Алтайдын Чолмоны

Энениҥ капиталы — 2020 јылда

26.03.2020

Ороонныҥ Президенти В. В. Путин 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 15-чи кӱнинде Федерал Јуунга баштанузында энениҥ капиталыныҥ программазын элбедери керегинде јарлаган болгон. «Россия Федерацияныҥ энениҥ (билениҥ) капиталын тузаланарыла колбулу сурактар аайынча бир кезик јасакчы акттарына кубулталар кийдирери керегинде» деп адалган федерал јасакты РФ-тыҥ  Государственный Думазы быјыл кочкор айдыҥ 20-чи кӱнинде, РФ-тыҥ Федерация Соведи кочкор айдыҥ 26-чы кӱнинде јараткан. Россия Федерацияныҥ  Президенти В. В. Путин бу федерал јасакка колын быјыл тулаан айдыҥ 1-кы кӱнинде салган. 

Јаҥыртулар ла кубулталар

Россия Федерацияныҥ Президенти Владимир Путин кол салган бу јасак энениҥ капиталыныҥ программазыныҥ иштеер ӧйин 2026 јылдыҥ чаган айыныҥ 31-чи кӱнине јетире узадып, оныҥ кемин баштапкы балага 466 617 салковой эдип, экинчи бала ла оны ээчиде балдар тапканда эмезе балазынганда оны 616 617 салковойго јетире кӧптӧдип турган.

Алдында јылдарда энениҥ капиталын јылдыҥ ла индексировать эдери јасакла јарадылган болгон. Је экономикада кӱч айалгаларла колбой, ол 2015 јылдаҥ ала индексировать эдилбеген. Эмди јаҥы јылдаҥ ала баштапкы балазын тапкан эмезе азыраарга балазынган болзо, энениҥ капиталыныҥ кеми кӧптӧдилген ле ол 466 617 салковой болды. Онойдо ок 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 31-чи кӱнине јетире (калганчы кӱнле кожо) ондый тап-эриктӱ боло бергендерге энениҥ капиталы база ок 466 617 салковой болуп јат.

Баштапкы балага 466 617 салковойды ада кижи база алар аргалу: ада баланы азыраарга алган сок јаҥыс кижи болуп турган ла јаргыныҥ азыраарга алганы керегинде јӧби 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала чыду алынган болзо. Экинчи ле оны ээчий бойыныҥ эмезе азыраарга алган балдарын јаҥыскан чыдадып турган адалар 616 617 салковойды база алар тап-эриктӱ.

РФ-тыҥ иш ле јонјӱрӱмдик корулаш аайынча министерствозыныҥ јетиргениле, энениҥ капиталына сертификат берери Россияда автоматически эдилетен баштапкы ла јонјӱрӱмдик госјеткилдеш болор.

Кандык айдыҥ 15-чи кӱнинеҥ ала сертификат проактивный ээжиле берилер. Билелердиҥ кӧбизи оны аларга угузу бербес аргалу.

Пенсионный фонд ончо керектӱ јетирӱлерди бойы ведомстволор ортодогы колбулары ажыра алар аргалу. Бала чыккан кийнинде Гражданский айалганыҥ акттарыныҥ бичимелдериниҥ (ЗАГС) бирлик тооломынаҥ (ондо бала ла оныҥ ада-энези керегинде ончо јетирӱлер бар) Пенсионный фондко јетирӱлер келип јат.  Эне кижи госјеткилдештиҥ порталында регистрация этпеген болзо, ол портал ажыра эмезе Пенсионный фондтыҥ бӧлӱктеринде, МФЦ-да таҥынаҥ бойы угузу берер аргалу. Пенсионный фонд сертификатты берерине буудакту кандый бир шылтактар барын шиҥжӱлеп јат. Јок болзо, сертификат јазалат.

Эмди энениҥ капиталына угузулар кӧрӧр ӧй 30-таҥ он кӱнге јетире астадылган. Энениҥ капиталына государственный сертификатты јазаарыныҥ, айдарда, акча аларыныҥ ӧйи 15 кӱннеҥ беш кӱнге јетире астадылган.

