Алтайдын Чолмоны

Калыгы барда — ады-јолы оныҥ ундылбас

02.04.2020

Аржан Иташев — Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады, «Капитал Медицинское Страхование» ООО-ныҥ бистиҥ тергеедеги чыгартылыгыныҥ (филиалыныҥ) башкараачызы, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ «Оностогы кӱрее» фондыныҥ председатели, Алтайыныҥ, албатызыныҥ чындык уулы ӧткӧн јылдыҥ кандык айыныҥ 5-чи кӱнинде ак-јарыктаҥ кенетийин јӱре берген.

Бӱгӱн Аржан Валерьевичле кожо иштеген улус, кожо ӧскӧн нӧкӧрлӧри, најылары ӧткӧн ӧйгӧ кайра кӧрӱп, оныҥ јаркынду, је кыска јӱрӱминде иштеген ижин, баштап салган керектерин, айдып салган сӧстӧрин такып ойто эзедип, јылу сӧстӧрлӧ эске алынгылайт. Алтайыста такып ойто јас, јаҥыс ла ортобыста Аржан јок. Онызы јоктомчылу ла ачу. Алкы бойы јок то болзо, је јаш ӱйе Аржанды јоктотпой, ундытпай, оныҥ сананган санааларын, амадаган амадуларын јӱрӱмде бӱдӱрер, ады-јолын айдып-адап, качанныҥ качанга ундыбас деп айдарга јараар. Алтайы, албатызы амыр-энчӱ турарда, уулы Аржанныҥ да эземи ӱргӱлјик ине…

Григорий Пильтин, Эл Курултайдыҥ депутады:

—Аржан Валерьевичле кожо иштеген ӧйлӧргӧ бурылар, эске алынар болзо, меге бу јиит уул бастыра јанынаҥ јараган. Озо ло баштап, айткан сӧзине турар, куру куучын сӱӱбес, айткан сӧзи, эрмеги сӱреен јолду болор.

Эмдиги ӧйдиҥ бийик технологиязын, эп-аргаларын бойыныҥ беш сабарындый билетен. Улусла, таныш та, таныш эмес те болзын, чӱрче ле куучындажып, бары-јогын ајарулу, лапту угатан. Кандый ла кижиге удура базып, колдоҥ тудуп эзендежер, араай, јобош кӱлӱмзиренип, таныжатан.

Мен Кан-Оозы аймакта да иштеп турарымда, Аржанла таныш болгом. Је оныҥ кийнинде эл-јонды ишле јеткилдеер службаныҥ јааны болуп иштеп баштаарымда, мен бу алтай јиитти бойыма ордынчы эдип алала, бир де кичинек јастырбадым. Аржанды Москвала, ондо башкараачы улусла таныштырып салгам. Оноҥ ары ончо ишти ол бойы билгир, тӧзӧмӧлдӱ апарган. Иштеп јаткан ӧмӧлигинде јаан тоомјыда болгон. Онойдо ок бистиҥ службаныҥ аймактардагы ишчилериле база јакшы колбу туткан. Кандый ла суракла улус Аржанга баштанатан, нениҥ учун дезе ол кандый ла суракты каруузы јогынаҥ артыргыспас деп, олор јакшы билер де. Улустыҥ бӱдӱмјизинеҥ, ижемјизинеҥ артык не де јок ине.

Бӱгӱнги јиит, јаш улустаҥ сӧс угатаны кӱч керек. Онызын байа чӱмеркеп-бааркаганы деп айдар ба? Бойым ла кӧрӱп јӱргенимди айдадым. Је Аржан олордоҥ чек башка, ӧскӧ. Кандый ла керекти ыраада, тереҥжиде кӧрӧр, оныҥ јакшы јанын ла ајарар. Јӱрӱмде ондый јиитле кожо иштегенимди јаан ырыс деп айдарга јараар. Мен јажымла оноҥ јаан да болгон болзом,  Аржаннаҥ кӧпкӧ ӱренгем…

Татьяна Туденева, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ «Оностогы кӱрее» фондыныҥ јааны:

—Аржан сӱрекей ару, ак-чек кӱӱн-санаалу, јӱрӱмге де, иштеген ижине де каруулу болгон. Јаан да, јаш та улусты тооп, угуп билетен. Бойынаҥ јаан да, бойынаҥ оогош то, кураа да улуска кандый да ӧйдӧ сураган, баштанган сурагына јолду каруу берип, арга-чыдалы јеткенче болужып беретен. Јаш та болзо, јалакайыла, кӱӱнзегиле, тӧп кылык-јаҥыла, чындыгыла јон ортодо јаан тоомјыда болгон.

