Алтайдын Чолмоны

Росстаттыҥ јууны: эл-јонныҥ тооалыжы јеткер јогынаҥ ӧтсин деп

08.12.2020

Јаҥар айдыҥ 4-чи кӱнинде «Алтай-Резорт» амыраар комплекстиҥ конференц-залында 2021 јылдыҥ кандык айында Россияда јуртап турган албатылардыҥ тооалыжын јеткер јогынаҥ ӧткӱрерине учурлалган јуун ӧтти.

Јуунныҥ ижинде Росстаттыҥ федерал службазыныҥ башкараачызы Павел Малков, оныҥ ордынчызы Павел Смелов, Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Виталий Махалов, Алтай Республиканыҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министри Вячеслав Тупикин, Алтай Республиканыҥ МВДзыныҥ јааныныҥ эл-јон ортодо јеткер болдыртпазы аайынча ордынчызыныҥ ижин удурумга бӱдӱреечи Алексей Аманчин, Россияныҥ МЧС-ыныҥ Алтай Республика аайынча тӧс башкартузыныҥ јааны Андрей Бурлаков, «Сбер» ПАО-ныҥ государстволык сектор аайынча департаментиниҥ јааны Иван Макаровский, «Сбер» ПАО-ныҥ управляющий директоры, кибербезопасность аайынча департаменттиҥ јааны Андрей Чахеев, «Ростелеком» ПАО-ныҥ бизнести ӧскӱрер ӱлекерлердиҥ ижи аайынча бӧлӱктиҥ директор-башкараачызы Олег Поляков туруштылар. Јуунныҥ ижин «КРОС» АО-ныҥ јааны Сергей Зверев башкарган.

АлтайРеспубликаныҥбашкарузыныҥпредседателиниҥ баштапкы ордынчызы Виталий Махалов федерал тӧс јердеҥ келген айылчыларды Алтай Республикага ишмекчи јол-јорыгыла келгениле уткыды. Ар-бӱткени ару болуп арткан, экологиялык айалгалары ӱрелбеген тергее ороонныҥ бастыразы ок тергеелери чилеп, ичкери јӱткӱп, текши государстволык амадуны бӱдӱрип, јаан амадулу иштеп јат деп, ол темдектеген. «Келер јылда ӧдӧтӧн тооалыш чындап та јаан учурлу. Мында он јылдыҥ туркунына јаҥыс ла албатылардыҥ тоозы кӧптӧгӧниастаганы эмес, је онойдо ок экономикалык ла социальный айалгалары, албатылардыҥ миграциязыныҥ кеми канайда солынганы керегинде тӱп-шӱӱлтелер эдилер. Алтай Республика бу јаан ишке бӱгӱнги кӱннеҥ ала белетенип јат. Тергеениҥ 2021 јылдагы бюджежинде тооалышты ӧткӱрер јаан иш база темдектелген ле оныҥ правовой базазы шиҥделип-кӧрӱлип јат. Текши ороонныҥ јӱрӱминде сӱреен јаан учурлу болгон тооалыш јеткер јогынаҥ ӧтсин деп, ишти бастыра муниципал башкартулар, јурт јеезелердиҥ јаандары некелтелӱ бӱдӱрер» – деп, В. Махалов айткан.

Тергеениҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министри Вячеслав Тупикинниҥ темдектегениле, албатылардыҥ тооалыжы сӱреен јаан учурлу.

