Алтайдын Чолмоны

“Кыдат коронавирус” керегинде

24.03.2020

Калганчы айларда текши телекей ичинде ле ороондо элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар ажыра эҥ ле кӧп јетирӱлер коронавирустаҥ табылган оорулар керегинде болгон. Кижилик бу сурак аайынча эки бӧлӱкке бӧлӱнген дезе, јастыра болбос болбой. Баштапкызы — бу јаан чочыдуга алдыртып, магазиндердеҥ, аптекалардаҥ бар-јок аш-курсакла, эм-тусла кӧмзӧлӧнип, айылдарынаҥ чыгарга да коркып тургандар. Экинчизи — бу оору-јоболдыҥ чочыдузына тыҥ бӱтпей, чочыду-паникага алдыртпай, алдындагы ла чылап јӱргендери.

Олорго ӱзеери бу вирусла колбой телекейдиҥ ороондорыныҥ башкаруларыныҥ эп-сӱмезин, тӧгӱнин, ченелтелерин де кӧрӱп тургандары ла оныла ооруп калгандары ла корогондоры бар.

Бу бичимелде коронавирустаҥ табылган оору керегинде окылу јетирӱлердеҥ оныҥ темдек-симптомдоры, телекей ичинде кӧргӱзӱлери, профилактика аайынча јартамалдарды ла јерлештеристиҥ шӱӱлтелерин јарлайдыс.

Россияда COVID-19 вирус аайынча тулаан айдыҥ 23-чи кӱниндеги окылу јетирӱлерле болзо, оорыгандардыҥ тоозы 438, тулаан айдыҥ 23-чи кӱниндеги конокто оорый бергендер — 71, ончо јазылып калгандар — 17, божогондор јок. Оорыган улус ол тоодо Новосибирский, Томский, Кемеровский областьтарда илелелген. Алтай Республикада улус  оорыган учуралдар темдектелбеген.

Коронавирустар улуста башка-башка ооруларга экелет. Оныҥ симптомдоры 14 кӱнниҥ туркунына илеленбес аргалу. COVID-19 коронавирустыҥ симптомдоры пневмония ла кезем респираторный синдром оорулардыйына тӱҥей:

—талгак  (ӧкпӧдӧ бузулуштардаҥ улам);

—кургак јӧдӱл;

—калтырак оору, эт-канныҥ бийик температуразы (38 °С, кижиниҥ соогы јайылар) ;

—тынарга кӱч;

—јарды јанында оорыыр;

—баш оорыыр;

—балтырларда оору;

—эт-канныҥ текши коомой айалгазы.

Кыймаларда оорулардыҥ симптомдоры каа-јаада ла учурайт, кӧп сабада балдарда. Вирустаҥ улам табылган ОРВИ-ле улус тоолу ла кӱн оорып, јазылып калат. Је кезик учуралдарда ол атипичный пневмонияныҥ эмезе уур кезем респираторный синдромныҥ бӱдӱмине кӧчӧ берет. Ол тушта тыныш јетпей турганынаҥ улам ӧлӱмге экелген учуралдар кӧп (38%).

Југужар аргалары. Коронавирус, башка да респираторный вирустар чылап, оору кижи јӧдӱлдезе эмезе чичкирзе ол ажыра таркайт. Онойдо ок ол кижи кирлеген не-немени тутканда таркаар аргалу, темдектезе, эжиктиҥ тутказын. Улус кирлӱ колдорыла оозын, тумчугын эмезе кӧстӧрин тутканда југужар аргалу.

Баштап тарый бу оору тындуларда табылган, бодоштыра бу оору Ухань каланыҥ талай аш-курсагыныҥ садузынаҥ таркап баштаган. Ондо јӱк ле  балыктар эмес, је онойдо ок тарбагандар, јыландар, јарганаттар садылып турар болгон.

Бу оорула оорыыры анчада ла кыш ла јас ӧйинде тыҥыйт. Оорып јазылган улусты иммунитет такып оорыырынаҥ корып алар аргазы јок. Оору југушса, олор база ла оорыыр аргалу.

