Алтайдын Чолмоны

Депутаттар туулык текени корулаарыныҥ сурагын шӱӱштилер

09.11.2021

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ экология ла ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитединиҥ јуунында «Алтай Республиканыҥ јеринде Сибирьдиҥ туулык текезин корулаар керектер керегинде» сурак тӧс ајаруда болгон.

Видеоколбу ажыра ӧткӧн јуунда Алтай Республиканыҥ депутаттары, АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Эжер Ялбаков, ар-бӱткенниҥ байлыктарыныҥ, экологияныҥ ла туризмниҥ министриниҥ ордынчызы Елена Ялбачева, АР-дыҥ аҥ-кужын корыыры, тузаланары ла орныктырары аайынча комитединиҥ председатели Андрий Куданов, АР-дыҥ ар-бӱткенди корыыр аймактар ортодогы Горно-Алтайский прокуратуразыныҥ про-
куроры Юрий Куханов, АР-дыҥ прокурорыныҥ старший болушчызы Юлия Юркина, экологияныҥ Алтайский тергеелик институдыныҥ директоры Наталья Берегошева, Сайлукемдеги национальный парк ФГБУ-ныҥ директоры Денис Маликов, АР-дыҥ Јондык палатазыныҥ турчызы Николай Малчинов, эколог Василий Манышев турушкан.
АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ экология ла
ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитединиҥ јааны Владислав Рябченко јуунды ачып, соцсетьтерде текеге аҥдаганыныҥ фотојуруктары ла видеозы Алтай Республиканыҥ эл-јонын тыҥ кӱйбӱреткен деп темдектеген. «Алтай Республика экология јанынаҥ ару тергее
деп чотолот, оныҥ учун аҥ-кушты ла ӧзӱмдерди корулаары эҥ баштапкы государственный политика болуп јат» —
деп, комитеттиҥ председатели чокумдаган.
Шӱӱжилген суракла тӧс докладты Андрий Куданов эткен. Оныҥ темдектегениле, Сибирьдиҥ туулык текези кӧбизинде тӧрт муниципал тӧзӧлмӧниҥ јеринде јӱрет: Кош-Агаш, Кӧксуу-Оозы, Улаган ла Оҥдой аймактарда. Докладчик Сибирьдиҥ туулык текезиниҥ тоозы канайда кубулып турганыла таныштырган. Ӧткӱрилген чоттошту иштердиҥ турулталарыла, 2015 јылда текениҥ тоозы 8462 болгон болзо, 2021 јылда бу тоо 3761-ге јетире астаган. 2016-2017 јылдарда текениҥ тоозы эҥ ле тыҥ астаган (7916-даҥ 4978-ке), специалисттердиҥ темдектегениле, оныҥ шылтактарыныҥ тоозында јӱк ле јасакты бузуп аҥдаганы эмес, је ар-бӱткенниҥ айалгазы: јаан карлу соок кыштар. Текелердиҥ Алтай Республикада кӧп јӱретен јери Кош-Агаш аймак болуп јат, комитеттиҥ ле ар-бӱткенди корулаар јерлердиҥ чыгартулу улузыныҥ шӱӱлтезиле мында олордыҥ текши тоозыныҥ кайда да 80 % јӱрет. Андрий Кудановтыҥ эзеткениле, 2021-2022 јылдардыҥ аҥдаарга јараар ӧйинде 133 теке адарына јараду берилген.
Депутат Михаил Терехов 2016 јылдаҥ ала туулык текениҥ тоозы астап турганын билип тура, нениҥ учун оны аҥдаарына јараду берилери улалганы керегинде сурак берген. Калганчы јылдарда ар-бӱткенниҥ, ай-кӱнниҥ айалгазы кубулганыла, текениҥ јӱрген јерлеринде азырал астаганыла колбой, онойдо ок коммерческий аҥдаштарда эҥ ле кӱчтӱ текелер адылат, онызы дезе текши генофондко салтарын јетирет – бу ончозы текелердиҥ тоозы орныгарына буудагын јетирет деп, докладчик темдектеген. Оныҥ шӱӱлтезиле, орныгарга ас ла болзо, ӱч јыл керек. Је озо мониторинг, билим шиҥжӱлер ӧткӱрер, чокум программа тургузар керек. Сайлукемдеги национальный парктыҥ директоры Денис Маликовтыҥ ајарганыла, корулаар чокум иштер ӧткӱрбезе, текелер чек јоголып калардаҥ айабас.
Јарлу эколог Василий Манышевтиҥ эзеткениле, 30 јыл кайра республикада эҥ баштапкы јарадылган јасактардыҥ тоозында АР-дыҥ «Аҥ-куштыҥ телекейи керегинде» деп јасагы тегиндӱ јарадылбаган. Оныҥ айтканыла, «коммерческий аҥдаш» јанынаҥ јасактар јарадар керек. Айдарда, анализ эдип, коммерческий аҥдашка лицензия берерин аайлаштырып турган нормативный акттар јарадар керек. Елена Ялбачеваныҥ темдектегениле, туризмниҥ бӱдӱми болуп турган коммерческий аҥдаш каланныҥ чодына кирбей, туура барат. Је текелерге аҥдаарын кирелендиргенинеҥ улам, бистиҥ эл-јон јажытту аҥдашка кӧчпӧс пӧ? Депутат Денис Шубин Елена Ялбачеваныҥ бу шӱӱлтезин база јӧмӧшкӧн.
Парламентарийлер Борис Бидинов, Ержанат Бегенов, Самат Кагарманов, Радмила Пекпеева, Айдар Мызин, Айдар Тазрашев, прокурордыҥ болушчызы Юлия Юркина, Кош-Агаш аймактыҥ депутаттар Совединиҥ председатели Санаш Дидунов, Оҥдой аймактыҥ депутаттар Совединиҥ председатели Адучы Тысов туулык текениҥ тоозын орныктырарга ого аҥдаарына 3-5 јылга мораторий кийдирер керек деген шӱӱлтелерин айткандар. Айдар Тазрашевтиҥ шӱӱлтезиле, аҥдаарын јаҥыс ла текеге эмес, буланга, тооргыга ла аҥга аҥдаарын база токтодор керек. Еликпай Аманчин коллегаларын јӧмӧп, ар-бӱткенди корулаар прокуратураныҥ учурын тыҥыдар шӱӱлтезин айткан.
АР-дыҥ Јондык палатазыныҥ чыгартулу кижизи Николай Малчинов Сибирьдиҥ туулык текезине аҥдаарына мораторийди текши республикада кийдирзин деген суракла баштанган. Григорий Пильтинниҥ айтканыла, бу суракла јӧп чыгарардаҥ озо специалист-эксперттердиҥ шӱӱлтезин угар, оныҥ кийнинде токтодулу керектер ӧткӱрерин кӧрӧр керек. Айдар Мызин Сибирьдиҥ туулык текезиниҥ тоозыныҥ астаганы озо ло баштап кижидеҥ камаанду болгон, айдарда, 2022 јылдаҥ ала аҥдашты токтодып, коштой текени шиҥдеер билим иштер ӧткӱрер керек деген. Ол онойдо ок эл-јон ортодо текеге аҥдаарын кирелендиргени текелердиҥ тоозы кӧптӧӧрине экелери керегинде јартамалду иш ӧткӱргениниҥ јаан учурлу болгонын темдектеген. Аскар Тулебаевтиҥ шӱӱлтезиле, керектӱ јӧп јарадардаҥ озо бу суракты бастыра јанынаҥ шиҥдеер керек. Оны парламентарий Сергей Ложкин јӧмӧп, озо баштап јондык шӱӱжӱлер ӧткӱрер керек деген.
Республикан парламенттиҥ спикери Артур Кохоевтиҥ темдектегениле, бу сурак бӱгӱнги кӱнниҥ курч ла оору сурагы, эл-јондык текеге аҥдаарын токтодорын некейт. Оныҥ учун јербойыныҥ эл-јоныныҥ кӱӱн-санаазын ајаруга алары учурлу, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ дезе јондык шӱӱжӱлер ӧткӱрер керек. Онойдо ок эксперттердиҥ, специалисттердиҥ шӱӱлтелерин угар ла јаҥныҥ чыгартулу улузыныҥ ла эл-јонныҥ ортодо текши јӧпкӧ келери јаан учурлу. Биске јербойыныҥ улузыныҥ шӱӱлтези јаан учурлу болуп јат деп, ол чокумдаган.
Адакыда парламентарийлер аймактардыҥ депутаттарына эл-јонло кожо текени корулаары јанынаҥ иштеери керегинде суракты шӱӱшсин деп баштанар деген јӧпкӧ келгендер. Владислав Рябченко профильный комитеттиҥ ээчий јуунында муниципалитеттердеҥ келген шӱӱлтелерди кӧрӧр лӧ тергеениҥ башкарузында кӧрӧрине текши шӱӱлтелерди кийдирери керегинде айткан.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы