Алтайдын Чолмоны

Кожоҥ олордыҥ канады

30.06.2020

Јылдыҥ ла санатта ла культурада аҥыланган јайалталу јашӧскӱримге берип турган сый-премияны кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин Эре-Чуйдыҥ јайалталу эки балазына табыштырды. Олор Кош-Агаш аймактыҥ балдардыҥ санат школыныҥ ӱренчиктери. Россияныҥ  балдарыныҥ хорыныҥ солисти, эстрадный вокалдыҥ клазыныҥ ӱренчиктери Самир Мамедов  (кӱӱлик башкараачызы Акберен Сатканбаев) ло кӱӱлик класстыҥ баянисти Алим Какышев (ӱредӱчизи Айымгуль Токсанова). 2018 јылда бу сыйды Дильназ Майжегишева алган.

Эре-Чуйдыҥ кожоҥчы балдары албатылардыҥ санадыныҥ Казаньда ӧткӧн «Тирӱ аржан-суу» деп калыктар ортодогы 12-чи кӧрӱ-фестивалинде јеҥӱчилдер болуп чыктылар. Самир Мамедов ло Дильназ Майжегишева 1-кы степеньниҥ, Райхана Актаубаева — 2-чи, Людмила Кудачина  3-чи степеньниҥ лауреаттары. Бу јиит јайалталар  балдардыҥ «Ауен» деп образцовый ансамблиниҥ кожоҥчылары. Бис бу ӧмӧликтиҥ башкараачызы Акберен Сатканбаевле куучын-эрмек ӧткӱрдис.

–«Тирӱ  аржан-суу» деп заочный кӧрӱ-маргаан  Татарстан Республиканыҥ культура аайынча министерствозыныҥ Грантыла, оноҥ культураныҥ проекттериниҥ «Mondo Creativo» деп тӧс јериниҥ јӧмӧгӧниле  ӧткӧн. Бу фестивальда номинациялар кӧп болгон, бистиҥ балдар эстрадный вокалда турушкан. Мениҥ балдарым сӱреен эрчимдӱ турушты. Олор бистиҥ тергеениҥ албатыларыныҥ кожоҥдорын эмди ӧйгӧ келиштире јарандырып кожоҥдогондор. Бистиҥ  «Ауен» – балдардыҥ «Ак кереп» деп фонды јӧмӧп турган хорыныҥ 2019-2020 јылдардагы туружаачылары. 2019 јылда Николай Диденко (операныҥ «Грэмми» акча-сыйла  кайралдаткан кожоҥчызы, бу фондты тӧзӧгӧн кижи) бистиҥ балдардыҥ кожоҥын угуп, олорды бу проектке талдап алган. «Ак кереп» деп фондтыҥ хорында Арасей ичинде кӧп балдарлу, арга-чагы кирелӱ билелердиҥ балдары туружат. Крым Республикада ӧткӧн маргаанда  580 бала турушкан эди. Олордоҥ  эҥ ӱнгир он тогус  бала  солистке јарадылган, ол тоодо Самир Мамедов. Олор Москва, Казань, Нижний Новгород, Самара ла Волга сууны јараттай турган јаан  калалардыҥ сценаларында кожоҥдогондор.  Јайалталу кызычак Дильназ Майжегишева бу хордыҥ  солисттериниҥ тоозына база кирген. Бу јылдыҥ куран айында «Ак кереп» оноҥ арыгы јол-јорыгын темдектеп алды — деп, ол куучындаган.

Акберен Сатканбаевтиҥ айтканыла болзо, ол  кожоҥчы улустыҥ билезинде чыккан-ӧскӧн, оныҥ адазы бойыныҥ ӧйинде «Чуя» ансамбльда артист болгон.  Акберенниҥ эјези Кульшат Канжиловна балдардыҥ санат школында иштейт. Оноҥ озо Кульшат «Бӱрлер» деп квартеттиҥ солисти болгон. Акберен Сатканбаев 2006 јылда АГИК-тиҥ хоровой бӧлӱгин божодоло,  Тӧбӧлӧрдиҥ школында кӱӱниҥ ӱредӱчизи болуп иштеген. Мында ол кызычактардыҥ «Ауен тобы» деп ансамблин тӧзӧгӧн. Јайалталу кызычактар јаҥыс  та аймак ичинде эмес, тергеелик кӧрӱ-маргаандарда, фестивальдарда туружып, јеҥӱ алгандар.

