Алтайдын Чолмоны

«Спорт кажы ла кижиниҥ јӱрӱминде болор учурлу…»

18.02.2020

Чаган айдыҥ ортозында Алтай Республиканыҥ «Олимпий резервтиҥ спортшколы» деп бюджетный учреждениезиниҥ директорына Айабас ЯЙТАКОВ  тудулган. Бӱгӱнги эрмек-куучын шак оныла ӧдӧр.

—Айабас Мӧҥӱнчиевич, озо ло баштап Слерди бу јамыла уткуп турум. Мынаҥ озо бу ла школдо иштеген эмезер бе?

—Быйан, мен беш јылдыҥ туркунына директордыҥ ӱредӱ-спортивный иш аайынча ордынчызы болуп иштегем. Ижим методический ишле, календарный пландар тургузарыла, спортивный керек-јарактар тӧзӧп ӧткӱрериле колбулу болгон.

—Бӱгӱнги кӱнде бу спортшколдо спорттыҥ кандый бӱдӱмдери аайынча спортчылар белетеп јадыгар?

—Бисте јирме бир тазыктыраачы иштейт. Грек-рим кӱреш, дзюдо, самбо ло гребной слалом аайынча бӧлӱктер иштейт. Анайда ок бу ла јуукта мында ок-јаадаҥ адары аайынча бӧлӱкти база ачтыс. Ок-јаадаҥ адары спорттыҥ Олимпий ойындардыҥ бӱдӱмдериниҥ тоозына кирип турган бӱдӱми болуп јат. Республикабыста ол 2008 јылдаҥ ала эрчимдӱ ӧзӱм алынып баштаган деп айдар керек. Тургуза ӧйдӧ оныла 400-теҥ кӧп кижи тазыктырынат. Спорттыҥ бу бӱдӱми Эл Ойынныҥ, Алтай Республиканыҥ спортчыларыныҥ олимпий ойындарыныҥ ла национальный ойындардыҥ фестивалиниҥ программаларына кирет. Бисте ок-јаадаҥ адары аайынча РФ-тыҥ спортыныҥ бир узы, спорттыҥ узына кандидат болуп турган јети кижи бар. Бу јакшынак кӧргӱзӱ деп сананадым. Мындый једимдер ок-јаадаҥ адары аайынча республикан федерацияныҥ јааны Александр Сельбиковтыҥ ӧткӱрип турган јаан ла турулталу ижиниҥ шылтузында болгон. Эмди бу кижи бистиҥ спортшколдо тазыктыраачыныҥ ижин баштаар.

—Ок-јаадаҥ адары Олимпий резервтиҥ спортшколына јаҥы ла кирген турбай…

—Эйе, бу ла бир канча кӱн кайра окылу кийдирилген. Спортшколдыҥ администрациязы спорттыҥ бу бӱдӱминиҥ ӧзӱмине болужар. Не дезе, ол спорттыҥ јараш бӱдӱмдериниҥ бирӱзи болуп јат. Ок-јаадаҥ адары албатыбыстыҥ канында бар ине. Оныла кӱӱнзеген кажы ла бала тазыктырынар аргалу. Озо баштап балдарды тазыктырып баштаарыс. Тазыктыруларга балдар акча тӧлӧбӧзинеҥ јӱрер. Чыгымдарды бойыстыҥ акча-манадысла бӧктӧӧрис. Маргаандарга барарга транспортло, акча-манатла болужарыс.

—Тазыктырулар кайда ӧдӧр?

—Баштапкы ӧйдӧ тазыктырулар каланыҥ 13-чи таҥмалу школында эҥирлер сайын ӧдӧр. Вторник кӱнде 19.30 саатта, четвергте 21.00 саатта. Јай ӧйинде тазыктыруларды «Спартак» стадиондо ӧткӱрерис.

—Спорттыҥ ӧскӧ бӱдӱмдери аайынча тазыктырынгадый бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн бӧ?

