Алтайдын Чолмоны

Ундыбаганыс, кереестейдис

31.08.2021

Куран айдыҥ 18-чи кӱни – Россияныҥ гран-кыйузын корыырыныҥ тӱӱкизинде јаан учурлу кӱн. 27 јыл кайра, 1994 јылдыҥ бу кӱнинде, таджик-афган гранда Московский пограничный отрядтыҥ 12-чи пограничный заставазыныҥ «Тург» деп пограничный постына боевиктердиҥ группазы табарган.

Бир јыл озо — 1993 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 13-чи кӱнинде — Московский пограничный отрядтыҥ Таджикистанныҥ гранын корулап турган 12-чи пограничный заставазы тоозыла чик јок кӧп боевиктерле јууга кирген. Ол кӱнде Россияныҥ 25 јуучылы божогон, је ӧштӱ ӧдӱп болбогон. Застава изи јок этирте јоголгон ло тӱндӱк јаар бир канча километрге, чичке Иол ӧзӧккӧ, кӧчӱрилген. Ого «25 геройдыҥ адыла адалган» деп ат берилген. Заставаныҥ ӱстинде кайыр кырлардыҥ кайалары турат, олордыҥ эҥ бийигиниҥ ады – Тург.
1994 јылдыҥ кӱзинде Московский погранотрядтыҥ саперлоры мында блиндажтарлу ла окопторлу «Тург» деп атту пограничный пост туткан. Пост стратегиялык учурлу болгон, нениҥ учун дезе ол республиканыҥ јерине тереҥжиде кирер аргалу «шуроабадский» деген ууламјыны корулаган.
«Пограничниктер пунктта јуучыл каруулда бир ай туратан, оныҥ кийнинде олорды солуп тургандар. «Тургта» каруулда турар айалгалар, ӧскӧ дӧ посттордо чылап, кату болгон. Сууны, курсак-тамакты, јуучыл јепселдерди кейле айында эки катап экелип туратан» — деп, «Красная Звезда» газет бичиген.
Тург бийикке кейдеҥ табаруныҥ табыжы 1994 јылдыҥ куран айыныҥ 18-чи кӱнинде, кӱн ажа берерде, угулган…

«Мени аткарзын деп сурайдым…»
Ол јуудагы коруланышты посттыҥ јааны лейтенант Вячеслав Токарев башкарган. Ол Таджикистанга «Бийская» пограничный заставаныҥ јааныныҥ ордынчызыныҥ ижинеҥ «Кош-Агаш» пограничный комендатураныҥ тоозында келген.
Заставага ол Новосибирсктеги текшијуучыл командный училищени божоткон кийнинде, 1993 јылда, келген ле тургуза ла «изӱ точкалардыҥ» бирӱзине аткарзын деген рапорт берген. Токаревти РФ-тыҥ погран јуучылдарыныҥ Таджикистан Республикада группазына командировкага аткаргандар. Ол боевиктерле јууларда јаҥыс катап эмес јуулашкан, ол учун «За личное мужество» орденле кайралдаткан.
Командировка тӱгенерде, Вячеслав Московский пограничный отрядтыҥ десантно-штурмовой маневренный группазында служить эдип арткан. Токаревтиҥ јуучыл ордынчызы Омсктогы ВОКУ-ны божоткон ого кураа лейтенант Олег Хмелёв болгон. Олор экӱлези таджик-афган гранга бойлорыныҥ кӱӱниле келгендер…