2008 јылдаҥ бери А. Сатканбаев Кош-Агаштыҥ санат школына ла  ЦДОД-ко ишке кирген.  Ансамбльды  «Ауен» деп адап, оноҥ ло ары једимдӱ ижин улалтып барды. Јылдар ӧдӱп, бу ансамбльдыҥ туружаачылары база солынып турдылар. Баштапкы кожоҥчылар эмди  ады јарлу улус, культураныҥ специалисттери болуп калдылар: Дархан, Нурхан Самашовтор, Азамат Есимов, Аяжан Баянкенова. Эмди Данияр Жаксыбаев культураныҥ колледжинде ӱренип турган. Дильназ Майжегишева, Самир Мамедов, Людмила Кудачина  культураныҥ университеттерине барарга амадайт. Людмила Кудачина «Ты супер!» деп телепроектте турушкан. Ол керегинде  газеттерде кӧп бичилген эди. 2015 јылда «Ауен»  образцовый ансамбль деп адаткан. Бу кожоҥчы ӧмӧлик јаан маргаандарда туружып, кӧп тоолу сыйларла кайралдаткан. Кош-Агаш аймак ичинде кажы ла байрам «Ауенниҥ» кожоҥчылары јок ӧтпӧй јат.

Самир алтай тилле эптӱ кожоҥдойт

Айлында  ол экинчи бала. Оныҥ эјези бу јылда Барнаулдагы юридический колледжти једимдӱ божоткон. Самир Кош-Агашта В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган школдыҥ 6-чы клазын божоткон. Ол  3-чи класска јетире   Горно-Алтайскта ӱренген. Болчомдордыҥ садында јӱрӱп турала,  ол кӱӱлик конкурс-маргаандарда туружып, грамотала кайралдаткан. Оноҥ школго барарда, база кӱӱлик маргаандардыҥ јеҥӱчили болгон. Кош-Агашка 2019 јылда келеле, ДШИ-ниҥ эстрадный вокал клазына кирген. ДШИ-ниҥ директоры Роман Саланханов ол јылда П. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда бойыныҥ ойын-концертин берерде, Самир Мамедов «Адамныҥ ады», «Мен алтай уулчагаш» деп кожоҥдорын кожоҥдогон.

Самирдиҥ айтканыла, бу концертке Николай Диденко келген. Ого Самирдиҥ кожоҥдоры јараган. Н. Диденко «Ауен» ӧмӧликтиҥ  ӧскӧ дӧ балдарын «Ак керепке» кийдирген. Самир Волга суула јӱзип турган  «Президент» деп керепке отурып, Алтын тегеликке  кирип турган Арасейдиҥ калаларыла јорыктап, бойыныҥ јараш ӱниле кӧп тоолу кӧрӧӧчилерди кайкаткан. 2019 јылдыҥ кӱчӱрген айында ол «Сибирь отторын кӱйдӱрет» деп кӧрӱ-маргаанда Гран-При алган. Бу балдардыҥ јол-јорыгына  Арасейдиҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи Владимир Кончев база јаан камаанын јетирген. Бастырароссиялык хордыҥ солисти болуп,  јиит кожоҥчы «Джамайка» деп кожоҥын баштап, Крым Республикада кожоҥдоп, ады-јары чыккан. Оноҥ Чычкан јылды уткый, Самир Мамедов Кремльде ӧткӧн јаҥыјылдык чибиниҥ байрамына  барып, «Сӱӱнчилӱ салкын» деп кожоҥын кожоҥдогон. Эне-адазы уулыла коркышту оморкоп, сӱӱнип јӱрет. Олордыҥ билезинде ол баштапкы кожоҥчы кижи. Самир школдо јакшы ӱренет, онойдо ок ондо  јурук јураар јайалтазы база бар. Кудай јайалталу кижиге јайалтаны кӧп берер дегени чын болор.

–Тергеениҥ башчызы Олег Хорохордин берген акча-сыйды мен кенек балдарга болуш эдип турган «Ак кереп» фондко кӧчӱрерим – деп, Самир Мамедов айтты.  Бу кылык- јаҥ оныҥ  килеҥкейин кӧргӱзет.

Дильназ – Чуйдыҥ тоорчыгы

Дильназтыҥ билезинде кожоҥчы улус бар. Јааназы ветерандардыҥ «Энчи» деп ансамблиниҥ кожоҥчызы, таай угынаҥ Еркин Ажимканов, Гульнур Мамырханова јарлу кожоҥчылар. Дильназ  Кош-Агаштыҥ орто ӱредӱлӱ школыныҥ 8-чи клазын «Мактулу бӱк» алып  божоткон. Дильназ ӱч јаштаҥ бери кожоҥ-кӱӱни сӱӱп ле ого јӱткип барган.

2012 јылда ол ЦДОД-ко школго баргалак балдардыҥ группазына киреле,  Акберен  Сатканбаевле тушташкан. Мында ол Кудай берген јайалтазын оноҥ ары ӧҥдирип јарандырган. Эҥ баштапкы јеҥӱни ол  2012 јылда ӧткӧн Эл-Ойында «Таҥ-Чолмон»  кӧрӱ-маргаанда   алган. Эмди ол эҥ артык солисттердиҥ бирӱзи. Ол кожоҥныҥ кӱӱн-санаазын оҥдоп, оны кӧрӧӧчилерге чокым јетирет. Кӱӱге ол ончо бойын беринип, айылында ла класста албаданып, бош ӧйин база кӱӱге берет. Ол кӱӱле тынат, јӱрет деп айтса,  јастыра болбос. Дильназ куучыны јардак, јаан улусты тооп јӱрер јымжак јӱректӱ јалакай бала. Ол эне-адазыныҥ кару балазы. Ол бойыныҥ јуруктарын, роликтерин  соцсетьтерге саларын сӱӱбейт.