Коронавирусла кажы ла кижи, јаанду-јашту, оорыыр аргалу. Ухань каланыҥ су-кадык аайынча комиссиязыныҥ јетиргениле, COVID-19 вирусту калганчы алтан учуралда јӱк ле 15 јаштаҥ ала 88 јашка јетире улус оорыган. Је башка да респираторно-вирусный ооруларда чылап, балдарда, 65 јаштаҥ ашкан ла иммунный системазы коомой улуста бу оору тыҥ кеминде ӧдӧр аргалу. Башка јетирӱлерле, балдар бу оорула јеҥил кеминде оорыйт, тегин ле гриппле чылап.

Коронавирустыҥ оорузынаҥ јазылар арга бар. Је тургуза ӧйдӧ коронавирустаҥ вакцина јок. Россияда ла башка да ороондордо билимчилер вакцина табары аайынча иштер ӧткӱрет.  COVID-19 вирустаҥ улам пневмонияны, ооруныҥ эҥ каршулу бӱдӱмин, антибиотиктерле эмдеерге јарабас. Пневмонияла оорыган тушта эмдеш ӧкпӧлӧр иштеерин јеткилдеерине ууламјылалат.

 

Коронавирус јуугушпазын деп:

—колдорды јаантайын јунар — ас ла дезе 20 секундтыҥ туркунына;

—кирлӱ колдорло јӱс, оос, кӧс лӧ јилјиркейлерин тутпас;

—оорып тургандарла ӧткӱре јуук болбос;

—айылда аҥылу кошмокторлу чыкту аруташты јаантайын ӧткӱрер;

—баштапкы ла симптомдор илелелген кийнинде эмчиликке баштанып, болуш сураар керек;

—тынар органдарды маскалар кийип корыыр.

Масканы кийип алган тушта оны тутпас. Оны тудып ийген эмезе уштыырга туткан кийнинде колды самындап јунар. Маска кирлензе эмезе чыктый берзе, јаҥы кургак маска кийер. Јаҥыс катап кийер маскаларды такып кийбес. Олорды уштыган ла сайын јоголтор керек.

 

Чочыдулу ӧйдӧ эл-јонго болуш эдип

Коронавирустыҥ пандемиязыла колбой “Единая Россия” партияныҥ тергеелик јондык приемныйында волонтерлордыҥ тӧс јери ижин баштады. Олордыҥ тоозына бойыныҥ кӱӱниле иштер бӱдӱрерин јӧмӧӧриниҥ “Алтайдыҥ ийдези” деген тергеелик ресурс-ный тӧс јериниҥ волонтерлоры, “Јеҥӱниҥ волонтерлоры”, “Эмчи-волонтерлор” ло “Јиит гвардия” јондык биригӱлер кирген.

«Единая Россия» партияныҥ Генсовединиҥ качызы Андрей Турчактыҥ айтканыла, јуук ӧйдӧ ондый штабтар текши ороон ичинде ачылар.

Волонтерлордыҥ бу тӧс јерлериниҥ амадузы — јаан јашту, јаҥыскан артып калган пенсионерлерге, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ветерандарына болужары. Волонтерлордыҥ бригадалары бу улуска аш-курсак, эм-тус јетирер, јартамалдар ла башка да керектӱ болуш эдер. Бу тергеелик тӧс јерге 8(800)200-34-11 номерлӱ телефонго акча тӧлӧбӧзинеҥ  баштанар арга  бар.

 

Ороондо ло тергееде COVID-19 коронавирус аайынча  јартамалдар алар аргалар:

Россия Федерацияныҥ башкарузы ороондо вирус таркаганы аайынча албаты-јонго јетирӱлер эдер стопкоронавирус.рф деген интернет-арга ачкан;

8(800)200-01-12 — коронавирус аайынча акча тӧлӧбӧзинеҥ иштеп турган федерал

                                 “изӱ линия”;

8(800)555-49-43 — Роспотребшиҥжӱниҥ бириктирилген јетирӱлик тӧс јери;

8(800)200-91-85 — РФ-тыҥ ӱредӱлик аайынча министерствозыныҥ коронавирусла 

                                 колбой дистанционный ӱредӱге

                                 кӧчкӧниле ӱредӱчилерди ле ада-энелерди јӧмӧӧри аайынча

                                 “изӱ линиязы”;

8-913-692-90-74  — башка ороондордоҥ јанып келгендерге тергеелик “изӱ линия” (бу 

                                 номерле баштанып, кажы ороонноҥ, качан келгенин, су-кадыгыныҥ

                                 айалгазы керегинде айдып, сурактарга каруу алар арга бар).

