Алтайдын Чолмоны

«Адын адаза — куды сӱӱнер»

10.11.2020

Бистиҥ карган энебис јаскыда јелечи деген кушкаш келерин сӱрекей сакыйтан. Быјыл кӱӱк айдыҥ бажында айлыбыстыҥ эжигине ӱч јелечи келип, бу ла јаныста јорголоп јӱгӱргенин кӧрӱп, «Јелечи – белгелӱ, солун табыш экелер куш» – деп, јаан энебистиҥ айдып туратанын эске алганыс. Кижи кайкаар, јаан удабай ла, Улу Јеҥӱниҥ байрамыныҥ алдында, адамныҥ јууга барып јылыйган, бу ӧйгӧ јетире кандый да сурузы јок болгон аказы керегинде јетирӱ угулып келген…

«Темдекти јууга Јолоныҥ школын тудуп турарда апарган. Ус кижи болгон. Ол ло айас сурузы јок јылыйган. Эр улус јӱре берерде, ол школ тудулбай туруп калган» – деп, адам куучындаар. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга барган Петешев Темдек деген кижи керегинде јетирӱ Оҥдойдыҥ да, областьтыҥ да военкомадынаҥ чыкпай турган. Бедирӱге берген суру бичик те «табылбаган» деген каруулу келген.

Адам, Оҥдой аймактыҥ Коркобы јуртында јажына јуртаган Карамай Турачинович Петешев, санаа-укаалу, тӧгӱн эрмек айтпас кижи. Јок јердеҥ, та кандый аказын куучындап турган деп, кайкап туратаныс. Бистиҥ јерде Темдекти билгедий јаан јашту улус та артпаган.

Је быјыл јаскыда, Јеҥӱниҥ байрамыныҥ алдында, Москвада иштеп турган јеенибис Тана Темдек акабыстыҥ сурузын тапканы керегинде телефон соккон. Ол Ада-Тӧрӧли учун јууда турушкандар керегинде ал-камык сайттарды кӧрӱп, јаҥыс та Темдек эмес, је адамныҥ адазы Турачы керегинде бис бу ӧйгӧ јетире билбеген солун јетирӱлерди тапкан эмтир.

Документте «Алтайский крайдыҥ Умутайский районыныҥ Юло деген колхозында чыккан-ӧскӧн, угы узбек» деп бичилген

Москваныҥ Военно-Пересыльный пунктыныҥ контрольно-пропускной пунктыныҥ  архивтеги карточка-зында  Петешев Темдек (чыккан јылы 1892) Алтайский крайдыҥ Умутайский районыныҥ  Юло деген колхозында чыккан-ӧскӧн, угы узбек деп бичилген. Фронтко 1943 јылдыҥ чаган айында барган, 476-чы артиллерийский полкто «стрелок» болгон. Москвадагы Пересыльный пунктыныҥ патрулиниҥ јетирӱзинде айдылганыла, Темдек Петешев 1943 јылдыҥ куран айыныҥ 14-чи кӱнинде кандый да станцияда изӱ суу аларга тӱжеле, поездинеҥ артканын айткан.  Командазын јаба једерге, куран айдыҥ 17-чи кӱнинде ол темир јолло Москвага једип келген ле Железнодорожный районныҥ военкомадына баштанган. Мында куран айдыҥ 18-чи кӱнине јетире болгон. Бу јартамалдыҥ алдында, кол салатан јерде, ӱч крест темдек тургузылган. Бичик билбес кижи, Темдек колын мынайда салган туру. Куран айдыҥ 21-чи кӱнинде 13 кижини, ол тоодо Петешев Темдекти, Москваныҥ Јуунты пунктыныҥ штабына,  райвоенкоматка аткарарга ийген документ архивте арткан…

Јууга барарда, Петешев Темдек 51 јашту болгон. Јаан јашту, орус тилди билбес, айса болзо, ос-бос оҥдогон кижи. Алтайындӧӧн самара бичип ийерге бичик билбес. Темдек акабыстыҥ оноҥ арыгы салымы кандый болгон, та кажы јерде јеҥ јастанып јыгылган – јарты јок. Је бу да табылган јетирӱлерге бис сӱӱнедис. Темдек Јолодо тӧӧлӧс сӧӧктӱ Чымык деген кижиле јуртаганы керегинде карган энебистиҥ айтканы бар.

Канду јууныҥ сӱрекей кату ӧйлӧринде улусты јербойыныҥ военкоматтарында да темдектебей, кӧндӱре Бийск кала јаар апарып, фронтко аткарганы чын болор.  Јууга барганы бар, сурузы јок болуп јылыйган кӧп улустыҥ салым-јӱрӱмин бу да айалга јартайт.

Темдек бистиҥ карган адабыс Турачы Петешевтиҥ аказы болор. Турачы Тӧрӧлин корыыр јууга 1941 јылда кӱс башталар ӧйдӧ атанган. «Адамныҥ јууга барганы санаама јакшы кирет. Тӧҥкӧликтиҥ турлузыныҥ алтыгы јанында куй ташту бир кобы бар, ондо јайлаганыс. Куран ай болор керек, кузук чертер болуп калганда. Адам мени учкаштырала койлогон. Тунгак деген ол јерде, куй таштыҥ кийин јанында, мӧштӧр бар, эҥирде оноҥ јарым таар кузук тӱжӱрип экелген. Ол ло кӱн тӱнде јууга јӱре берген. Мен уйуктап калгам, кӧрбӧгӧм. Тельмин(ов) Николай тӱнде абралу келип апарган» – деп, адам айдар.

Турачы Петешев бичикте бичилгениле 1906 јылдыҥ кижизи, јууга барарда, 35 јашту болгон. Ол Калининский фронттыҥ стрелковый дивизиязыныҥ 100-чи стрелковый полкында јуулашкан.

Калининский фронт 1941 јылдыҥ ӱлӱрген айында, Ада-Тӧрӧлис учун Улу јууныҥ сыраҥай кату ӧйлӧринде, тӧзӧлгӧнин тӱӱкидеҥ билерис. Ӧштӱ Москвага јууктап келген, олордыҥ тӧс учурлу бу ууламјызында «Центр» деген биригӱге кирген  армиялар јуулашкан. Фашисттерди божотпос, коруны канайда да болзо тудар бу ӧйдӧги јуу-согуштарда совет черӱниҥ «јандырып болбос јылыйтулары» 500 муҥ кижидеҥ ашкан деп, тӱӱкичилер бичийт.

Јаҥар айдыҥ 9-чы кӱни орооныста Јуучыл мактыҥ кӱни деп темдектелет. Бу айдыҥ бажында Калинин каланыҥ јанындагы јуу-согуштарда совет черӱниҥ 31-чи армиязыныҥ 5 стрелковый дивизиязы ла 29-чы армиязыныҥ 3 стрелковый дивизиязы  јуулашкан. Фашист Германияныҥ советтердиҥ ороонын јарым јылга јуулап алар «Барбаросса» деген планы бузулып, Кызыл черӱ олјого кирген јерлерин јайымдаар јолго турган. Бу ӧйдӧ јуу-согуштарда тузаланган мылтык-јепселди тоолобой, эки јанынаҥ удур-тедир јуулашкан черӱчилдердиҥ јӱк тоозын алза, бистиҥ черӱде 1,1 млн кижи, немецтердиҥ «Центр» биригӱзинде 1,7 млн кижи турушкан…

Петешев Турачы шак бу јуу-согуштарда туружып, јалтанбазы ла нерези учун «За боевые заслуги» деген медальла кайралдатканын бис база јӱк быјыл угуп билдибис. Анайда ок бажына уур шырканы 1941 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 16-чы кӱнинде ӧткӧн јуу-согушта алганын.

Адамныҥ эске алганыла, Абаны (Турачы Петешевтиҥ бай ады) Кеҥиге кандый да јуучыл улус јетирип экелген дежер. Кожо бӧскӧ ороп салган темирдиҥ сыныгы болгон, бажында шыркадаҥ чыгарган темир. Кийнинде ол јылыйып калган. «Јарым тынду кижи, базып та, куучындап та болбос, келтей јаны курулып калган. Абрага буканы јегип, Оҥдойдыҥ эмчилигине апарып турарыс. Эртен тура Тӧҥкӧликтеҥ чыгала, эҥирде Шашыкманныҥ Шибилик деген јеринде таныштарга конуп  јадыс, эртезинде Оҥдойдо эмчиликке кирип, ойто јанар јолдо Шибееге конорыс. Буканыҥ јорыгы араай мал, базар-баспас, је бӧкӧзи коркышту. Јуу ӧйинде Кеҥи совхозто уур-кӱч камык ишти буканыҥ кӱчиле эдип турбай…» – деп, адам куучындаар.

Табынча карган адабыс эмеш оҥдоло берген, айылдыҥ ичинде тайакту ӱрбедип базып јӱретен. Оогош балдарды кӧрӱшкен-алышкан, эне-адабыс јаантайын ла иште ине, олорды эртен-эҥир ле кӧрӱп турган улус не.

Петешев Турачыны «За боевые заслуги» медальла  кайралдаганы керегинде  «Наградной листти» Интернетте Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандар керегинде јетирӱлердеҥ база быјыл тапканыс.  1948 јылдыҥ тулаан айыныҥ 19-чы кӱнинде бу бичикке колын Оҥдой аймактыҥ райвоенкомы болгон Глушков деген кижи  колын салган эмтир. Анайда ок СССР-дыҥ Ӱстиги Совединиҥ Тӧргизиниҥ Ада-Тӧрӧли учун Улу јууда турушкандарды кайралдаары керегинде тооломында Петешев Турачыныҥ ады-јолы база бар. Је мындый кайралды карган адабыска табыштырганын адам да, сурап уккан ӧскӧ дӧ улус эске албайт.

Темдектиҥ ле Турачыныҥ база бир карындажы Ачап деген кижи керегинде јаҥыс јууга барганы керегинде эрмек арткан. Мындый кижи болгонын карган энебис Јакшы, бистиҥ јерде јаткан јаан јашту ӧрӧкӧн Јала Бадакина (Аргымай Кульджинниҥ јаан уулы Карманныҥ балазы), Јоло ӧзӧктиҥ ады јарлу кижизи Евгений Модестович Чапыев айдып туратан. Адамдар оогош болгон учун санаазына бу акабыс кирбей турган.

Оҥдой аймактыҥ Јоло ло Кеҥи јерлеринде јуртаган Петешевтер (Питешевтер) чагандык сӧӧктӱ улус. Олордыҥ ада-ӧбӧкӧлӧри Кӧксууда јаткан. 1904 јылда Кан аймактыҥ Тӧрӧм ӧзӧгинде буркан јаҥдулардыҥ јаан мӱргӱӱлин тоскырган тӱймеендӱ керекте, окылу јетирӱлерле, бир кижи ӧлтӱрткен. Ол чагандык сӧӧктӱ Битеш деп кижи болгон.  Битештиҥ уулдары Бокту, Темдек, Турачы ла Ачап. Боктуныҥ ӱйи кыпчак сӧӧктӱ Эртечи деген кижи болгон, ол Јолодо Чапыевтердеҥ. Граждан јуу ӧйинде, кызылдар ла актар јуулажып турарда, Бокту Кӧксуудаҥ карындажы Турачыны барып экелгенин Јыргабай эјебис куучындаган. Арткан карындаштары Јоло-Урсул ичине качан келгенин, олордыҥ чыккан-ӧскӧн јеринде кандый тӧрӧӧндӧри артканын јазап билбезис. Буркан јаҥы тоскырган ӧйдӧҥ ала оныҥ кийниндеги чак кире ӧйгӧ тудулу ла истежӱлӱ јаҥ болгон, ол керегинде 1980-90-чы јылдарда ла ачык бичип баштаган. Оныҥ учун, байла, јаандарыс бу керегинде кӧп айтпайтан. «Суразаҥ – арбанар. Оноҥ, адам јуудаҥ јанып келерде, неме де айдар аайы јок, тили тартылып калган кижи болгон» – деп, бистиҥ адабыс Карамай Турачинович куучындаар.

Битештиҥ јаан уулы Бокту јажы јаан учун јууга барбаган. Ол Воронежке, јуулашкан јерге јетире јылкы мал јетирип јӱргени керегинде куучындап туратан. Боктуныҥ уулы Јаҥый Питешев (Иван Бохтунович Петишев) Ада-Тӧрӧл учун  Улу јууга 1941 јылда, 18 јаштуда барып, 1946 јылдыҥ чаган айында јанган.

Јаҥый акабыстыҥ мактулу јуучыл јолы керегинде бичимел «Алтайдыҥ Чолмонында» мынаҥ озо чыккан эди. Ол 1943 јылдыҥ јаан изӱ айында Курсктагы јуу-согуштарда таҥынаҥ нерези учун «За отвагу» баштапкы медальла, оноҥ бу ок јылдыҥ ӱлӱрген айында Смоленсктиҥ јанындагы јуу-согуштарда экинчи «За отвагу» медальла кайралдаткан. 1944 јылдыҥ кичӱ изӱ айында Белоруссияны јайымдаар јууларда сержант Иван (Јаҥый) Питешев автомадыла 10 фашистти ӧлтӱргени, оноҥ Подлазники деген јурттыҥ јанында 9 немец солдатты олјолоп алганы учун  III степеньдӱ Слава орденле кайралдаткан. 1945 јылда Латвияныҥ Приекуле деген городыныҥ јанында јуу-согуш учун Јаҥый акабыс «За отвагу» деп ӱчинчи медалин алган. Јуудаҥ јаан шыркалу јанып, ол 1979 јылга јетире тӧрӧл Јоло јуртында колхозтыҥ кӱчи једер бор-кар иштерин эдип, бала-барказын азырап јуртаган.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ от-калапту јолдорын ӧдӱп келген эрлер ортобыста эзен јӱрерде, олордыҥ куучындарын угуп бичиирге јаан керексибегенис ачу. Эмди «јууныҥ балдары» деген ӧрӧкӧндӧрис, 80 јаштаҥ ажа берген улус, јылдаҥ јылга астайт. Олордыҥ эске алыныштарын угуп, тӧкпӧй-чачпай јуур, јурттыҥ тӱӱкизиниҥ бичиктериле кош-той, бала-барка билениҥ, уктыҥ бичиктерин бичиир керек деп сананадым. Билениҥ салымы – калыктыҥ салымы.

Адама бу ла ӱлӱрген айда 85 јаш толгон. Бу бичиктегизиле, ол бойын Ийт јылда чыккам деер, адазы бир јашка кичинек бичидип салган болор. Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталып турарда, ол јети јашту уулчак болгон. Койдо иштеген эне-адазыныҥ кыштузы Јабаганныҥ боочызы јаар јолдыҥ јанында Тӧҥкӧлик деген јерде турган. Кӧксуу, Кан аймактардаҥ јууга барып јаткан улусты тарткан чанакту аттар тӱни-тӱжи ле ӧдӧр деп,  адам эске алатан. Јорыктаган ӧскӧ улус конуп-тӱнеп аларга турлуга токтоп турза, бу чанактар качан да токтобойтон. Айла, ол јууныҥ јылдарында бӧрӱ деген аҥ сӱрекей кӧптӧгӧн, олор улусты боочыдаҥ акка јетире истеп келер деп айдар, оныҥ учун эҥир-тӱн ӧйдӧ јӱрген улус чанагында отту баратан.

Јабаганныҥ боочызы јаар барган јолды одоштой јурттардыҥ улузы кызыл колдыҥ кӱчиле јазап тутканы керегинде куучыны солун. Ӱй улус, балдар ташты оодып, колдыҥ тачкаларыла тартар. Бу иштерде бистиҥ карган энебистиҥ сыйны Чукуева Јайлаш Кызыл-Таҥнаҥ (эмдиги Алтыгы-Талду јурттыҥ јанында болгон кичинек јурт) келип  иштеген эмтир. Улусты ары-бери божотпой турган учун адам Јайлаш эјебиске талкан апарып туратан.

«Турлуда токтоп турган улус кӧп болгон: јемшиктер, кондеполор, аҥчылар… Кондеполор малды Јабаган јаар айдап апаратан. Эт белетеерге аҥчылар келер, јууга албаган карыган ла, кенек ле улус, орустар. Олор эликти кӧп адып, терезин сойып, этти чанакка коштоп аткарып туратан. Совхоз болушсын деп сураган болор. Бу улус бойы азыкту келетен, эртен тура ажанала аҥдап барза, арчыган картошкозыныҥ терезин отко быжырып јиирге энчикпей сакып турарыс. Јиир курсак бар эмес. Эјем (адамныҥ эјези Карамчы) койго экелген суладаҥ талкан эдер. Сула коркышту согулбас, арчылбас неме не. Бир сабат талканды јӱк арайдаҥ эдип ле алза, кӧрӧр-угарга јетпес, токтогон-конгон улус јип салар. Кӧӧркий ойто ло талкан эдип јат. Энем-адам кыйгас јок улус болгон не, болчок турабыс улус јок турбайтан. Јууныҥ јылдарында бистиҥ јерде айдуга келген литовецтер болгон. Эјем койдыҥ јырааларга илинип арткан тӱгин јууп, оны ииреле, штан-чамча тӱӱр. Биске, литовецтердиҥ балдарына. Ол тӱк кийим бийттеер, чымалыныҥ уйазына салып койзоҥ, аруталып калар. Кышкыда кардыҥ ӱстине јайып койзоҥ, бийттер карара тӱжӱп калар…» – деп, адам куучындаар.

Јууныҥ јылдарында бӧрӱ деген аҥ сӱрекей кӧптӧгӧн, олор улусты Јабаганныҥ боочызынаҥ акка јетире истеп тӱжетен

Карган энемниҥ адазы Тузин Бокту деген кижи Ленинјолдоҥ база аҥдап келип туратан эмтир. Ол камылдап адар  кижи болгон. Бир катап аймактаҥ оныҥ мылтыгын айрыырга милиционер келген ле таҥма аттыртып ченеген,  тӱргенине ле чеченине кайкап, мылтыгын айрыбай јӱре берген деер. Озогы, камылдап адатан мылтыкты да кайда эдер ол деп, адам каткыратан.

Јуу ӧйинде Коркобыда баштамы ӱредӱлӱ школ иштеген. Кеҥидеги совхозтыҥ Коркобыдагы (2-чи)  фермазыныҥ управляющийи Жиляев деген кижи болгон. Ӱренер јажы јеткен балдарды ончозын турлулардаҥ тӱжӱрзин деп јакыган эмтир. Карамчы эјебис атты јегип, тӱниле балдарды јуртка јетирген. Ол бойы да кичинек болгон, је ӱренип ийбеген. Байла, эки баланы улустыҥ айылдарына јаттыргызып ӱредерге эне-адазы кӱчсинген, турлуда иштеер кижи база керек болгон деп, адам айдар.

Школдо јажыла башка-башка алтай, орус литовец балдарды Зинаида Степановна Гордиенко деген орус ӱредӱчи ӱреткен. Адамла кожо Пошто Тазов, Барын Тазов, Јыргал Тайтаков, Таный Атаров, Акчабай ла Марфа Сыкыковтор, Акчабай Темдеков, Шурка Карасов ло ӧскӧ дӧ уулчактар ӱренген. Бу улустыҥ кӧбизи эмди јок. «Алтай балдар – алтайлап, орус балдар – орустап, литовецтер бойыныҥ тилиле тоолоп турарыс. Букваларды ӱренип алган, кычырып ийериҥ, је не керегинде айдылган – оҥдобозыҥ. Јас ла келзе, балдар урокторго барбай эмезе ӱредӱзин чек таштап, ӧркӧлӧй берер. Ӧркӧ чыкса ла,  тойып јадыҥ. Оныҥ эдин табыштырзаҥ, бир кичинек бӧс, база бир эмеш кулур берер. Кийим база јок то. Јолодо заготконтора болгон. Јууныҥ ӧйинде ӧркӧниҥ терезин Барјымай деген кижи јууган. Јӱзин тот јип салган, чоокыр јӱстӱ, јаан оборлу кижи. Ол турлулар сайын таҥ атту јӱрӱп туратан. Складта ӧркӧниҥ кадырган терезин полкаларда бакчалап салганын кӧрӱп турарым, кӧби коркышту! Оноҥ та нени эдип туратан? Јуу ӧйинде ол ӧркӧни бастыра область ичинде јууган не…».

1941 јылда, јуу башталар алдында, Тӧҥкӧликке черӱде турган Тет Покошев деген кижи амыралтага келгенин адам јаантайын эске алатан. Оныҥ ӱйи Таа мында койдо иштеген. Уулы Миша оогош болгон. Кызыл бӧслӧ кеелеген кубанка бӧрӱктӱ, шпора деген немелӱ јараш сопокту, портупеялу-эштӱ – бу солун кеп адамныҥ, ол ӧйдӧ кичинек уулчактыҥ, санаазында јарт арткан болор. Јуу башталарда, ол ойто јӱре берген ле ойто келбеген. Мыныла колбой,  јуу ӧйинде  кавалерияда јуулашкан, јанып келеле, Коркобыда управляющий болуп иштеген Чаҥкыш Ялбаковты эске алатан. Оныҥ алгагы сары илгин тередеҥ кӧктӧлгӧн галифе штанын улус кайкап кӧрӧтӧн.

Бистиҥ јердеҥ Тӧрӧлин корыырга барган кӧп эрлер Алтайына бурылып јанбаган. Олордыҥ кезигиниҥ суру-чабы чак кире ӧйдиҥ бажында чыгып келет. Ондый бир кайкамчылу учуралды мен тоолу јыл мынаҥ кайра уккам. Бир катап адам јууныҥ учындагы јылдарда фронтко барган Алтын деген кижи керегинде куучындаган, ол Кынару деген кижиниҥ јаҥыс уулы болгон. Алтын Карамчы деген кижиле Тӧҥкӧликте той эдип, айыл-јурт тӧзӧгӧн, оноҥ айрылып, ӧскӧ кижиле јуртаган. Јаан удабай, јуу башталган. Ого атанып јадала, эзен јанып келзем, сеге келерим деп, ол  баштапкы ӱйине айткан эмтир. 1945 јылда болор керек, Алтын Канарунов корогоны керегинде бичик Ыраак Кӱнчыгыштаҥ келген. «Курт тиштегенинеҥ божогон» деп, улус айдыжып туратан. Карамчы Алтын јанып келерин јуу божогон до кийнинде узак сакыган деп, адам айдар.

Алтынныҥ јаҥыс уулы Борис Ялбаков бистиҥ јерде јуртаган, кӧп јылдарга киномеханик болуп иштеген, јалакай ла јараш кижи болгон. Оору-јоболдоҥ ол бу јарыктаҥ эрте барган. Тоолу јылдар мынаҥ кайра мен Алтынныҥ сӧӧги Японияныҥ кандый да ортолыгында совет черӱчилдердиҥ текши мӧҥкӱзинде јуулган улустыҥ тоозында адалганы керегинде уккам. Бистиҥ кандый да јерлежис Санкт-Петербургтагы (Ленинград) Медициналык академияныҥ архив-кӧмзӧлӧринде казынып, оны тапкан эмтир. Мыны угуп, Алтынныҥ уулыныҥ уулы Аржанныҥ телефонын табып, сен бу керегинде уккаҥ ба деп сурагам. Уккан, билер, бу табыштыҥ аайы-бажына чыгарга турган эмтир. Јолугар болуп куучындажып алганыс. Је, јеткер болуп, Аржан ол ло јайда божоп калган…

«Адын адаза – куды сӱӱнер»  деген сӧс калыгыста бар. Алтайыстыҥ ээлӱ кайчызы Алексей Григорьевич Калкин  оорып, јанар ӧйи јууктай берген ӧйдӧ Владимир Кыдыевле кожо Горно-Алтайскта оныҥ јаткан айлына барып јӱргенис. «Слер кайда, Паспартыда ба, Јабаганда ба, гордто бо – кайда јадар эдигер?» – деп, Володя, куучын айас, оноҥ сураган. «Јажык эт кайда да јыдып калгай, башказы јок, алтын сӱнем Алтайдыҥ ӱстиле тӱҥей ле учуп јӱрер» – деп, ол айткан.

Мен бойым совет ӧйдиҥ кудайзак эмес кижизи. Је, сананзам, Тӧрӧлин корыырга барган, ол учун тынын берген эрлеристиҥ алтын сӱнелери тӱҥей ле Алтайына бурылып јат. Олорды адаганы – бис, олордыҥ ук-тукумы бар, арткан, угысты улалтып јӱргенистиҥ кереези. Оныҥ учун бу бичимелимле бойымныҥ билемниҥ тӱӱкизин бичиир бӱкти баштап, јаандарыстыҥ эске алынып айтканын, куучындарын, кожоҥдорын, кокырларын, слерге солун болгон учуралдарды бичиир кычыру эдедим. Эмдиги техникалык аргаларла бу кӱч эмес иш, баркалараар слерге болужып, билегердиҥ тӱӱкизиле јилбиркеер.

Бу бичимелимди ада јанынаҥ ӧбӧкӧлӧриме учурладым. Ада-Тӧрӧлис учун Улу јууга энемниҥ, Чакпыртова Качкынак (Екатерина) Маймановнаныҥ, беш аказы:  Тарал, Омок,  Ајыс, Чоло, Темичи барган. Олордоҥ јӱк Ајыс ла Чоло Алтайына јанган, Темичиниҥ сӧӧги Воронежский областьтыҥ Семилуки калазында карындаштык мӧҥкӱде јатканы 2014 јылда јарталган. Эне јанынаҥ тӱӱкини шиҥдеери – база бир јаан иш чӧкӧбӧс лӧ јалкуурбас керек. Билениҥ салымы – калыктыҥ салымы. Бистиҥ јууган бичимелдеристеҥ качан бирде, чарактый ылгалып, калыгыстыҥ тӱӱкизи бичилер.

Светлана Кыдыева