Билениҥ капиталын кайда тузаланарга јараар

Энениҥ 466 617 салковой капиталын тегин ле чыгымдаарга јарабас. Јасактыҥ тӧс учуры — ол балдарга туза экелеринде болуп јат. Оныҥ учун государствоныҥ бу акча-манадын кандый керектерде чыгымдаарыныҥ тооломы бар.

Эҥ элбеде тузаланылып турган баштапкызы — јадар айалгаларын јарандырары. Энениҥ капиталын тура садып аларына, ипотечный кредитти јабарына, јадар тура тударына ла јаҥыртарына ла ӧскӧзине де чыгымдаарга јараар. Энениҥ капиталыныҥ акча-манадын эмди садтардыҥ участогында тура тударына эмезе јаҥыртарына чыгымдаарга јараар.

Билениҥ капиталын чыгымдагадый экинчи керек — ол балдардыҥ ӱредӱзи. Программаны кӧп катап кубултканыныҥ кийнинде 2020 јылда куучын јаҥыс ла бийик ӱредӱ керегинде эмес, је анайда ок школдоҥ озо ӱредӱ керегинде база ӧдӧт. Энениҥ капиталыныҥ акчазын баланы айылда кичееп турган няняныҥ (ол окылу иштеп турган болзо) эмезе балдардыҥ ӱредӱлӱ тӧс јерлериниҥ јеткилдеш-ижи учун тӧлӧӧргӧ јараар.

Акча-манатты чыгымдаар ӱчинчи керек — энениҥ накопительный дейтен пенсиязы. Энениҥ капиталы накопительный пенсия јаҥы ла ӧзӱм алынып турган ӧйдӧ јарадылган. Бӱгӱнги кӱнде бу программа јокко јуук.  Је јасакта ол арткан ла энениҥ капиталын онойдо тузаланары јарадылат.

Тӧртинчи, аҥылу, је кезик билелерге сӱреен керектӱ ууламјы бар. Кенек баланыҥ су-кадыгын орныктырарына чыгымдаарга јараар. Энениҥ капиталына башкаруныҥ тургускан тооломындагы су-кадыкты орныктырарыныҥ јепселдерин алар арга берилет.

Акча-манатты кыйалтазы јоктоҥ јӱк бир ле керекке чыгымдаар эмес — јасак оны бир канча керектерде тузаланарын јарадат.

Акчазыла алып, тузаланарга јараар ба

Јарабас, башкаруныҥ јонјӱрӱмдик бӧлӱги билениҥ капиталын јиирге јарабас деп канча јылдарга айдып туру. Је эмди оны кезик учуралдарда колго алары окылу јарадылат.

Эки балалу билелердиҥ кирелтези чокымдалган кеминеҥ јабыс болзо, олор билениҥ капиталынаҥ ай сайын тӧлӧмир алар аргалу. 2020 јылда кажы ла кижизине эки прожиточный минимумнаҥ (олордыҥ јуртаган тергеезиндеги) ас кирелте келижип турган билелерге энениҥ капиталынаҥ ай сайынгы тӧлӧмир јазадып аларга јараар. Ол тӧлӧмир баланыҥ прожиточный минимумына келижет — ороондо орто тооло ол 11 муҥ салковой.

Мындый тӧлӧмирди энениҥ капиталы јазалган балага ӱч јаш толгончо аларга јараар. Је тӧлӧмирди экинчи балазы 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала чыккан билелер алар.

Тулаан айдыҥ 26-чы кӱнинде президенттиҥ коронавирусла колбой эткен баштанузында айдылганыла, энениҥ капиталын алар тап-эриктӱ ончо билелерге кандык айдаҥ ала кажы ла балага 3 јашка јеткенче ай сайын 5 муҥ салковойдоҥ тӧлӧлӧр.