Бистиҥ ороондо кӧп албатылар јуртап јат. Он јылдыҥ туркунына тергеелердиҥ ле улустыҥ јӱрӱминде сӱреен кӧп солынталар болот. Ороонныҥ, тергеелердиҥ јӱрӱминиҥ кемин билерге, государстволык кеминде экономикалык учурлу тӱп-шӱӱлтелер ле прогноз-амадулар тургузарга тооалыштыҥ учуры баштапкы јерде. Бистиҥ ороон он, јирме јылдаҥ кандый јӱрӱм јӱрер, албатылар кандый ӧзӱмге иженер аргалу? Бу сурактарга карууны улустыҥ ӧткӧн он јылдыҥтуркунына јӱрген јӱрӱминиҥ кеминиҥ уч-турултазы керегинде каруулар берер. Бӱгӱнги кӱнде Алтай Республика бойыныҥ алдында тургускан амадуларын једимдӱ бӱдӱрет. Государстволык программалар аайынча тергееде јаҥы ФАП-тар, школдор, балдардыҥ садтары, балдардыҥ амырайтан площадкалары, амырайтан јерлер, јолдор, производство-ээлемдер тудулып, улустыҥ јӱрӱми оҥдолып барып јат. Экономисттердиҥ ижинде статистиканыҥ тоолоры сӱреен керектӱ. Алтай Республика гран-кыйузыла Монголия, Китай, Казахстан ороондорло коштой турган тергее. Бу айалга экономикалык колбуларда база учурын ойнойт. Јуртээлемдик производство-иштиҥ, туризмниҥ ӧзӱми… Тергеениҥ текши ӧзӱмдӱ једимге једер амадузында статистиктердиҥ бастырајандай эткен тооалыжы јаан камаанын јетирер.

Росстаттыҥ федерал службазыныҥ башкараачызы Павел Малков 2021 јылдыҥ кандык айыныҥ баштапкы кӱнинеҥ ала онынчы кӱнине јетире Россияда ӧткӱрилетен тооалыш јеткер јогынаҥ ӧтсин деп, кандый белетеништӱ иштер ӧткӱрилип турганы керегинде куучындаган.

–Тӱӱкиде он экинчи катап болотон тооалыш быјылгы јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ баштапкы кӱнинеҥ ала 31-чи кӱнине јетире ӧткӱрилер керек болгон. Је тура берген санитарно-эпидемиялык айалгала колбой ол келер јылдыҥ кандык айына кӧчӱрилген. Ороондо јуртап турган улустыҥ тооалыжы – ол бастыра албатылар, ас тоолу албатылар керегинде текши јетирӱлер алатан сок јаҥыс эп-арга деп чотолот. Ороонныҥ улузы керегинде мындый јетирӱлерди база кайдаҥ да, кандый да эп-аргала алар арга јок. Јаҥыс ла тооалыш тужында билелик статус, национальность-угы, тӧрӧл тил, гражданство, ӱредӱзиниҥ кеми, миграциялык солынталар, јадыныныҥ кеми, улустыҥ јажы, эр ле эпши улустыҥ тоозы, балдардыҥ јажы аайынча тоозы ла оноҥ до ӧскӧ сурактарга чокум каруулар алар арга бар. Анчада ла ас тоолу албатыларкерегиндејетирӱлераларыучурлу. Мында Россияныҥ этнокультуразыныҥ байлыгы керегинде бӱткӱл тӱп-шӱӱлте эдер арга болор. Бӱгӱнги кӱнде ороонныҥ 26 субъектиниҥ једерге кӱч јерлеринде јарым миллион кире улус јадып јат. Чукотканыҥ, Таймырдыҥ, Еврей автоном областьтыҥ, Свердловский областьтыҥ ла оноҥ до ӧскӧ тергеелердиҥ једерге кӱч јерлеринде тооалыш ӱлӱрген айдыҥ баштапкы кӱнинеҥ ала башталып калган.

2021 јылдыҥ тооалыжы ӧткӧн ӧйлӧрдӧгизинеҥ башка болотонын темдектееркерек. Мындајаҥытехнологиялар тузаланылар ла олор аайынча текши иш ӧдӧр. Улус бу тооалышта карууларды Госуслугалар, МФЦ-ларда гостевой компьютерлер, оноҥ тооалышта туружып турган тоо алаачы улус ажыра берер аргалу. Переписчик улус карууларды бу проектке ӧнӧтийин тӧзӧлгӧн планшеттерде темдектегилеер. Росстаттыҥ шиҥжӱлӱ тӱп-шӱӱлтелериле болзо, мындый эп-аргалар аайынча јуулган јетирӱлердиҥ чыҥдыйы бийик болор. Бланк-чаазындарды тузаланатан айалгалар јокко јуук, је бир-эки кезем учуралдарда олор тузаланылар аргалу.

