучылары кӧп сабазында кижиниҥ јӱрӱмине ле су-кадыгына удура эдилген уур ла сыраҥай уур, албадашла колбулу, граждандардыҥ тап-эриктерине удура, экономика бӧлӱгинде эдилген ле јамылу улус эткен каршулу керектерди шиҥдейт. Је бис тап-эрикти корыыр бастыра органдарла јуук колбуда иштейдис.

Россияныҥ Шылу ӧткӱрер комитединиҥ шылучылары РФ-тыҥ Уголовно-процессуальный кодексиниҥ 151-чи тизиминде темдектелген каршулу керектерди шиҥдейт. Олордыҥ тоозында ӧлтӱриш, кижини бойына кол салынарына јетиргени, кижини уурдаганы, албадаганы, аҥылу тап-эрик берер статусту улус (талдаштар ӧдӱп турган јамылулар, шылучылар, јаргычылар ла прокурорлор) ла јаҥ корыыр органдарда иштеп турган улус эткен каршулу керектер, эр кемине јеткелектер эткен уур ла аҥылу уур каршулу керектер ле олорго эдилген каршулу керектер.

–Горно-Алтайск каланы алар болзо, мында кӧп сабада кандый бӱдӱм каршулу керектер эдилет?

–Бистиҥ бӧлӱкте шиҥделип турган уголовный керектер аайынча каршулу керектер керегинде айдар болзо, калганчы ӧйдӧ калабыста кижиниҥ јӱрӱмине ле су-кадыгына удура эдилген каршулу керектер (ӧлтӱриш, су-кадыкка јаан каршу јетиргенинеҥ улам кижи божогоны), коррупционный каршулу керектер (јамылу кижиге карын берери ле бюджеттеҥ акча-манат уурдаганы) ле кижи албадаганы темдектелет.

Чокымдап айдар болзо, ӧткӧн јылда калада кижи ӧлтӱрген беш учурал темдектелген. Биске каршулу керектерле колбой 475 јетирӱ келген, олорды шиҥдеп тура 62 уголовный керек ачылган. 320 јетирӱ аайынча уголовный керек ачпазы керегинде јӧптӧр јарадылган. 76 јетирӱ шылу иш ӧйинде ӧскӧ органдарга табыштырылган. 103 уголовный керек аайынча шылу иштер тӱгенген, јаргыга 74 керек аткарылган — каршулу керек эткен 86 кижи аайынча.

2019 јылда шылучылар јаргыга аткарган уголовный керекте каршулу кижи јаргы салган штрафты тӧлӧзӧ, ого ачылган уголовный керекти бӧктӧзин деген ходатайстволор база бичиген. Улус андый штрафты тӧлӧзӧ, казнага акча келет. Айдарда, ӧткӧн јылда јети кижи салынган штрафты тӧлӧгӧн лӧ олорго уголовный керектер јабылган.

Эр кемине јеткелектер орто эмезе оноҥ јабыс кеминде уголовный керек эткен болзо, олорго ачылган уголовный керектерди јабарына ууламјылалган иштер база ӧткӱрилген. Шылучы байа јажы эр кемине јеткелек кижиге таскадуныҥ эп-аргаларын тузаланып, оны чындык јолго тургузары керегинде ходатайство бичийт.

–Коррупционный каршулу керектер кӧп сабада кандый бӧлӱктерде темдектелет?

–Кӧп сабада јаҥныҥ муниципал органдарында, бюджеттиҥ бӧлӱгинде. Темдектезе, Пенсионный фондтыҥ Горно-Алтайск кала аайынча бӧлӱгиниҥ башкараачызы ого бӱдӱмјилелген акча-манатты мензингениле колбулу уголовный керекти шиҥдеер иш ӧткӧн јылда тӱгенген ле јаргыга аткарылган. Бу јамылу кижи јасакберимдер аайынча кату каруузына тургузылган.

–Слердиҥ бӧлӱк шиҥдеген уголовный керектердеҥ кандыйы эҥ тыҥ санаагарга арткан?

–Је андый уголовный керектердеҥ Маркитанова деген кижиле колбулу уголовный керекти айдар эдим. Бу јаш балалу кижи колыла балазыныҥ бажына бир канча катап соголо, балазын коляскадӧӧн таштаган. Оноҥ улам јаш бала сынык-бычыктардаҥ улам божогон. Шылу иштер ӧйинде ол бурузын алынган. Уголовный керек јаргыга аткарылган ла јаҥар айда Маркитанова јети јылга катуныҥ јеринде отурар эдип јаргылаткан.

Санаага арткан база бир уголовный керек тӧрт ӱй кижиле колбулу. Олор база бир ӱй кижини оныҥ ла квартиразында кыйнагылаган. Оныҥ кийнинеҥ оны уурдап, бирӱзиниҥ айлына апарала, анда туткандар. Кӧрӧр болзо, соктырткан ла уурдаткан ӱй кижи мынаҥ озо байа тӧрт ӱй кижиниҥ бирӱзи аайынча шылу иштер ӧдӱп турарда, керечи болгон. Бу уголовный керек тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайск каланыҥ јаргызында кӧрӱлип јат.

Республикан МВД-да иштеген шылучы Яльчинала колбой шылу иштер база ӧткӱрилген. Бу ишчи бир уголовный керекти шиҥдеп тура, керечилерди шылаган протоколдордо фальсификация эткен. Кайда да тӧрт кире протоколды бойы ла бичип, керечилердиҥ колын бойы ла салган. Байа керечилер дезе бу шылучыга андый кӧргӱзӱлер бербеген. Шылу ӧйинде мынызы јартала берген.

–Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ ишчизи молјуларын једимдӱ бӱдӱрерге кандый кылык-јаҥду болор учурлу деп бодойдор?

–Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ шылучызы озо ло баштап бийик ӱредӱлӱ юрист, уголовный тап-эрик, процесс, криминалистика ла психология бӧлӱгинде јеткилинче билгирлерлӱ болор учурлу. Анаҥ башка ол турумкай, албаданчак, јана баспас ла улусла тил табыжып билер, анайда ок аналитически сананып билер учурлу. Не дезе, Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ шылучызы ижи аайынча кижи ӧлтӱрген, албадаган каршучылдарла, кандый ла эп-арганы тузаланып, уголовный каруузынаҥ качарга, бурузын алынарга тӱргендебей турган јамылуларла иштейт.

–Евгений Владимирович, бу профессионал байрамарла колбой кожо иштеп турган коллегаларарга кӱӱнземелигер кандый?

–Тоомјылу коллегаларымды, бу иште иштеген ветерандарысты Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 9-чы јылыла акту кӱӱнимнеҥ уткыйдым. Бойлорын бир де карамдабай, алдында тургузылган амадуларды бӱдӱрерге јаантайын белен болгондоры учун быйаным айдып, бек су-кадык, билелеринде амыр-энчӱ, ижинде једимдер кӱӱнзейдим.

–Ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан. Профессионал байрамарла!

–Быйан болзын.

К. ЯШЕВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы