Алтайдын Чолмоны

Бийик учушту эмчи керегинде сӧс

12.10.2021

Туй ла бир јыл кайра мындый ок сары бӱрде јӱрӱмнеҥ јаркынду кижи, кару эне, эш-нӧкӧр, эрке эје, орооныстыҥ нерелӱ эмчизи Кудирмекова Тамара Карамаевна сала берген. Оныҥ эземине учурлай кожо иштегендериниҥ, јерлештериниҥ, тӧрӧӧндӧриниҥ бу тоомјылу эпши керегинде эске алыныштарын, айтканын јарлайдыс.

Тамара Карамаевна 1940 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 9-чы кӱнинде Оҥдой аймактыҥ Кулады јуртында чыккан. Барсуков Карамай Маймановичтиҥ ле Эмиль Кокушевнаныҥ беш балазыныҥ јааны Тамара јаштаҥ ла ала санаалу, ӱредӱге кӱӱндӱ, шыраҥкай болуп ӧскӧн. Адазы башка-башка иштерде иштеген, је кӧп сабазында мал кабырган, энези почтальон болгон. Олор јаан кызын бӱдӱрген ижине каруулу, карындаштарына кару, улуска јалакай болорына таскаткан.
Байла, оныҥ да учун оогош Тамара эл-јонго су-кадык сыйлаган эмчилердиҥ ижин јакшы кӧрӱп, оныла јилбиркеп турар болгон. Јаанап келеле, кандый ӱредӱге барарында ол бир де алаҥзыбаган. Куладыныҥ баштамы, оноҥ ары Караколдогы јетијылдык школды божодып, бек амадулу јиит медициналык училищеге кирип ӱренген.
Ишмекчи јолын 19 јаштуда Кырлык јурттыҥ фельдшери болуп баштаган. Анда иштеген ӱч јылдыҥ туркунына Тамара Карамаевна ончо уур-кӱчтерди ӧдӱп, талдап алган ижин чыҥдый бӱдӱрген. Кӧлӱктер јокко јуук, медпунктта кышкыда соок, кӧп улус турлулар сайын болгон ӧйдӧ јиит эмчи оорып калгандарга тӱнде де, тӱште де, атту да болзо једип, болужын јетирген. Јана баспас, турумкай, јалтанбас јиитти Кырлыктыҥ улузы тооп, бир канча ӧй ӧткӧн кийнинде «бистиҥ эмчи» деп баалап айтканы ого недеҥ де јаан сӱӱнчи болгонын Тамара Карамаевна јылу куучындайтан.
1961 јылда ол Алтайский государстволык медицинский институтка «Лечебное дело» деген факультетке ӱредӱге кирген. 1968 јылда оны божодып, Јабаганныҥ участковый эмчилигин башкарып иштеген. Бир јылдаҥ эш-нӧкӧри Кудирмеков Василий Ивановичле (педагог, биологиялык билимдердиҥ кандидады, декан ла кафедраныҥ башкараачызы болгон) кожо Горно-Алтайскка кӧчӱп келген. Ондо олордыҥ сок јаҥыс уулы Евгений чыккан (ол адазыныҥ јолыла барып, тӱӱкилик факультет божоткон).
Јаҥы јерде Тамара Карамаевна баштап каланыҥ поликлинказындӧӧн участковый терапевт болуп ишке кирген. 1971 јылда оны поликлиниканыҥ терапевт бӧлӱгиниҥ јаанына кӧстӧгӧндӧр, 1986 јылда — баш эмчиниҥ ордынчызына, 2003 јылда — профилактиканыҥ бӧлӱгиниҥ јаанына, ол ок ӧйдӧ ол ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧрдиҥ терапевт эмчизи болуп иштеген. 2016 јылда амыралтага чыккан.
Поликлиниканыҥ јаҥы туразын табыштырып турарда, тӱни-тӱжи иштеерге келишкен. Шак ла ол 1986 јылда Тамара Карамаевна Горно-Алтайск каланыҥ поликлиниказыныҥ башкараачызына ту-дулган. Ол тушта не-немени табып, садып аларга кӱч ӧйлӧр болгон. Јаҥы тураны ончо јанынаҥ јеткилдеер керек. Мында башкараачы кижиниҥ улусла куучындажып, јартап, сурак тургузып билеринеҥ кӧп неме камаанду болгон. Тамара Карамаевна баштанган улустаҥ кем де туура калбай, оныҥ сӧзине кирип, болужын јетирген ле поликлиника ончого јуук јанынаҥ јеткилделген.
Республикан эмчиликтиҥ ЛДО бӧлӱгиниҥ башкараачызы Марина Бородулина:
— Тамара Карамаевна бистиҥ, поликлиниканыҥ ишчилериниҥ, санаабыста сӱрекей сагышту, ойгор, ӧмӧлиги ле поликлиника учун «оорып», ижине бастыра бойын берген кижи болуп артар.
Поликлиниканы ол 30 јылдаҥ ажыра башкарган. Ижин поликлиника туку эски туразында болгон ӧйлӧрдӧ баштаган. Тамара Карамаевнага башкарткан тужында ӧмӧлик сӱреен нак, эптӱ-јӧптӱ болгон. Мениҥ кыбымда бистиҥ ол ӧйлӧрдӧги ойноп алган кубоктор эмдиге јетире турат. Ол тушта бис су-кадыкты корыырыныҥ тӧзӧлмӧлӧри ортодо спорт, јайаандык керек-јарактарда эрчимдӱ туружып, јаантайын јеҥӱлӱ јерлер алып туратаныс. Ол јаркынду ӧйлӧристеҥ бисте кӧп альбомдор, кепке базылган фотојуруктар артып калган.
Мен поликлиникада иштеп баштап турарымда, Тамара Карамаевна ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧрдиҥ эмчизи болуп турган. Студенттер, ӱренеечилер келгенде, мен олорды Тамара Карамаевнага ӱйдежип, талон јоктоҥ ӧткӱрип ийзин деп сурайтам, ол качан да «јок» деп айтпаган. Бир тоолу катап ол ӱренеечи балдарла канайып куучындажып турганын угарга келишкен. Эмчи бу балдарга бойыныҥ ла балдарына чылап ӱзе јартап, «чайнап», сурактарын толо каруу беретен. Јетен јажынаҥ ажып та калган болзо, билгирлери ол ло бойы тереҥ, айдып бергени чып-чын болотон.
Тамара Карамаевна, учына јетире мында иштегенче, ончо поликлиниканыҥ ишчилерин бой-бойына чук, нак болор эдип туткан кижи. Биске оныла кожо сӱрекей эптӱ, јылу болгон. Былтыр оныҥ фотозы калада Кӱндӱниҥ доскозында турганы јолду, ол чындап та Горно-Алтайск каланыҥ кӱндӱлӱ кижизи, су-кадыкты корыырыныҥ тоомјылу ишчизи. Бистиҥ санаабыста ол јажын-чакка артар.
Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ министри болгон Сергей Переверзев:
– Јӱрӱмимде мындый кижиле иштегениме, ол мениҥ јолымда учураганына сӱӱнедим. Тамара Карамаевна керегинде менде јаҥыс ла јакшы, јарык эске алыныштар. Элдеҥ ле озо ол сӱрекей интеллигентный, токыналу кижи болгон деп темдектеер кӱӱним бар. Ол башкараачы болордо, качан да кемге де кезерленип, ӱнин тыҥыдып, кату сӧс айтканын укпагам. Ишчилерине кандый бир суракты јартап, нени-нени аайлаштырып турган токыналу ӱни, мен сананзам, ол улустыҥ тӱжине де кирип турган болор. Не дезе, Тамара Карамаевна тӧп, чокум, некелтелӱ куучын ӧткӱрер јайалталу болгон ло ончозы оныҥ сӧзин угуп иштеген.
