Алтайдын Чолмоны

Албатызы учун иштеген алтай эр

03.09.2021

Куран айдыҥ 20-чи кӱнинде Алтай Республикада Россияныҥ государственный Флагыныҥ окылу кӱни темдектелип, кӧп тоолу керектер ӧткӱрилген.
Олордыҥ тоозында јакшы иштӱ, канча јылдарга улай Тӧрӧлиниҥ ле албатызыныҥ једимдӱ јӱрӱмине кӱчин ле амадузын берген улус государстволык учурлу сыйларла,
ат-нерелӱ аттарла кайралдаткан. Тергеебистиҥ мындый улузыныҥ тоозына Александр Егорович Телесов кирди ле бу учурлу кӱнде «Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ Кижизи» деген ат-нереле окылу адатты. Александр Егорович Телесовтыҥ ады-јолы бистиҥ республикада, одоштой јаткан тергеелерде јакшы таныш. Ол јиит тужынаҥ ла ала бӱгӱнги кӱнге јетире бӱдӱрӱп турган ижи чикезинеҥ балдарга, спортко, физический культурага ла текши албатыга учурлалганы, байла, мында учурын ойнойт.

Александр Егорович ишмекчи јолын 1982 јылда тӧрӧл Шабалин аймагыныҥ «Семинский» деп адалган совхозында, оноҥ 1985 јылда Шабалиндеги ДЮСШ-да классический кӱрешле тазыктыраачы болуп иштегенинеҥ баштаган. 1990 јылда јиит кижи физический культураныҥ Омсктогы государстволык институдында ӱредӱни тӱгескен ле спортто профессионал тазыктыру ижи јол алынып, оноҥ ары кӧндӱккен. Ол кӧп јылдарга облисполкомныҥ СДЮСШОР-нда, Алтай Республиканыҥ ӱредӱлик аайынча министерствозыныҥ РСДЮСШОР-нда классический кӱрешле тазыктыраачы-преподаватель болуп иштеген. Бу иштеген јылдары ӧйинде спортшколдыҥ бӧлӱгинде кӧп тоолу чемпиондор, бийик усту кӱрешчилер, СССР-дыҥ ла Россияныҥ спортыныҥ 25 узын тазыктырылган. Олордыҥ ортозында — Эл-Ойынныҥ абсолютный јеҥӱчили, Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ албатыларыныҥ Спартакиадазыныҥ јеҥӱчили, Россияныҥ первенствозыныҥ кӧп катап јеҥӱчилдери ле призерлоры, Россияныҥ Ийде-Кӱчтериниҥ канча катап јеҥӱчили, Россияныҥ Кубогыныҥ јеҥӱчили, Францияныҥ ла Чехияныҥ телекейлик турнирлериниҥ јеҥӱчилдери, студенттер ортодо Россияныҥ чемпионадыныҥ јеҥӱчилдери ле призерлоры. Александр Телесовтыҥ башкартузыла 1996 јылда Алтай Республиканыҥ РСДЮСШОР-ныҥ командазы Томск калада юниорлор ортодо ӧткӧн тергеелик маргаандарда ӱчинчи кӱндӱлӱ јерди ойноп алган. 2007 јылда Абаканда бистиҥ тергеенниҥ јуунты командазы ӱренеечилердиҥ Спартакиадазында ӱчинчи јерди алган эди. Башка-башка јылдарда тазыктыраачыныҥ ӱренчиктери Россияныҥ кадеттер ле јашӧскӱрим ортодо јуунты командазына кирген. 1997 јылда баш тазыктыраачы-преподаватель болуп иштеп турала, ол грек-рим кӱрешле Афганистанныҥ ла локальный јуулардыҥ јуучылдарыныҥ эземине учурлалган јаҥжыккан бастырароссиялык маргаанды баштаган. Бу маргаан-турнир ажыра јирме тӧрт јылдыҥ туркунына јӱстер тоолу кӱрешчилер «ӧдӱп», тергеебистиҥ једимдӱ спортчылары, кӱрешчилери деген кеминге јеткилеген. Олордыҥ кӧбизи ороонныҥ, талалардыҥ, телекейлик маргаандарыныҥ башка-башка кемдӱ јеҥӱчилдери болуп чыккан.
Александр Егорович бойы да јарлу ла једимдӱ спортчы. Кӱрешле, алтай кӱрешле јаштаҥ ала јилбиркеген. Ӧткӧн јылдарда Эл-Ойынныҥ кӱреш аайынча кӧп катап јеҥӱчили ле призеры, Алтай Республиканыҥ абсолютный јеҥӱчили ле призеры болуп чыккан, Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ албатыларыныҥ спортыныҥ национальный бӱдӱмдери аайынча Спартакиадазыныҥ призеры. Ол – Алтай Республиканыҥ национальный бӱдӱмдер аайынча спортыныҥ узы, «Алып баатыры». Тазыктыраачы тергеениҥ спорт аайынча Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ Совединиҥ турчызы болуп, тергееде физический культура ла спорт аайынча сурактарды бӱдӱреринде туружат.
Александр Егорович депутат болуп тура, тӧрӧл јуртыныҥ, аймагыныҥ текшијондык, јӱрӱмдик сурактарында чике турушкан ла эмди де туружып јат. Ол бӱгӱн де Каспа јурттыҥ јурт Совединиҥ депутады болот. «Элдиҥ элчизи, јонныҥ јолчызы» болзын деп, тӧрӧл јериниҥ улузына болушсын деп јерлештери оны канча катап јӧмӧгилеген эди. Онойдо ок ӧткӧн јылдарда депутаттардыҥ аймак Соведин башкарган ла бу Советтиҥ председателиниҥ ордынчызы база болгон. Тӧрӧл јериниҥ, албатызыныҥ јӱрӱми алтай эрди јаантайын санааркатканынаҥ улам, байла, текшијондык јӱрӱмде эдип койгон ижи база кӧп. Эҥ ле јаан ла учурлу баштаҥкайы деп республиканыҥ тӱӱкизинде баштапкы јурт-кайрал болгон «Каспа-кайрал» деп медальды адаар керек. Каспа јурттыҥ бу кӱндӱлӱ кайралыныҥ учредитель-јӧптӧӧчилериниҥ ле эскиз-бӱдӱминиҥ авторыныҥ бирӱзи — Александр Егорович Телесов. Бӱгӱнги кӱнге јетире бу медальла јурттыҥ да, тергеениҥ де једимдӱ јӱрӱмдӱ, иштӱ, тоомјылу 250-ге јуук кижизи кайралдаткан. Элдеҥ ле озо кайрал јурттыҥ Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда јуулашкан ветерандарына, тылдыҥ ветерандарына, кӧп балдар азыраган тоомјылу энелерге, иштиҥ ветерандарына, јакшы ӱредӱлӱ студенттерге ле ӱренчиктерге, тергее ле ороон кеминде јаан једимге јеткен спортчыларга, артисттерге, бичиичилерге, политиктерге, јондык ишчилерге берилген.
Каспаныҥ албаты-јоныныҥ текши јӧмӧгӧниле, Александр Егорович 2008 јылда јурттыҥ јаанына тудулган. Јурттыҥ јӱрӱмин башкарып турган ӧйдиҥ туркунына ол кӧп тоолу учурлу иш бӱдӱрӱп салган. Оныҥ чике баштаҥкайы ажыра јурттыҥ школы ремонттолып јазалган, балдарга јаҥы ашкана тудулган. Школго эдилген јӧмӧлтӧ-акчаныҥ болужыла компьютерлӱ класс ачылган. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан ветерандардыҥ эземине учурлалып, мӧш агаштаҥ турган Эземниҥ аллеязына ӱзеери 200 агаш отургызылган. Јурт поселениеде каландарды тӧлӧӧр ишти 140 процентке бӱдӱрген учун тергеениҥ башкарузынаҥ ла акча-манат аайынча министерствоноҥ, аймактыҥ администрациязынаҥ јурт акча-манат сый алган эди. Кажы ла јыл Каспада јеҥил атлетикала јаҥжыккан аймак маргаан ӧткӱрилип, ветеран-јерлештерге учурлалат. Бу маргаан база Александр Егоровичтиҥ баштаҥкайыла ӧткӱрилип баштаган. Јылдыҥ ла спортчылардыҥ тоозы кӧптӧп, эмди 200 туружаачыны ажа берди. Оогош ӱренчиктердеҥ ала алтан јашты ашкан улуска јетире јӱгӱрӱктер бойлорыныҥ јеҥӱлерин јууныҥ ветерандарына учурлап, аймактыҥ улузына сӱӱнчилӱ сый эдедилер.