2020 јылда база болгодый кубулталар

Эмди тура программага чокым кубулталар эдилбеген. Јӱк ле 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала энениҥ капиталынаҥ ай сайын акча алар кӱӱндӱ билелердиҥ тап-эригин чокымдаары айдылат. 2018-2019 јылдарда билениҥ кажы ла кижизине ол бӱдӱн-јарым прожиточный минимум болор деп ээжи болгон, 2020 јылда ол ээжи эки прожиточный минимум боло берген. Онызы энениҥ капиталын ай сайын колго алатан билелердиҥ тоозын кӧптӧдӧр.

Государствоныҥ башчызы энениҥ (билениҥ) капиталыныҥ программазын элбедери керегинде јаҥыс катап эмес айткан. Темдектезе, кӧп билелер энениҥ капиталын автомобиль аларына чыгымдаарын јаратсын деп сурайт. Государство российский автопромды јӧмӧӧри аайынча программаларды улайын јарадат. Энениҥ капиталын тӧрӧл јаҥы авто садып аларына чыгымдаарын јараткан болзо, автосалондордо саду эрчимделер эди. Је эмди тура…

Программага јаҥы кубулталар, байла, 2020 јылдыҥ туркунына эдилер болор. Эмди тура энениҥ капиталын индексировать эдерин орныктырар дегени јакшы солун. Башкару оны јылдыҥ ла индексировать эдерге туру.

Тергеебисте база программа иштейт

Тӧртинчи ле оны ээчиде балдарга берилип турган энениҥ капиталыныҥ кеми 50 муҥ салковой. Энениҥ республикан капиталын алар тап-эрик 2021 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире берилет.

Горно-Алтайскта игис ӱч ле оноҥ кӧп балдар чыкканда, бир катап 115 муҥ салковой тӧлӧлӧт.

2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине (калганчы кӱнле кожо) јетире ӱчинчи эмезе оны ээчиде балдар чыкканда (азыраарга алылганда) ай сайын 10 259 салковой тӧлӧлӧт.

Ай сайынгы тӧлӧмирди аларга билениҥ бир кижизине келижип турган кирелтениҥ кеми эки прожиточный минимумнаҥ кӧп болбос учурлу. Ол 2019 јылдыҥ 4-чи кварталында чоттолгоныла 20 760 салковой. Ай сайынгы тӧлӧмир ӱчинчи ле оны ээчидеги чыккан бир ле балага ол ӱч јашка јеткенче берилер.

Энениҥ (билениҥ) капиталын тӧртинчи ле оны ээчиде балазын чыгарган (азыраарга алган) (ол тоодо бир эмезе ээчидеги бир канча бала божогон ло олордыҥ чыкканы регистрациялу болзо), алдында капиталдыҥ сертификады берилбеген тушта, эне кижи алат.

Эр кижи тӧртинчи эмезе оны ээчиде балдардыҥ сок јаҥыс усыновители болзо, ол керегинде јаргыныҥ јӧби 2011 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱниниҥ кийнинде чыду алынган (ол тоодо бир эмезе ээчидеги бир канча бала божогон ло олордыҥ чыкканы регистрациялу тушта), алдында капиталдыҥ сертификады берилбеген болзо, билениҥ капиталын алат.

Ӱй кижи энениҥ республикан капиталын алар тап-эригин јылыйткан болзо, капиталды адазы (усыновитель) алып јат.

Энези эмезе адазы энениҥ (билениҥ) капиталын алар тап-эриктерин јылыйткан болзо, капиталды 23 јашка јетпеген бала алат эмезе балдар теҥ-тай ӱлежип јат.

Энениҥ капиталын мындый керектерге чыгымдаарга јараар: јадар айалгаларын јарандырарына; баланыҥ (балдардыҥ) ӱредӱзине. Тӧртинчи баланыҥ ла оны ээчиде балдардыҥ чыкканынаҥ ала (азыраарга алганынаҥ ала) ӱч јыл ӧткӧн соҥында энениҥ капиталы берилет.

(Электрон СМИ-лердиҥ јетирӱлериле белетелген)