Айдарда, 2021 јылдыҥ кандык айыныҥ 1-25 кӱнине јетире ЕСИА-да учетный записьтемдектӱ кажы ла кижи «Госуслуги» деп порталга кирип, «Тооалышта туружар» деп бӧлӱкти ачып, сурактарга карууны берер аргалу болор. Јаҥыс ла бойы учун эмес, је анайда ок билезиниҥ бастыра улузы учун каруулар берер аргалу. Онойдо ок компьютер јок улус МФЦ-ларда турган гостевой дейтен компьютерлер ажыра каруулар берер аргалу. Бу ла ӧйдӧ кандык айдыҥ баштапкы кӱнинеҥ ала одус биринчи кӱнине јетире планшеттӱ переписчик улус айылдарла јӱрӱп, тооалышта турушпаган улуска туштап, карууларды алгылаар. Онойдо ок кандый бир шылтактардаҥ улам айылдарына тооалыш ӧткӱрип турган улусты кийдирбеске кӱӱнзеген улусла иштейтен ӧнӧтийин пункттар база тӧзӧлӧр лӧ мындый улустаҥ каруулар алынар.

Тооалышта туружатаны кажы ла кижиниҥ бойыныҥ кӱӱнинеҥ камаанду. Албан-кӱчле турушсын деп некеер јаҥкемде де јок. Мында керек кижиниҥ бойыныҥ кӱӱн-табынаҥ ла каруулузынаҥ камаанду. Россияда, ӧскӧ ороондорго кӧрӧ, улустаҥ туружарын некеер кандый да јаҥ јок. Оноҥ каруулар улустыҥ сӧзинеҥ бичилип, кандый да документтер некелбей јат. Каруузын берип турган кижи кандый бир суракка каруузын јандырбас та аргалу.

Текши ороондо мындый јаан акцияиш ӧткӱрилип јадарда, бу ӧйдӧ јеткер болдыртпазы јанынаҥ сурак јаан учурлу сурактардыҥ эҥ баштапкы јеринде. Улуска туштап, јетирӱлерди јууп турган улустыҥ су-кадыгы ла јӱрӱми корууда болотоны Россттатыҥ баштапкы молјузы болуп јат. Статистиканыҥ ишчилери сурактарга каруулар јууйтан улузын каршулу айалгаларда канайда бойын тудатанына, нени эдетенине эртедеҥ ӱредер. Јаҥы тузаланылатан планшеттерде 112, 02 деп службаларла тургуза ла колбуга чыгатан аргалар озолондыра белетелген. Онойдо ок кажы ла переписчик кижи ӧнӧтийин тӧзӧлгӧн экипировка-кийимдӱ болор. Бу кийим ДТП-ларга учурабаска, караҥуй ӧйлӧрдӧ иштеерге болужын јетирер. Текши тооло 360 муҥ переписчик ишчи каршулу учуралдардаҥ «Сбербанк Страхование» СК ажыра коруланар аргалу болор. Јеткерлӱ учуралдарга кирген переписчик улуска Сбербанк страховка дейтен 50 муҥ салковой тӧлӧӧри темдектелген.

Пандемияла колбулу кӱч айалгада тооалышта иштеп турган бастыра улус бойын коруланар эп-аргаларла артыгынча тузаланар (маскаларла, перчаткаларла, дезинфектанттарла). Оору улуска карууларды канайда, кайда беретени керегинде јартамал берилер. Бӱгӱнги кӱнде Росстат тооалыш тужында иштейтен ишчилерине вакцинация ӧткӱрери јанынаҥ куучын-эрмектер ӧткӱрет.