2018 јылдыҥ бажында  Дильназты  Казахстан Республиканыҥ Павлодар калазына «јайалталу балдардыҥ кӱӱлик школ-интернадына» кычыргандар. Мында бир јылдыҥ туркунына Дильназ академический кожоҥго ӱренген. Ондо кӱӱниҥ  профессорлоры  Шахимардан Кайдарович Абилов,  Гелла Борисовна Фрадкина,  оноҥ до ӧскӧ  улус иштеген. Ол ӧйгӧ  Астана калада  јайалталу балдар ортодо ӧткӧн форум-фестивальда турушкан. Казахстан Республиканыҥ министриниҥ сертификадыла кайралдаткан.  2019 јылда Павлодар калада  албатылар ортодо ӧткӧн кӧрӱ-фестивальда туружып, ӱчинчи јер алган.  Ол ло јылда   Усть-Каменогорск калада ӧткӧн Албатылар ортодо «Samgau» деп  кӧрӱ-фестивальда эстрадный вокал номинацияда Гран-При алган.

Академический јанынаҥ кожоҥдооры Дильназка јарабаган, оныҥ учун ол ойто бойыныҥ тӧрӧл Кош-Агажына јанып келеле,  кӱӱлик школына келген.  «Ак кереп» деп проектте туружарда, эҥ ле кӧрӱмјилӱ, сагыжына артканы ол Москвада Е. В. Колобовтыҥ адыла адалган  «Новая опера» деп театрда ӧткӧн Гала-концерт. Мында ол  Александр Панайотовло кожо кожоҥдогон. Дильназта једимдер кӧп, ол тоодо: «Мениҥ билем — мениҥ Тӧрӧлим»  деп бастырароссиялык конкурстыҥ дипломанты,   2014 јылда Санкт-Петербург калада ӧткӧн Албатылар ортодо  «Будущее планеты» кӧрӱ-фестивальдыҥ I степеньдӱ Дипломыныҥ лауреады болгон. 2017 јылда Барнаул калада ӧткӧн «Сибирь отторын кӱйдӱрет»  деп кӧрӱ-фестивальда Гран-При алган ла оноҥ до ӧскӧ једимдер.

Алим – баянист!

Алим Какышев беш јылга Кош-Агаштыҥ ДШИ-зинде  Айымгуль Нурматовна Токсанованыҥ баян клазын јакшы ӱренип божоткон деп аттестат алган. 2020 јылда  Алим  тергеелик «Јаскы тамчылар» деп кӧрӱ-маргаанныҥ јеҥӱчили болуп, Горно-Алтайскта культураныҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжине экзамен јогынаҥ кийдирилген. Эмди кӱскиде ол мында ӱренер.

Алимниҥ једимдери кӧп. Озо ло баштап 2007 јылда 1-кы степеньниҥ лауреады деп, «Јиит јайалталар» ла  «Алтайдыҥ ижемјизи» кӧрӱлерде адаткан. 2018 јылда телекейдиҥ албатылары ортодо Москвада ӧткӧн «Арасейдиҥ јайалталары» деп маргаанда 2-чи степеньниҥ лауреады болгон.  Бу ла конкурстыҥ текшироссиялык кӧрӱзинде ле «Јыҥыраган телекей» деп кӧрӱде 1-кы степеньдӱ лауреат деп адаткан. 2019 јылда албатылар ортодо «Ойнойлы» деп фестивальда, Новосибирск калада ла  Маймада ӧткӧн  «Алтайдыҥ јылдыстыгы» деп кӧрӱ-маргаанда 2-чи јерге чыккан. Алим Какышев онойдо ок былтыр  «Сибирьдиҥ јайалталары   Италияда — 2019» деп кӧрӱде «Телекейлик дипломант» деп адаткан.

Айымгуль Нурматовнаныҥ айтканыла болзо, Алим коркышту иштеҥкей, чыдамкай ла јаан јайалталу уулчак. Јӱрегин кӱӱге берген бу баянисттиҥ адын  бис, байла, база угар ла болорыс.

Быйанду сӧс

Бис бу јиит балдарга кожоҥ канады болуп, оноҥ бийик учуштар берзин деп кӱӱнзейдис.

Акберен Сатканбаев бу учуралла тузаланып, Алтай Республиканыҥ башчызы О. Л. Хорохординге Москва барар јолына болушканы учун быйанын айдат. Онойдо ок Арасейдиҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи, Арасейдиҥ хорлорыныҥ тергеелик хорыныҥ бӧлӱгиниҥ башчызы В. Е. Кончевке, Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри О. Ю. Антарадоновага, Горно-Алтайск каланыҥ 1-кы таҥмалу  кӱӱлик школыныҥ хормейстери Е. Н. Сныгага алкыш-быйанын айдып туру.

Эмилчи САНИНА