Алтайдын Чолмоны

«Бис ӧмӧлижип, јарамыкту уч-турулталарга келерис…»

16.04.2020

Кӧп тоолу башка-башка профессиялардыҥ тоозында тӧс учурыла кичӱ Тӧрӧли ӧзӧри, коштойында јаткан улус керегинде сананары јанынаҥ профессия бар — муниципал служащийдиҥ профессиязы. Бӱгӱн бистиҥ куучын-эрмек Кан-Оозы аймакта Мӧндӱр-Соккондо јурт јеезениҥ јааны Артур БЫРЫШКАКОВЛО ӧдӧт.

—Артур Викторович, Слер јурт јеезениҥ јааны болуп бир јылдаҥ кӧп иштеп јадыгар, бу ӧйдиҥ туркунына јурттыҥ эл-јоныныҥ курч сурактарын ла керексиништерин билип алганыгар. Слер бу јанынаҥ нени јӱрӱмде бӱдӱрип салдыгар?

—Мен бу иште иштеп баштаганымнаҥ бери улус администрацияга башка-башка сурактарла баштанган, олордыҥ кӧбизи јуртты јарандырарыла колбулу — оромдорды јарыдары, јолдорды јазаары, сӱрее-чӧпти јууп, чыгара тартары, суујеткилдеш. Кажы ла шӱӱлте кӧрӱлип, ајару јок артпай турганын темдектеерге турум.

Јолдор керегинде айтса, былтыр јолдыҥ фондыныҥ кеми 550 муҥ салковой болгон. Фондтыҥ акчазыла оромдорго сегис јарыткыш алылган ла тургузылган. Келер ӧйдӧ јарыткыштарды И. В. Шодоевтиҥ ле Т. К. Казаковтыҥ оромдорында тургузарын пландап алганыс, пельмендер эдер цех турган јердеҥ ала јурттыҥ клубына јетире.

Тӱрген-Суу кечире кӱр ле ол јаар јолдор јазалган. Чарыш суу кечире кӱр јаар јолдорго бӧлӱктей таш-кумак урулган. Је бу иштерге чыгарылган акча-манат јетпей каларда, Кокшуновтыҥ оромында јолдо јазашту иштерге аймактыҥ администрациязыла јӧптӧшкӧни ле оныҥ јӧмӧлтӧзи аайынча ӱзеери акча-манат чыгарылган.

Быјыл јурт јеезениҥ бюджединде јолдорды јазаарына ла кичеерине 600 муҥ салковой акча салылган, бу акчаны јолдорды ла кӱрди јазаарына ууландырарга турус.

Бистиҥ јурт јеезениҥ јерин јарандырары керегинде куучынды баштап тура, јурттыҥ бастыра албаты-јонына быйан айдарга турум. Ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ шылтузында јуртты арутаары јанынаҥ субботниктер улайынча ӧткӱрилет. Организациялардыҥ, предприятиелердиҥ ӧмӧликтери Чарыш сууныҥ јараттарын, сӧӧксалгыштыҥ јерин сӱрее-чӧптӧҥ арутаган.

Сӱрее-чӧпти кайда ла тӧгӧрине удура тартыжу ӧдӧт, андый јерлерди јоголторында школдыҥ ӱренчиктери ле јаан улус база туружат. Бистиҥ албаты нак, эрчимдӱ улус кӧп болгонын темдектеерге турум. Олор јурттыҥ ӧзӱмине бойыныҥ ӱлӱӱзин јетирерге чырмайат.

—Чындап та, Мӧндӱр-Сокконныҥ албатызы аймак кеминде ӧдӱп турган керек-јарактарда бирлик болгоныла јаантайын аҥыланат…

—Онызы чын. Бистиҥ јурт јайалталу улузыла байлык. Администрация культураныҥ да ишчилерин, спортчыларды да јӧмӧӧргӧ кичеенет. Былтыр болгон јаан учурлу керектердиҥ бирӱзи јурттыҥ Культура туразыныҥ 45 јылдыгын темдектегениле колбулу болгон. Бу байрамды темдектеер алдында белетеништӱ иш ӧйинде тураныҥ ич-тыш јаны бӧлӱктей јарандырылган, сценический кеп-кийимдер кӧктӧлгӧн. Эмди клубтыҥ туразын быжулай јазап алары керегинде сурак турат. Аймактыҥ администрациязыла ӧмӧлижип, бу да суракты аайлаштырып ийерис деп бодойдым.