Сурактарга каруу берип турган кажы ла кижи оныҥ каруулары јӱк ле сӧстӧр ажыра бичилип турганын билер учурлу. Ол документтер кӧргӱзер учуры јок. Персональный дейтен јетирӱлер кайдӧӧн дӧ кӧчӱрилбей јат. Кижи ады-јолын адабай турганынаҥ улам оныҥ каруулары текши тоолорго тоо болуп артып каларын темдектеер керек. Росстат кижиниҥ ишјалыныҥ кемин сурабай јат, оныҥ ордына акча алып турган эп-аргаларын чокумдайт. Темдектезе, аргачылыктыҥ ижинеҥ, ишјал, пенсия, пособилер, о. ӧ. Респонденттердеҥ алынган јетирӱлер Росстатта артып калат. Калан алар службага, Пенсионный фондко, МВД-га ла ӧскӧ дӧ ведомстволорго ло бирликтерге берилбей јат. Тооалыштыҥ ӧйинде јетирӱлерде јастыралар, бу јетирӱлерге туурартынаҥ кирижиш болбозын деп, ӧнӧтийин јаҥы планшеттер тӧзӧлгӧн лӧ чыгарылган деп темдектеген эдим. Бу планшеттерде коруланышту «Аврора» деп система тургузылган ла бу система планшеттиҥ ижине кирижер ле оны бузар бастыра айалгаларга белетелип калган. «Аврораныҥ» тӧзӧӧчилериниҥ чокумдаганыла болзо, јетирӱлер јууп турган кажы ла перпесчик ишчиниҥ јетирӱлери планшеттеҥ кӧндӱрезинеҥ тергеениҥ статистиктериниҥ тӧс јерине барып јат. Бу тӧс јердиҥ коруулу сервери ажыра олор Росстаттыҥ серверине једет. Мында ороон кеминдеги јаан кемдӱ јетирӱлерле иштеерине ӧнӧтийин тӧзӧлгӧн, јабык BIплатформа тузаланыларын темдектеер керек. Ороонныҥ бастыра кемдӱ јаҥдары 2021 јылдыҥ тооалыжы јеткер, каршулу учуралдар јок ӧтсин деп, бастырајандай иштеер учурлу — деп, Павел Малков айткан.

Статистиканыҥ федерал службазыныҥ Алтайский край лаАлтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааны Ольга Ситникова край ла республика тооалыштардыҥ ижинде јаантайын эрчимдӱ туружып турганын ла бу јаан учурлу иш ӧткӱрилип турган ӧйдӧ јаҥбузуштар, каршулу керектер ас болуп турганын темдектеген. Мында тергеелерде јуртап турган албатылардыҥ граждан кӱӱнтабы, каруулузы бийик болгоны учурын ойноп јат деп, ол айткан. Быјылгы јылда Росстаттыҥ јарлап койгон «Јаҥжыгуларды чеберлейдис» деп фотокӧрӱзинде Алтай Республиканыҥ фотосогоочызы Сынару Ороеваныҥ фотојуругы ороон кеминде ӱнбериш ӧдӱп, јеҥӱ алганы база учурлу болгонын крайстаттыҥ јааны аҥылаган.

Тооалыштыҥ ӧйинде улустыҥ ла переписчик ишчилердиҥ јӱрӱмине, су-кадыгына каршулу айалгаларды болдыртпазы јанынаҥ иш эҥ бийик некелтелер аайынча ӧткӱрилери керегинде Алтай Республиканыҥ МВД-зыныҥ јааныныҥ эл-јон ортодо јеткер болдыртпазы аайынча ордынчызыныҥ ижин удурумга бӱдӱреечизи Алексей Аманчин куучындаган. Алексей Еликпаевичтиҥ айтканыла, ороондо ло тергееде тооалыш ӧдӱп турган ӧйдӧ МВД-ныҥ бастыра бӧлӱктериниҥ ишчилери некелтелӱ режимде иштегилеер. Анчада ла јаан иш участковыйларга келижер. Бойыныҥ иштеп турган район-јерлериниҥ улузы керегинде толо јетирӱлер элдеҥ ле озо олордо бар. Тооалыш тужында кандый бир каршулу айалга тура бербезин деп, бастырајандай белетеништӱ иш эртедеҥ тӧзӧлип калар учурлу.

Россияныҥ МЧС-ыныҥ Алтай Республика аайынча тӧс башкартузыныҥ јааны Андрей Бурлаков ороондо бу јаан акция-иш амыр ла једимдӱ ӧтсин деген амадулу ишке тергееде МЧС-тыҥ бӧлӱгиниҥ ишчилери белен деп чокумдаган. Тооалыш тужында текши коромјылу каршулар болдыртпазы – олордыҥ чике амадузы ла ижи.

Јуунныҥ ӧйинде Росстатыҥ јарлаган «Јаҥжыгуларды чеберлейдис» деп фотоконкурсында јеҥӱ алган јерлежиске сыйын буфедерал службаныҥбашкараачызы Павел Викторович Малков сыйлаган ла јеҥӱле уткуган. Адакыда журналисттер јуунда турушкандарга сурактарын бердилер.

А. МАЙМАНОВА