Бойыныҥ ӧйинде Юрий Васильевич Антарадонов бу уулды тереҥ кӧгӱстӱ, укаалу-кӧрӱмдӱ деп аҥылап кӧрӧтӧн. Аржан Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады да тужында, онойдо ок башкараачы да иште иштеп турарда, Юрий Васильевичле учурал ла келишсе, јолыгып, куучындажып јӱретен. Ол «Оностогы кӱреениҥ» ижин Аржан тӧзӧп, баштап апарар деп, байла, ары јанынаҥ сескен, билген, бӱткен, иженген болор. Аржан фондтыҥ кемиле, учурыла сӱреен јаан ла каруулу ижин, оныҥ документтерин белетеерин-јазаарын кӧнӱ баштап апарган. Бойыныҥ да ижи каруулу, коштой база бир јондык јаан иш — је ол оныҥ кажызын ла бийик кеминде апарган. Бого ло коштой депутаттыҥ ижи, молјулары, алтай тилдиҥ сурактары, алтай бичиктер, алтай мультфильмдер јанынаҥ кӧп тоолу сурактар. Ортозынаҥ јол-јорыктары да кӧп болгон.

Кандый ла керектиҥ, сурактыҥ аайын, учурын ыраада, ажындыра ла тереҥжиде кӧрӧри Аржанныҥ кылык-јаҥыныҥ база бир аҥылу јаны деп кӧрӱп јӱретем.

Ӧйдиҥ маҥын токтодып алар эмес, чӱрче ле кӧрӧргӧ-угарга јеткелекте, ӧдӧ берди. Алтайына, албатызына јоктомчылу, карыкчалду ӧй болды. Је Аржанныҥ баштап салган ижи, сӧзи де бар. Ӧзӱп јаткан јаш ӱйеге оныҥ јӱрӱми, ижи, Алтайын, албатызын, тилин, јаҥжыгуларын баалаганы, оморкоп јӱргени јакшынак јозок болорына иженедим.

Айсулу Кыйгасова, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ баш редакторы:

—Бис Аржан Валерьевичле школдоҥ ала таныш. В. К. Плакастыҥ адыла адалган ресгимназияда ол јаан класстарда ӱренген. Оноҥ ойто Томсктыҥ университединде, је башка факультеттерде ӱренгенис. Ол «Мировая экономика» деген факультетти эҥ бийик темдекле божоткон. Бистиҥ јерлежӱниҥ президенти болгон.

Кийнинде ойто јондык иште кожо иштеп баштадыс. Бисте бир канча солун ӱлекерлер болгон ло олорды јӱрӱмде бӱдӱрерге ӧмӧ-јӧмӧ, јуук колбуда иштеерге келишкен. Эҥ ле озо Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйды, база балдардыҥ јуруктарыныҥ «Мениҥ тӧрӧл Алтайым» деген талалык кӧрӱ-маргаанын темдектеер кӱӱним бар.

Оныҥ учун мен Аржан Валерьевичти јӱрӱмдик јолыныҥ башка-башка ӧйлӧринде сӱреен јакшы билер болгом. Салымы кыска болуп, кенетийин, сакыбас јанынаҥ јӱре бергени сӱреен ачу, карыкчалду. Сананып ийзеҥ, кӧксиҥ бӧктӧлӧр. Албатызына, талазына тузалу керектерди бӱдӱретен аргазы-чагы сӱреен јаан јиитти јылыйтып салдыс.

Бӱгӱн мен бийик, кӧдӱриҥилӱ сӧстӧр айтпазынаҥ, ол јӱрӱмде бӱдӱрген јаан эмес ӱлекерлерге јаан эмес болуш јетиргенин аҥылап айдар кӱӱним бар. Кӱнӱҥги шакпыртту-сандырашту ӧйдӧ ол бир де кижиниҥ сурагына јок деп айтпаган. Онызы оныҥ кылык-јаҥыныҥ база бир аҥылузы.

Калганчы ӧйдӧ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйды табыштырарга керектӱ акча-манатты биске «бир тамчыдаҥ» јуурга келишкен. Улустаҥ акча сураарга кандый да ӧйдӧ кӱч керек ине. Је ол јаантайын мынайда айдатан: «Кижи алкы бойына эмес, текши керекке сурап јатканында коомой неме јок». Оныҥ бу айткан сӧстӧри мениҥ ӧзӧгимде, ижимде ол сӧстӧрлӧ башкарынадым.

Быјылгы јылда, качан јондык сыйдыҥ акчазыныҥ фондын јуурыста, мен база ла Аржан Валерьевичтиҥ ойгор сӧстӧрин эзедип, бойымды токынадып турадым.