Тӧрӧл аймагындагы башкараачы ишти Александр Егорович аймактыҥ јааныныҥ социальный сурактары аайынча ордынчызы болуп иштеп тура улалткан. Бу ла ӧйдӧ аймактыҥ јуунты командазы Эл-Ойын деп албатылык байрамда ӱчинчи кӱндӱлӱ јерге чыккан. Ӱренчиктердиҥ тергеелик кичӱ олимпий ойындарында Шабалин аймактыҥ спортчылары база ӱчинчи јерге чыккан эди. Оныҥ баштаҥкайыла аймактыҥ тӧс јуртында спортивный школдо коштончы ангар-бӧлӱк чыныкталып-јазалган. Бу темдектерди оноҥ до ары улалтарга јараар. Улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ курч сурактары сӱреен кӧп лӧ олор кажы да јыл астабай јат. Александр Егорович улуска болужарга амадап, текши јондык айалганы оҥдолторго јаантайын јӱткӱген. Буурзак кылык-јаҥду, иштеҥкей, албатызыныҥ сурактарын бӱдӱрӱп билер јерлежин Шабалин аймактыҥ эл-јоны 2019 јылда аймактыҥ Аймак-Башчызына јӧптӧгӧндӧр.
Бӱгӱнги кӱнде Александр Егорович Алтай Республиканыҥ Олимпий Совединиҥ ижин башкарып турганы база элбеде јарлу. Россияда кышкы XXII-чи Олимпий ойындары бистиҥ де республикага јаан учурлу керек болгон эди. Олимпий ойындардыҥ оды тергеебистиҥ тӧс калазында болуп, мында база кӱйген. Бу иште турушкан кижи – Олимпий Советтиҥ јааны Александр Егорович Телесов. Олимпий кыймыгу телекейде, ороондо ло бистиҥ тергееде эрчимдӱ барып јат. Јиит ӱйе, балдар, јаан јашту ӱйе ортодо су-кадык јӱрӱмди, спортто јаркынду једимдерге једетен ишти апарып јаткан бу кыймыгуныҥ ижин бистиҥ эл-јон ортодо тергеениҥ Олимпий Соведи башкарат. Спорт бӱдӱмдерле Алтай Республиканыҥ јуунты командалары Олимпий Советле јуук колбуда иштеп, болуш-јӧмӧлтӧни јаантайын алгылайт.
Александр Егорович јаҥыс ла ижинде једимдӱ болгон кижи эмес, ол онойдо ок билезинде чындык ла кару эш-нӧкӧр лӧ ада болгонын темдектеер керек. 2020 јылда Телесовтордыҥ билези ӱч бала азырап-чыдаткан, общество-јон ортодо бек ле тоомјылу, нак биле деп ададып, олор ороондо ӧткӱрилген Билениҥ кӱнинде «Сӱӱш ле чындык учун» деген кӱндӱлӱ медальла кайралдаткылаган.
Спортто, јиит ӱйени таскадарында, алтай албатызыныҥ јӱрӱминдеги курч сурактарды бӱдӱреринде јаан ишти бӱдӱрген ле бӱдӱрӱп турган тазыктыраачыны, ӱредӱчини, башкараачыны, јондык ишчини, Александр Егорович Телесовты, «Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ кижизи» деп нерелӱ атла адатканыла изӱ уткуйдыс ла мынаҥ да ары ӧйдӧ једимдӱ иш, бийик ажулар кӱӱнзейдис! Эткен ижигер тоомјылу болзын, амадаган амадуларар јаантайын бӱтсин!
Адакыда: Александр Егоровичтиҥ айтканыла болзо, бу јаан једимге јеткенинде ого болуш-јӧмӧлтӧни јуук улузы, кожо иштеген нӧкӧрлӧри ле тӧрӧл јериниҥ улузы, јерлештери јетирген. Олорго јаан алкыш-быйан.

А. Майманова