Ол туштарда поликлиниканыҥ керектери јакшы болгон деп айдар арга јок, поликлиника јаҥы ла тӧзӧлип јаткан болгон. Је Тамара Карамаевнаныҥ шылтузында ӧмӧлик бирлик кӱӱндӱ, нак болуп, кӱч ӧйлӧрди једимдӱ ӧдӱп чыккан. Бу кижиге баштанган бир де пациент ајарузы ла болужы јок артпайтан. Ол баштаган ижин учына јетирер, сурактарды эптӱ аайлаштырар болгон. Оныҥ кажы ла пациенти эмдедип, јазылып калатан. Тамара Карамаевнаны бийик учушту кижи болгон деп айдар кӱӱним бар. Ол чындап та кижи кӱӱни бийик, јалакай кижи болгон. Ондый улус кӧп учурубай јат.
Бу ченемели јаан коллегамнаҥ мен башкарар, ишти тӧзӧӧр марын јарадып алынгам деп айдар керек.
Сыйындары:
— Эјебисти талдап алган јолында бек туруп алзын деп, ада-энебис тыҥ кичеенген. Кийнинде ол бистиҥ ончобыска јозок ло јаан јӧмӧлтӧ болгон.
Бисти, оогошторын, ӱредӱге, ишке темиктирген, айылында јатыргызып, бутка тургускан. Бистиҥ балдарыска, јеендерине, карындаш-сыйындарына ӱредӱ ӱренерге баштандырып, јӧбиле, сӧзиле, ончо аргаларыла болушкан. Онойып, эјебистеҥ тем алып, медицинаныҥ јеҥил эмес јолын талдагандар балдарыс ортодо кӧп.
Јерлештери:
— Тамара Карамаевна Кулады јурттаҥ чыккан баштапкы эмчилердиҥ бирӱзи. Оны јаҥыс јакшы јанынаҥ билерим. Меге кураа сыйны Маша олордо јадып турарда, јаантайын ары айылдап барып туратам. Айылдыҥ ээзи эпши кӱндӱзек, барзаҥ ла, «кандый јӱрӱҥ, кандый ӱренедиҥ?» деп сурап турар.
— Калада јадып турган Кудирмековтордыҥ айылында Оҥдойдоҥ, Кан-Оозынаҥ тӧрӧӧн-туугандары кӧп токтойтон. Тамара Карамаевнаныҥ тӧрӧгӧнсӧк болгоны оноҥ до кӧрӱнет. Јаанды-јашты ылгабай, ончозыла ачык-јарык куучындажар, бастыра бойын ишке де учурлаган болзо, айыл-јуртын база бек туткан.
— Оорыйла барзаҥ, ончозына болужып берер, кемге де «јок» деп айтпас. Ижи аайынча нӧкӧрлӧри кӧп болгон, ончозыла нак, ӧмӧ-јӧмӧ иштеген.
Эл-јонго, јерлештерине, тӧрӧӧн-тууганына быйаны јеткен Алтайдыҥ кызы Тамара Карамаевна эземисте јажына артар.

Э. КУДАЧИНА белетеген

Тоомјылу јерлежис албаты-јонныҥ бӱдӱмјизинде јӱрген ле краевой ло каланыҥ советтериниҥ депутадына канча катап тудулган.
Текши ижинде ле јондык иште једимдери учун Тамара Карамаевна мындый кайралдар алган:
– «Су-кадыкты корыырыныҥ отличниги» деп атла адаткан (1985 ј. );
– «Россия Федерацияныҥ нерелӱ эмчизи» деп кӱндӱлӱ атла адаткан (1997 ј.);
– «Иштиҥ ветераны» (1986 ј.), «За веру и добро» медальдарла кайралтадкан (2003 ј.);
– Алтай Республиканыҥ эмчилериниҥ ассоциациязыла «Профессиязына чындыгы учун» деп ууламјыда јеҥӱчил деп адаткан (2014 ј.);
– «Горно-Алтайск каланыҥ Кӱндӱлӱ кижизи» деп ат Горно-Алтайск каланыҥ Депутаттар совединиҥ јакааныла берилген (2017 ј.).