От-јалбышту тӱн
Удурлажуныҥ баштапкы сааттарында пограничниктер он беш кирези табаруны кайра таштаган. Ол јууда тирӱ арткандардыҥ эске алынгандарыла, Вячеслав бойыныҥ јозогыла олорго јалтанбас ла калју болор ийде-кӱч берген – ол тушта бек турар, кайра болбос деген ат-нерелӱ кӱӱн-санаа тыҥ болгон!
Караҥуй кире берерде, боевиктер оҥ флангтагы ширтеер пунктты колго аларга чырмайган. Олорго беш пограничник удурлашкан, је олорды боевиктер бир эмештеҥ кыстап келген. Вячеслав бир группа пограничниктерле кожо болушка меҥдеген. «Ол јолын кезерге амадаган ӱч боевикти јӱгӱрӱкте ле ӧлтӱрип ийген» — деп, кӧргӧн улус куучындаган. Је ол бойы аргадангадый корулу јерге эки-ӱч алтам јетпеген. «Посттыҥ јааны Слава Токарев божогоны эҥ кӱч ӧй болгон» – деп, Россияныҥ Геройы запаста прапорщик Олег Козлов эске алынат.
Пограничниктер табараачылардыҥ кыстажын ӱзӱп, окоптогы командирди јаап салала, јуулашты улалткан. Мындый иженчи јок деп билдирген айалгада постты корулаарын башкарарын улалткан лейтенант Олег Хмелёв артиллерияныҥ от-јалбыжын бойына алынган…
Тургка 12-чи ле 13-чи заставалардыҥ, 149-чы гвардейский мотострелковый полктыҥ батальонный тактикалык группазыныҥ ончо от-јепселдери, танктардыҥ ла БМП-тардыҥ уй-мылтыктары, 120-мм миномёттордыҥ, «Градтыҥ» батареялары от-јалбыжын урултып ийген…
Олег Козловтыҥ эске алынганынаҥ: «Артиллерия јик јок иштеген. Посттыҥ јеринде бир де боеприпас јарылбаган. Је пунктты айландыра кайнап турган јууны алтыгы ороондогы казан-ад деп айдарга јараар болгон. Снарядтардыҥ јарылыжынаҥ кайа јарылып, эмди ле тӧмӧн шуҥудып ийгедий деп билдирген…».
Таҥныҥ тӧрт саадында ӱзе тӱгенген. Боевиктердиҥ арткан-калгандары Пяндж суу јаар кут јок качкан. Олег Хмелёв бойыныҥ јуучылдарыла кожо шыркалу ла божогон јуучыл најыларын бедиреп баскан.
«Тург» деп пограничный постты корулаарда кӧргӱскен јалтанбазы ла ат-нерези учун десантно-штурмовой маневренный группаныҥ јуучылдары государственный кайралла — «За личное мужество» орденле — кайралдаткан. Ол јууда аҥыланган јуучылдарга: лейтенант Вячеслав Токаревке (божогон кийнинде), лейтенант Олег Хмелёвко, сержант Николай Смирновко (божогон кийнинде) ло рядовой Олег Козловко Россия Федерацияныҥ Геройыныҥ ады адалган. Геройдыҥ Чолмоныла «Меркурий» деп ӧскӧ погранпосттыҥ јааны старший лейтенант Сергей Медведев база кайралдаткан. Ого 1994 јылдыҥ куран айыныҥ 19-чы кӱниниҥ тӱнинде 60-наҥ кӧп боевиктер табарган.

Частьтыҥ тооломында – ӱргӱлјикке
Россияныҥ ФПС-ныҥ Директорыныҥ 1994 јылдыҥ чаган айыныҥ 24-чи кӱниндеги Јакарузыла Вячеслав Токаревтиҥ ады Забайкальский округтыҥ 28-чи пограничный отрядыныҥ «Бийская» погранзаставазына адалган. Тургуза ӧйдӧ «Бийская» деп бӧлӱк Россияныҥ ФПС-ныҥ Алтай Республика аайынча пограничный башкартузына кирет.
Куран айдыҥ 18-чи кӱнинде Пограничный башкартуныҥ пограничниктери јаҥжыкканыла Вячеслав Токаревтиҥ ада-энезиле туштажат, пограничниктиҥ мӧҥкӱзине чечектер салат. Јылдыҥ ла ӧдӱп турган бу туштажуларга Россияныҥ ФПС-ныҥ Алтай край аайынча пограничный башкартузыныҥ ишчилери, Вячеславтыҥ кожо служить эткендери, кожо ӱренгендери, тӧрӧӧндӧри ле јуук улузы келип туру. Кереес керектер Вячеслав Токаревтиҥ адыла адалган музей-кып тӧзӧлгӧн лӧ иштеп турган тӧрӧл «Бийская» погранзаставада ӧдӱп јат. Горно-Алтайск каладагы јуучыл пограничниктердиҥ мемориал комплексинде бу кӱнде Пограничный башкартуныҥ ишчилери ле ветерандары јуулыжат.

Россияныҥ ФСБ-зыныҥ Алтай Республика аайынча пограничный башкартузыныҥ пресс-службазы