Ӧмӧ-јӧмӧ, эптӱ-јӧптӱ ижистиҥ, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган фондтыҥ ла «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» шылтузында балдардыҥ јайаан иштериниҥ «Мениҥ тӧрӧл Алтайым» деген кӧрӱ-маргааны јолын алынды.

Бис бу кӧрӱни эки јыл улай ӧткӱргенис. Ол балдарга, ӱредӱчилерге, ада-энелерге сӱреен јараш байрам болгон. Кӧрӱде ончо аймактардыҥ балдары турушкан.

Аржан Валерьевич јиит те болзо, ойгор, улуска сӱрекей ајарыҥкай, каруулу болуп, јаан јӱкти кӱчсинбеген. Айткан сӧзине турар, чындык сӧсти, најылыкты баалап билетен. Билгири бийик, јаҥыртуларга сескир болгон. Јӱрерге, иштеерге амадаган, меҥдеген. Је…

«Капитал Медицинское Страхование» ООО-ныҥ таладагы чыгартылыгыныҥ ишчилери:

—2013 јылда «Капитал Медицинское Страхование» ООО-ныҥ бистиҥ тергеедеги чыгартылыгыныҥ ӧмӧлигине башкараачы болуп Аржан Валерьевич Иташев деп алтай јиит уул келген. Баштапкы ла кӱннеҥ ала ол ӧмӧликле текши тилди таап, кӧнӱ иштеп баштаган. Ченемелдӱ, билгири бийик, ачык-јарык, јалакай кылык-јаҥду башкараачы ӧмӧликте јаан тоомјыда болгон. Кажы ла кижини сӱрекей ајарулу угар, биске уур-кӱч деп билдирген сурактыҥ аайы-бажына чӱрче ле чыгып ийетен. Бойы токыналу, тӧп лӧ санаа-кӱӱни ак болгонын бистиҥ кажыбыс ла сӱреен јакшы билерис.

Ижине сӱрекей каруулу, некелтелӱ болгонын база аҥылап кӧрӱп јӱретенис. Иштеп јаткан ижин баалап, ӧмӧлигин, улузын тооп, ајарыҥкай болгоны анчада ла јаш улуска јозок болгон деп айдарга јараар. Аржан Валерьевич бойы да јиит кижи ине. Је ол башкараачыныҥ ижин, молјуларын сӱреен јакшы билген.

Аржан Валерьевичтиҥ, башкараачы кижиниҥ, ижи турулталу-једимдӱ болгонын чокым бир темдек ажыра айдарга јараар. Ол Москвада «Капитал Медицинское Страхование» ООО-ныҥ тӧс јеринде, офисинде байлык ченемелдӱ, ижи једимдӱ, билгири бийик башкараачылардыҥ тоозына кирип, улай ла адалып туратан. Биске, ӧмӧликке, онызы сӱрекей оморкодулу болгон.

Бистиҥ ӧмӧликти ол алты јыл билгир башкарган. Јаш бойыныҥ калганчы алты јылы. Алты јыл арай ас деп айдарга јараар. Је эдип салганын, артыргызып салганын ајаруга алза, айдары јок кӧп.

Ол ӧмӧлигин башкарып тура, коштой ло АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ депутады болуп, база јаан ла каруулу, албатызына тузалу ишти ак-чек апарган. Аржан Валерьевич эл-јонныҥ, албатыныҥ јонјӱрӱмдик сурактарыла чылазыны јогынаҥ иштеген. Ол бир де кижиниҥ сурагын каруузы јогынаҥ артыргыспайтан. Јӱрӱмниҥ калганчы кӱндерине јетире албатыныҥ, јондыктыҥ ижин бӱдӱрген.

Аржан Валерьевич Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ «Оностогы кӱрее» фондыныҥ председатели, шахматла республикан федерацияныҥ јааны болуп бу ла јылдарда иштеген. Јиит бойында ондый јаан јӱкти бир де кӱчсинбей, акту кӱӱнинеҥ бӱдӱрген. Алтайы, албатызы, тили, ӧзӱп јаткан јаш ӱйе — оныҥ јӱрӱминде тӧс јерде турган деп айдарга јараар. Јаш улуска Аржан Валерьевичтиҥ јӱрген јӱрӱминеҥ, иштеген ижинеҥ кӧпти аларга, ӱренерге јараар.

Аржан Валерьевич бистиҥ јӱрегисте, санаабыста јаркынду, ӧктӧм јӱрӱмиле, сааган сӱттий, јааган ак кардый санаа-кӱӱниле, јарыткан кӱнниҥ алтын чокторындый изиле, айткан сӧзиле, эткен ижиле ӱргӱлјикке ундылбас ады-јолын кереес эдип артыргызып салды.