 

Тергееде јаткандардыҥ чочыдулу оорула колбой айалга керегинде шӱӱлтелери

Ирина, аптеканыҥ ишчизи:

—Бистиҥ тергееде айылдаш Алтайский крайга, темдектеп алза, ол ло јуугында Бийск калага кӧрӧ, айалга амыр деп айдар керек. Эл-јон ортодо чочыган-шакпыраган кӱӱн-санаа јок. Улус алдындагы ла эмденген эм-тузын керектеп алгылайт. Аптекага келген улус вирус болдыртпас эмдер алып турат, је бу ончозы алдында да алып турган кирезинде.

Јаҥыс ла медициналык маскалар божоп калганын темдектеер керек. Је ол текши телекейдиҥ курч сурагы ошкош.

 

Валентина, эмчилик ишчи:

—Коронавирус — југуш оору. Оныҥ каршузы керегинде элбек јетирӱлер эдер кандый ла эп-аргаларда айдылат. Кезикте ден ӧйинеҥ ӧдӧ берет. Бистиҥ јуртта, текши аймакта да улус ортодо тӱймеп, аайы-бажы јок кӧмзӧлӧнӧргӧ, эмдер, аш-курсак алар санаа јок. Эмчиликке улус мынаҥ ла озо чылап келип јӱрет. Айалга амыр.

Је бис бир де бош салынбай јадырыс. Бисте ончо неме 100%-ке белен ле јеткил.

Кандый да болзо, чеберленип јӱрген кижини, Кудайга да чеберлеерге јеҥил ине. Оныҥ учун маскалар кийип, ару-чек болугар, колдороорды јаантайын јунуп туругар.

 

Артем, ӱредӱчи:

—Мен аймактыҥ тӧс јуртында јадып иштейдим. Ижим аайынча јаантайын ары-бери јорыктап, маҥтадып турарга келижет. Ондо-мында јӱрӱп турган мениҥ шӱӱлтемле, кӧргӧнимле, сескенимле болзо, текши тергееде албаты-јонныҥ кӱӱн-санаазы амыр, бек, кем де паникага алдыртпай јат. Магазиндерде аш-курсак јок дегенин бойымныҥ кӧзимле бир де кӧрбӧдим. Јӱк јаан јаштуларыс кӧмзӧлӧнип турбай кайтты.

Ӱренчиктер, спортчылар колдорын јаантайын јунарга тегин де темигип калган улус ине. Оныҥ учун бу каршулу вирус биске јууктабас, тууразынаҥ ӧдӧ берер деп бодойдым. Вирустаҥ чеберленериле колбой бала-барканыҥ канча кире јилбилӱ јол-јорыктары токтодылды. Онызы ачымчылу. Је су-кадык ла болзобыс, артканына соҥында да једип албай.

 

Евгения, калада јадат:

—Мен сананзам, паникага тӱжӱп, тӱймеп јӱгӱрбес керек. Бӱгӱнги айалгада кажы ла кижи бийик каруулу болор учурлу. Нениҥ учун дезе, бу југуш ооруныҥ вирузы ла  текши албаты бой-бойынаҥ камаанду.

Кажы ла кӱн јӱзӱн-башка солундар, јетирӱлер угуп, бу каршулу вирус улустыҥ эткени деп бӱдедим. Бӱгӱнги кӱнде телекей ичинде оны пандемия деп тегиндӱ адабаган ине. Оныҥ учун кажыбыс ла сергелеҥ, каруулу болор учурлу.

Бу оору анчада ла јаан јаштуларга ла хронический оорулу улуска каршузын јетирер аргалу дежет. Оныҥ учун бу улуска су-кадыгына ајарыҥкай болор керек. Тыҥ учурлу эмес болзо, мен ле кӧп улус јуулган јерлер сайын барбазым деп шӱӱдим.

Кандый да болзо југуш оорулардаҥ кичеенип, аайлу-башту јӱрели.