Культураныҥ ла јурттыҥ библиотеказыныҥ ишчилери эл-јонды јурттыҥ культурала колбулу јӱрӱмине тартып аларга, бшка-башка ууламјыларлу керек-јарактарды јаантайын ӧткӱрет. Былтыр бистиҥ јерлежис Р. Бохтинди јӧмӧӧри јанынаҥ килемјилик концерт ӧткӱрилген болгон, ол учун культураныҥ ишчилерине ле јурттыҥ албаты-јонына јаан быйан айдарга турум.

Бистиҥ јашӧскӱрим аймактыҥ спорт маргаандарында јаантайын туружат. Спортчылар Вячеслав Васильев, Темирей Токтомысов, Амаду Адыков, Роман Мурыев, Эркин Садоев аймактыҥ јуунты командазына кирип, республикан спартакиадада тӧрӧл аймагы учун тартышкан. Футболисттердиҥ командазы 2019 јылда аймактыҥ чемпионы болуп, сыгын айда ӧткӧн республикан маргаандарда Кан-Оозы аймак учун турушкан. Бистиҥ спортчылар волейболло Экинур јуртта ӧткӧн республикан турнирдиҥ кӱлер призеры болгон.

Физкультурниктиҥ текшироссиялык кӱнин ӧткӱргенис. Аймак кеминде ӧткӧн Јашӧскӱримниҥ кӱнинде бистиҥ спортчылар 2-чи јер алган ла 5 муҥ салковойдыҥ сертификадын ойноп алган. В. В. Васильев ле А. А. Иташев талдаштарлу бӧлӱкте јеҥип, Ирбизектиҥ ойындарыныҥ республикан кеминде финалына ӧткӧн.

Јербойыныҥ спортчыларыныҥ једиминде спорт аайынча методист Вячеслав Васильевтиҥ ижин темдектеер керек, ол эрчимдӱ јӱрӱмдик кӧрӱмин бойыныҥ јозок-теми ажыра кӧргӱзет.

Бистиҥ ветерандарыстыҥ чокым тӧзӧлгӧлӱ ижин темдектеер керек. Биске олордоҥ эрчим, ичкери јӱткӱмел, нени де јайаар-эдери јанынаҥ ӱренер керек. Темдектезе, физический культураныҥ ла спорттыҥ нерелӱ ишчизи М. К. Сапышевтиҥ ле «Алтайдыҥ эпшилери» јондык советтиҥ баштаҥкайы аайынча бистиҥ ветерандар бастыра јайаандык керек-јарактарда ла спорттыҥ маргаандарында, јаан јашту улустыҥ спартакиадаларында туружат ле јеҥӱчил јерлер алат. Олор аймактыҥ јуунты командазына кирип, республикан маргаандарда туружат. Мында јурттыҥ јондык организацияларыныҥ учурын темдектеер керек, олор јурт јеезениҥ ле аймактыҥ бастыра керек-јарактарында туружат. Бу јылдыҥ башталганында ветерандардыҥ совединиҥ председателине М. М. Акулов тудулган. Бистиҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижис мынаҥ да ары једимдӱ улалып барарына быжу бӱдедим.

—Артур Викторович, Слер јурт јеезениҥ јааны болуп турган адыгарда, бӱгӱн кандый сурактар амыр бербейт?

—Кӧп сурактар амыр бербейт. Јербойындагы јаҥга кажы ла кижиниҥ јадын-јӱрӱмине ле ижине јарамыкту айалгалар тӧзӧӧри јаан учурлу. Бӱгӱн јурттыҥ јаан учурлу объекттеринде — школдо, јурттыҥ клубында, ФАП-та јазашту иштер кӧп јылдардыҥ туркунына ӧткӱрилбегени амыр бербейт. Јербойындагы, аймак, республикан ла федерал кеминде јаҥдардыҥ арга-кӱчтерин бириктирип, бу объекттерди јазаарга чырмайарыс.