Айдар Мызин, республикада «Бизнес Инкубатордыҥ» јааны, АР-да шахмат федерацияныҥ турчызы:

—Мен Аржан Валерьевичле 2010 јылда танышкам. Шак ла бу ӧйдӧ мен республиканыҥ башкарузына иштеп келген тужым болгон. Ол дезе бу ла ӧйдӧ эл-јонды ишле јеткилдеер комитеттиҥ јааныныҥ ордынчызы болуп иштеп турган ӧйи болор. Бойыныҥ айткан сӧзине турар ла чындык, ижемјилӱ-бӱдӱмјилӱ, быжу болгонын баштапкы ла туштажудаҥ ӧзӧгимле сескем-билгем деп айдарга јараар.

Аржан Валерьевич бойыныҥ иштеп јаткан ижинде байлык ченемелдӱ, билгири бийик болгон. Мен дезе, ижин јаҥы баштап јаткан јиит кижи, бойымныҥ сурактарымла ого јаантайын баштанатам. Кандый да суракка карууны, јартамалды бастыра јанынаҥ јартап, айдып беретен.

2015 јылда шахматтардыҥ федерациязыныҥ президенти болгон ӧйим тӱгенип јадарда, бис федерацияныҥ турчыларыла шӱӱжип, Аржан Валерьевичтиҥ ады-јолына, кандидатуразына токтогоныс. Ол бойы шахматист эмес. Је бис эҥ ле озо оныҥ ченемелдӱ, тузалу-турулталу ла једимдӱ башкараачы болгоныла башкарынганыс. Федерацияныҥ президенти болуп тура, ол таланыҥ шахмадыныҥ ичкери ӧзӱмине сӱреен кӧпти эткен. Быјыл бис Аржан Валерьевичтиҥ эземин кереестеп, турнирди белетеп ӧткӱрери јанынаҥ суракты темдектеп алганыс. Бу ла пандемияла колбулу айалга токынап, јадын-јӱрӱм ордына тура берзе, турнирди бис кыйалтазы јогынаҥ ӧткӱрерис.

Бир јыл бир кӱндий элес эдип ӧдӧ конды. Ортобыста Аржан Валерьевич јок, јоктомчылу да, карамду да. Меге, алкы бойыма, ол бойыныҥ республиказыныҥ чындык уулы, алып баатыры болуп артар. Ол бойыныҥ Тӧрӧлин сӱӱген, оныҥ ичкери јолы учун ак-чек иштеген. База бойыныҥ агы-чегиле, бийик кижизек кӱӱниле, ачык-јарыгыла, јалакайыла јаркынду јозок ло тем болуп ӱргӱлјикке артар деп айдар кӱӱним бар.

Александр Транов, аргачы:

—Мен  ТГУ-да баштапкы курста ӱренип турарымда, Аржан тӧртинчи курста ӱренген. Ол тушта Аржан алтай балдардыҥ јерлежӱзиниҥ jааны болгон. Бисле, jаҥы ӱренип келген балдарла, таныжып, кӧп немени jартап, биске jаантайын болужып туратан.

Мениҥ Германия јаар ӱренип барганыма ол jаан камаанын jетирген. Баштапкы курста болорымда, ол меге ДААД-тыҥ стипендиязы керегинде куучындап, немецкий тилди ӱрен, эмди ле документтериҥди белете деп айткан. Аржанныҥ сӧзин угуп, мен белетенеле, ченелтелерди jакшы ӧдӱп, Германияга ӱренип баргам. Ол учун  мен Аржанга быйанымды айткам.

Jирме тӧрт jылдыҥ бажында jанып келеримде, озо ло Аржанла тушташкам. Ол мени jӧмӧп, кожо иштеерге сананганыс. Алтайыска, албатыбыска тузалу болорго, кӧпти эдерге куучындашканыс, амадаганыс. Божоор алдында эҥирде узак куучындажып, эртеннеҥ ала нени эдерин jӧптӧжип, бистиҥ республиканыҥ аймактарыла jорыктап, балдарга «Солоҥы» журналды jетирип, улусла туштажып куучындажарга сананганыс. Кем билген,  jӱрӱм, салым андый болор деп…

Эмдиге ле Аржанды сананып, jоктоп jадым. Ол бистиҥ алтай албатыныҥ эҥ jаркынду эрлериниҥ бирӱзи болуп, ӱргӱлjиге бистиҥ санааларыста артар.

К. ПИЯНТИНОВА белетеген