Э. КУДАЧИНА белетеген

 

Россияда COVID-19 вирус аайынча кӧргӱзӱлер:

438 — коронавирусла оорыгандар

71 —  тулаан айдыҥ 23-чи кӱниндеги конокто оорый бергендер

17 —  ончо јазылып калгандар

0 — божогондор

 

Текши ТЕЛЕКЕЙДЕ COVID-19 вирус аайынча кӧргӱзӱлер:

335997— коронавирусла оорыгандар

98333 —  ончо јазылып калгандар

14641 —  божогондор

(тулаан айдыҥ 23-чи кӱниндеги јетирӱлерле)

 

Тергееде аш-курсак товарлар јеткилинче

Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин тулаан айдыҥ 20-чи кӱнинде Горно-Алтайсктыҥ бир канча саду јерлеринде болгон. Ол ло кӱн башчы коронавирустыҥ југуш оорузын кийдирбези ле таркатпазы аайынча оперативный штабтыҥ јуунын ӧткӱрген.

“Республикадӧӧн бу југуш ооруны кийдирбезин јеткилдеери — бистиҥ баштапкы јерде турган амадубыс. Оныҥ учун башка ороондордоҥ келип турган ончо улусты ајаруга алып, олорды карантинге отургузар керек. Ишбереечилерле колбуга чыгып, олорды бу суракта јӧмӧштирер керек. Эл-јон бу керектерди оҥдоп, јӧмӧжӧринде алаҥзыбайдым. Бу олордыҥ јуук ла тӧрӧӧн улузыныҥ алдындагы јонјӱрӱмдик молјузы болуп јат” — деп, О. Хорохордин темдектеди.

Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик башкар-тузыныҥ јааны Леонид Щучинов башка ороондордоҥ келген  ле карантинде отурып тургандар ээжи-некелтелерди бӱдӱрип турганын, тергееде коронавирусты илелеер тест-системалар јеткил болгонын ла онойдо ок эмчиликте эмес пневмонияныҥ учуралдары шиҥделип турганын айтты.

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Сергей Коваленко эмчилик тӧзӧлмӧлӧр  белен болгон режимде иштеп турганын, коронавирус аайынча “изӱ линияныҥ” ижи тӧзӧлгӧнин јетирди. Онойдо ок оныҥ айтканыла,  “Фармация” ГУП эл-јон керектеп турган антисептикалык гельдер чыгарарын тӧзӧӧргӧ белен.

Олег Хорохордин јербойындагы магазиндерде болуп, аш-курсак товарлар бар, јеткил болгонын кӧргӧнин айтты. Садуныҥ тӧзӧлмӧлӧрин  башкараачылар эл-јонныҥ керексиништерин ајаруда тудуп, эрчимдӱ иштегилейт. “Тургуза ӧйдӧ аптекаларда маскалар јок. Бу курч сурак ајаруга алылган ла јуук ӧйдӧ маскалар садуга келер” — деп, башчы айтты.

АР-дыҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министри Вячеслав Тупикин саду сетьтерде јетикӱндӱк аш-курсактыҥ кӧмзӧзи јаантайын болорын јеткилдеери  ле олор кӱч сурактар керегинде јетирӱлерди тӱрген-тӱкей эдери аайынча иш кӧндӱгип калганын јетирди. Ол онойдо ок товарлардыҥ баазы бийиктебей турган ла бу сурак УФАС-тыҥ ајарузында турган деп темдектеди.

Ӱредӱликтеги айалгалар керегинде АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министри Ольга Саврасова јетирди. Оныҥ айтканыла, ГАГУ дистанционный ӱредӱге кӧчӱрилген. Про-фессионал ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧр (колледжтер ле техникумдар) дистанционный ӱредӱге тулаан айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала чыккан.

Школдор тулаан айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала јаскы амыралтага чыккан. Оныҥ кийнинде школдор  кандык айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала 12-чи кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына база дистанционный ӱредӱ-ишке кӧчӧр. Ӱзеери ӱредӱниҥ тӧзӧлмӧлӧри онойдо ок иштеер. Ӱренчиктерге ле ада-энелерге дистанционный ӱредӱ аайынча јартамалдарды классты башкараачы ӱредӱчилер эдер. Балдардыҥ садтары јайым јӱрӱшке кӧчӱрилет. Баланы садикке апарары ада-энелердиҥ шӱӱлтезинеҥ камаанду болор.

Јуунныҥ учында тергеениҥ башчызы Олег Хорохордин ишбереечилер арутаар иштерди эрчимдетсин деп јакарды.