Бастыразы бир ле уунда аайлаштырылбай јат ине. Је керек-јарактардыҥ башталганы бар. Э. А. Ялбаковтыҥ баштаҥкайы аайынча јуртта балдардыҥ садын тударына керектӱ ӱлекер-сметный документацияны белетеерине 850 муҥ салковой чыгарылган болгон, бу ууламјы јанынаҥ иш кичӱ изӱ айда учына једер.

Ӧдӱп јаткан јылда аймактыҥ администрациязыныҥ јӧмӧлтӧзиле школдыҥ котельныйыныҥ котелы солылган.

Информатикала ӱредӱ ӧткӱреринде болгон уур-кӱчтеҥ улам (компьютерлер јок), аймактыҥ јааны ӱредӱ ӧткӱрерине керектӱ эки компьютер берген.

Школдыҥ јанында јерде спортплощадка тургузылган. Аймактыҥ администрациязыныҥ јӧмӧлтӧзиле быјыл балдардыҥ садына јаҥы мебель алылган. Јурттыҥ ФАП-ына транспорт берилгени биске јаан сӱӱнчи болуп јат. Анайда ок јурттыҥ администрациязына Газель автомобиль берилген, оныҥ документ-немелери јазалган соҥында ол Мӧндӱр-Соккон-Кан-Оозы маршрутла улус тартарын баштаар.

Јурттыҥ албаты-јоны аймактыҥ башкартузына, оныҥ јааны Э. А. Ялбаковко јаан быйан айдат. Эжер Алексеевич јурт јерде јаткан улустыҥ, аймактыҥ эл-јоныныҥ сурактарына, керексиништерине сӱрекей ајарулу. Мен бу учуралда јӱк ле бистиҥ јуртты темдек эдип алгам. Андый иштер дезе кӧп јерлерде, аймактыҥ кажы ла јурт јеезезинде ӧткӱрилет.

—Быјыл Мӧндӱр-Соккон бойыныҥ 300 јылдыгын темдектеер…

—Эйе, јурттыҥ тӱӱкизи, оныҥ иштеҥкей, кӱндӱзек, кижилик кӱӱндӱ албатызы — бистиҥ тӧс байлыгыс. Мӧндӱр-Соккон — албатызыныҥ чындык уулдарын ла кыстарын чыдаткан јер. Олор бойыныҥ тӧрӧл јерин мергендӱ ижиле јарлу эткен. Олордыҥ тоозында — нерелӱ ишчилер, экономиканыҥ башка-башка бӧлӱктериниҥ, јонјӱрӱмдик бӧлӱктиҥ озочылдары. Олордыҥ кӧбизи иштеги јаан једимдери учун государствоныҥ бийик кайралдарыла кайралдаткан, нерелӱ аттарла адаткан.

Бистиҥ јурт алдынаҥ ла бери бойыныҥ јакшынак јаҥжыгуларыла, ишмекчи династияларыла элбеде јарлу. Мында ӱйелер ортодо колбу ӱзӱлбей турганы, билелик байлыктарды ајарулу кичееп јӱргени сӱӱндирет.

Юбилейди байрамдаарга сананганыс, је коронавирусла колбой кызалаҥ айалга тӧзӧлӧ берерде, байрамды кӱсте ӧткӱрерге турус.

—Калганчызында, Јербойында бойы башкарынарыныҥ кӱни алдында јурттыҥ эл-јонына нени кӱӱнзеригер?

—Бастыра улуска бек су-кадык, једимдер, эҥке-тоҥко јадын-јӱрӱм кӱӱнзейдим. Иш-тошко кӧп ийде-кӱчин берген, кӧпти эткен улустыҥ бастыразына быйан айдып турум. Бастыра неме бистиҥ бойыстаҥ камаанду. Јаҥыс ла бис ӧмӧлижип, курч сурактарысты аайлаштырарыс, уур-кӱчтерди ӧдӱп чыгарыс, једимдерге једерис — јурттагы јадын-јӱрӱмис јарамыкту болзын деп.