—Тургуза ӧйдӧ каланыҥ Ткацкий микрорайонында «Алып» деп спортклуб иштейт. Анда балдар самболо, дзюдоло тазыктырынат. «Баатыр» спортзалда грек-рим кӱрештиҥ тазыктырулары ӧдӧт. Бу залдаҥ спорттыҥ кӧп тоолу устары, чемпиондор ло призерлор чыккан. «Баатыр» бастыра ороон ичине јарлу деп айтсам, јастыра болбос. Оныҥ бойыныҥ тӱӱкизи бар.

Гребной слалом аайынча тазыктырулар туризмниҥ тӧс јериниҥ базазында ӧдӧт. Гребной слалом база спорттыҥ олимпий бӱдӱмдерине кирет. Бӱгӱнги кӱнде јарлу јерлежис Кирилл Сеткин Токиодо ӧдӧтӧн Олимпий ойындарда туружатан јуунты командага киргедий кандидаттардыҥ бирӱзи болуп јат. Алтай Республиканыҥ чыгартулу кижизи Токиодо ӧдӧтӧн Олимпий ойындарда туружар деп, бис иженедис. Кириллди бис јӧмӧйдис. Ол телекейлик чемпионаттыҥ мӧҥӱн призеры, Россияныҥ первенствозыныҥ кӧп катап јеҥӱчили, Россияныҥ ла Европаныҥ чемпионы болуп јат.

Аймактарды алар болзо, Кан-Оозында эки тазыктыраачыбыс бар. Олордыҥ бирӱзи самболо, экинчизи грек-рим кӱрешле тазыктырулар ӧткӱрет. Оҥдой аймакта Кулады јуртта ады-јолы јарлу тазыктыраачыбыс, РФ-тыҥ нерелӱ ӱредӱчизи Аргымак Ерелдеевич Ечешев грек-рим кӱрештиҥ секциязын ӧткӱрет. Оныҥ ӱренчиги Айсанат Екчебеев бу ок аймактыҥ Кеҥи јуртында балдарды тазыктырат.

Грек-рим кӱрешле тазыктырынып турган балдардыҥ тоозы кӧп. Бисте спорттыҥ бу бӱдӱми аайынча иштеп турган сегис тазыктыраачы бар. Олимпий резервтиҥ спорт-школында самбо аайынча беш тазыктыраачы иштейт. Дзюдоныҥ бӧлӱгинде тӧрт лӧ гребной слаломдо тазыктыраачыларыс бар.

—Олимпий резервтиҥ спортшколында тазыктырынып турган балдардыҥ текши тоозы канча?

—Бисте кайда да 600-ке јуук бала тазыктырынат. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайскта ӱч зал, Кан-Оозы ла Оҥдой аймактарда тӧрт тазыктыраачы иштейт.

—Келер ӧйгӧ амадулар кандый?

—2020 јылдаҥ ала бис бӱткӱлинче спортивный белетеништиҥ программазына кӧчкӧнис. Мынызы не дегенин јартап ийейин. Олимпий резервтиҥ спортшколы бийик спортивный кӧргӱзӱлер кӧргӱзип турганы учун, Алтай Республиканыҥ башкарузы спортивный белетеништиҥ программазын бӱдӱрерине ӱзеери акча-манат чыгарган. Бистиҥ спортчылар, мынаҥ озо јылдардыйына кӧрӧ, јаан календарный пландар тургузат. Мыныҥ шылтузында спортивный белетеништиҥ кеми бийиктейт. Бисте эмди эки автобус бар. Оныҥ учун маргаандарга кӧп спортчылар апарар аргабыс бар.

Амадулар керегинде айдар болзо, балдардыҥ спортивный узыныҥ кемин бийиктедери болуп јат. Республикабыс јаҥыс ла кӱрешле эмес, је анайда ок гребной слаломло, ок-јаадаҥ адарыла јарлу, кӱрештеги једимдерис дезе анаҥ кӧп, анаҥ бийик болзын деп.

Тазыктыраачыларыс бу јуукта узын бийиктеткен. Спортшколдыҥ администрациязы иштеп турган тазыктыраачыларын ӱредерге, узын бийиктедерине јаан ајару эдет.

—Андый ӱредӱлерди олор кайда ӧдӧт?

—Физический культураныҥ ла спорттыҥ Сибирьдеги государственный университедиле тургускан јӧптӧжӱ аайынча биске преподавательдер келип, лекциялар кычырат. Тургуза ӧйдӧ тогус тазыктыраачыбыс узын бийиктедет. Мынызы тазыктыраачыларыстыҥ бийик аҥылу ӱредӱлӱ болгонын, јаан ченемелдӱ ле јаантайын узын бийиктеткенин керелейт. Олимпий резервтиҥ спортшколында бӱгӱнги кӱнде РФ-тыҥ эки нерелӱ тазыктыраачызы, АР-дыҥ јети нерелӱ тазыктыраачызы иштейт.

Анайда ок бис Олимпий резервтиҥ училищелериле јӧптӧжӱлер тургузадыс. Оныҥ шылтузында бистиҥ балдар бу учреждениелерге ӱредӱге кирер аргалу болор.

—Куучынардаҥ оҥдогонымла, Олимпий резервтиҥ спортшколы акча-манатла јакшы јеткилделет?

—Эйе, комыдал јок.

—Республиканыҥ спортчылары бийик једимдериле јерлештерин јаантайын сӱӱндирет. Андый да болзо, эҥ бийик једимдер качан бирде болор бо?

—Бисте јакшы турулталар бар. Олор аайынча Москвага отчет аткарадыс. Бисте Россияныҥ јуунты командаларыныҥ турчылары бар, бистиҥ тергееге онызы јаан једим деп чотолот. Ол ло гребной слаломдо, грек-рим кӱреште спортчыларыс орооныстыҥ јуунты командаларына кирет. Самбоны Олимпий ойындардыҥ программазына кийдирген соҥында, спорттыҥ бу бӱдӱмиле бойыстыҥ олимпиецтерис болор деп иженедис.

Спорттыҥ кажы ла бӱдӱмине аҥылу ајару эдерге кичеенерис, балдарды текши спортко јилбиркедери аайынча иштейдис. Бу ууламјыда соцсетьтерде эрчимдӱ иштеерис. Келер јуук ӧйдӧ мотивациялык видеороликтер согорыс. Ада-энелер балдарын спортко экелзин деп кычырадыс. Балдар кийнинде ӧйдӧ јарлу спортчылар болбозо до, су-кадыгы бек, турумкай болорго таскадынзын.

—Бойоор керегинде бир эмеш айдып ийзеер?

—Тазыктыраачыныҥ ижине 2006 јылда университетти ӱренип божодоло келгем. Озо баштап дзюдоло тазыктыраачы-преподаватель болуп иштеп баштагам. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле Россияныҥ јуунты командазыныҥ алты турчызын, спорттыҥ он узын, спорттыҥ телекейлик классту бир узын белетегем. РФ-тыҥ спорт аайынча министриниҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткам, Алтай Республиканыҥ нерелӱ тазыктыраачызы болуп јадым.

Бир ӧйдӧ Алтай Республиканыҥ јуунты командазыныҥ баш тазыктыраачызы болуп иштегем. Бу иште иштеп турарымда, 2019 јылда, јуучыл самболо Алтай Республиканыҥ јуунты командазы Россияныҥ чемпионадында баштапкы јер алган. Эл Ойындарда ӱч катап, Кичӱ олимпий ойындарда эки катап баш јаргычы болгом. Анайда ок дзюдоло балдар ортодо маргаандар ӧткӱредим, спонсорлорло эрчимдӱ иштеерге кичеенедим.

Тургуза ӧйдӧ бойым спортло эрчимдӱ тазыктырынадым. Спорт ол кижиниҥ јӱрӱминиҥ бир бӧлӱги эмес, оныла бастыра јӱрӱм туркунына тазыктырынар керек. Спорт кажы ла кижиниҥ јӱрӱминде болор учурлу.

К. ЯШЕВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы