Алтайдын Чолмоны

Jаан jÿректÿ кижи

09.11.2021

Келер jылдыҥ кочкор айыныҥ 3-чи кÿнинде Туулу Алтайдыҥ jарлу политиги ле эл ишчизи В. И. Петровко 80 jаш толор. Бу кижи 90-чы jылдарда Алтай Республиканыҥ баштапкы башкарузыныҥ председатели болуп иштеп, ол эҥ кÿч öйлöрдö эл-jоныстыҥ jадын-jÿрÿмин толо jеткилдеп, республиканыҥ статузын алып чыкан. Jажы jаанай берген ветеран бÿгÿн де амыр отурбайт – ол тергеебисте болуп турган ончо jаан учурлу керектерде эрчимду туружат, каладагы оныҥ иштеер кичинек кыбына бойыныҥ сурактарыла jаантайын улус келип барат. Эл-jон ортодо бу кижиниҥ тоомjызы эмди де сÿрекей jаан. Владимир Ивановичтиҥ юбилейиле колбой, келер jылда ол керегинде бичик чыгарары темдектелет. «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газет алтайлардыҥ адаанын jаантайын алып jÿретен бу jарлу орус jерлежис керегинде бир кезек бичимелдерди ле эске алыныштарды jарлаарын баштап туру.

1966 jылда мени Кан-Оозы jаар райисполкомныҥ jурт хозяйство аайынча бöлÿгиниҥ jааны эдип ийгендер. Бу ишке мени КПСС-тыҥ райкомыныҥ баштапкы качызы Роман Александрович Дорохов бойы кычырган эди.
Аймакла, улусла таныжып, ары-бери кöп маҥтаткам, ол тоодо Jабагандагы совхозто машинно-тракторный мастерскойдыҥ механиги болгон Владимир Иванович Петровло танышкан эдим. Колы ус, иштеҥкей, албаданчаҥ, недеҥ де јалтанбас jиит уулдыҥ кылык-jаҥы меге jараган. Ол jаскы кыра ижинде, кÿскиде аш jуунадар иштерде трактордыҥ, комбайнныҥ штурвалына бойы отурып, эртен турадаҥ ала эҥирге jетире чылаазын jоктоҥ иштейтенин мен ол тушта аjарып кöргöм. Jиит ус кижи ол öйдö атла öлöҥди jууп обоолоор jазал сананып табып, оны иштеткени jерлештериниҥ кол кÿчиле бÿдÿрип jаткан ижин сÿрекей jеҥилткен деп айдар керек. Не-немени тÿрген сананып табып ийетени, байа бир рационализаторство дейтен арга-санаа ого jаантайын амыр бербейтен болгон. Jиит механизаторды бек ишмекчи öмöлик jакшы jöмöгöн – совхозтыҥ директоры болуп ол öйлöрдö Беззубцуев Василий Иванович иштеген, баш агрономы Уюкина Маргарита, баш зоотехниги Иван Бахтушкин болгондор. Jаан удабай В. Петров бу хозяйствоныҥ баш инженери боло берген.
Эрчимдÿ, озочыл баштаҥкайларлу jиит специалист Петровты мен бойымныҥ аjарума ол тушта алгам. Совет öйинде кадрлар белетеерине сÿрекей jаан аjару эдилетен. Мен партияныҥ обкомыныҥ jуртээлем бöлÿгиниҥ jааны болорымда, баштап тарый оны, кайда да 1967-68 jылдарда ошкош эди, Барнаул jаар инженерлердиҥ билгирлерин бийиктедер алтыйалык курстарга ÿренерге аткаргам. Кийнинде, бу jайалталу уулдыҥ jолы оноҥ ары ачык ла телкем болзын деп, Петровты Новосибирсктеги бийик партийный школго ÿренерге ийген эдим.
Мында мен Владимир Иванович тургуза ла jаан башкараачы боло бербеген, ол бу jамыга jединердеҥ озо узак jол öткöн, ÿренген, ченемел алган, иштенген деп айдарга турбай. Озо баштап 1973 jылда мен оны партияныҥ обкомы jаар jуртээлем бöлÿктиҥ инструкторыныҥ ижине кычыргам ла алгам. Ол тушта Кан-Оозында райкомныҥ баштапкы качызы болгон Иван Васильевич Рязанцев В. Петровты керектÿ, баалу ишчи деп аймактаҥ божотпой тыҥ тартышкан. Учы-учында обкомныҥ баштапкы качызы болгон Н. С. Лазебныйдыҥ болужыла оны бери кöчÿрген эдис.
КПСС-тыҥ обкомында jуртээлем бöлÿктиҥ инструкторы болуп В. Петров мениҥ jанымда эки-jарым jылга jуук иштеген. Иш аайынча ол бойын jурт ээлемди jакшы оҥдоор, не-немени тÿрген аайлаар билгир специалист деп кöргÿскен. Jурт jаткандардыҥ jÿрÿмин jарандырары jанынаҥ кöп jаҥыртылу, озочыл ченемелдÿ шÿÿлтелер айткан ла бичиген, олорды jÿрÿмде бÿдÿрерге албаданган. Мен сананзам, jуртээлем бöлÿкте иштеп турала, Владимир Иванович улусла иштеериниҥ сÿрекей jаан, тузалу ла jакшы ченемелин алган. Бир эмеш öйдиҥ бажында бистиҥ билелерис наjылажар боло берген – jаба амырап, балдарла кожо походторго до барып туратаныс санаама кирет.
Онойдо айтса, обкомдо мениҥ jуртээлем бöлÿгимде иштеген улустыҥ jетÿзи кийнинде аймактарда партияныҥ баштапкы качыларына тудулган. Ол тоодо Рязанцевти, Собянинди, Чижовты, Маймановты, Ялбаковты адаарга турум. В. И. Чаптынов менле кожо база jети ай иштеген эди. Ялбаков Алексей Иженеровичти ол партияныҥ членине киргелекте мен ишке аларга ченешкем. Экинчи качылар ла аймакисполкомдордыҥ jаандары керегинде мен айтпай да jадым. Айдарда, обкомныҥ бу бöлÿги кадрлар белетеер «кузница» деп тегиндÿ чотолбогон туру.
Качан мен обкомныҥ jуртээлем бöлÿгиниҥ jааны болорымда, область ичиле командировкага jаҥыскан качан да барбайтам – кожо бир-эки инструкторды ээчидип аларым. Владимир Петровло кожо онойып бастыра аймактарды керий маҥтатканыс. Мен jииттерди кичинек керектердиҥ кийнинеҥ jаанын илелеп билерине, улустыҥ öҥзÿре сурактарын ылгап, аjаруга чыгарарына, керектиҥ тöс, чын аайын «тудуп» аларына jаантайын ÿредетем. Мынайып иштеп билерин Владимир Иванович öскöлöринеҥ чик jок озо кöргÿскен. Ол ичкери jаанада (масштабно) сананарыла, кандый ла керекти баштап, учына jетире бÿдÿрип билериле ол тушта jакшы аҥыланган.
Кажы ла керекти тöзöп, баштап апарып билери, ычкынбазы, байа бир «деловая хватка» деп айдыжатан аргазы Владимир Ивановичте ол jиит тужында ла иле билдирип баштаган. Обкомдо кожо иштеп турарыста, мениҥ бойымда иштеҥ бош öйлöрдö маҥтадып jÿретен кöлÿк jок болордо, В. Петровто ол туку качан бар эмтир. «Машина jок не jойу базып jÿрÿҥ?» деп, ол менеҥ сураарда, мен «Эм тургуза келишпеген учун албагам» деп каруу бергем. Jиит инструктор jаан нöкöри бойына кöлÿк садып алзын деген шÿÿлтени баштаҥ чек чыгарбай, мени гараж тудуп баштазын деп албадаган. «Машина садып алзаҥ, тургузар jер болор» деп айткан. Гаражты тудуп баштап ийеримде, Петров бу керекте меге сÿрекей тыҥ болушкан – нöкöрлöрин айдып алала, тудум иштер öдÿп jаткан jерге келип, раствор чейип, кирпичтер тажып, стенелер тударында, jабынты эдеринде учына jетире турушкан. Бир ай öткöн бö, jок по, мениҥ гаражым белен болгон эди.
Качан мен Москвада бийик партийный школды божодып jадарымда, обкомныҥ тöзöмöл бöлÿгиниҥ jааны Василий Хавбошин В.Петровты Кöксуу-Оозы jаар партияныҥ райкомыныҥ экинчи качызыныҥ ижине аткарып ийген. Мен ол тушта Горно-Алтайскта болгон болзом, Владимир Ивановичти божотпос эдим – обкомныҥ jуртээлем бöлÿгинде ол баалу ишчи болгон. Экинчи jанынаҥ кöрзö, бу кижи jаҥы ла одус jаштаҥ ашкан да болзо, улусла иштеп билери учун оны тургуза ла экинчи эмес, баштапкы качыныҥ каруулу ижине тургузарга jараар болгон.
Кöксуу-Оозындагы райкомныҥ озо баштап экинчи, оноҥ баштапкы качызы болуп турала, В. Петров бу ыраак аймактыҥ эл-jонына кöп тузалу керектер бÿдÿрген – jаҥы кÿрлер, jолдор, улус jадар туралар, школдор, балдардыҥ садтарын туткан, jурт ээлемди бийик кемине jетире кöдÿрген. Мен, улай ла jоруктап, маҥтадып турган кижи, мында улустыҥ jадын-jÿрÿми, текши керектери jаранып турганын бойымныҥ кöзимле кöргöм.
В. И. Петров кандый да jаан иштерде иштезе, качан да тыҥзынбайтан, мактанбайтан, тегин ле кижи болуп артатан. Бир катап мындый учурал болгоны санаама кирет. Мен райкомныҥ баштапкы качызы В.Петровло кожо Кöксуудаҥ Горно-Алтайск jаар мениҥ кöлÿгимле келип jатканыс. Jолой ол мени Jабаганда токтодып ийзин деп сураган. Токтогон, кöрöр болзо, мында оныҥ энезине бир машина одын тартып экелип салтыр – jарып берер керек. Бис экÿ кере тÿжине иштенип, ол одынды ÿзе jарганыс, кулаштаганыс. Оноҥ мылчага от салып, jазап туруп jунунганыс. Öткÿре кызыдып ийгенис учун керек дезе «парилкадагы» таскакта эки каду кызып калтыр, олор В.Петровтыҥ кардын бир эмеш каарып ийген. Ӱсле сÿрткенис, бис jиит, су-кадык болгоныс учун ÿзе jакшы јазылып калган. Кöксууныҥ кийнинеҥ В. Петровты облисполкомныҥ председателиниҥ ордынчызы – jурээлем управлениениҥ jааны этире тургускан эди. Jе кандый да jамыларда иштезе, ол бойын элдеҥ ле озо ак-чек, кижи кÿÿндÿ ла jакшы кижи деп кöргÿзетен.
90-чы jылдардыҥ бажында ÿзе неме jайрадылган. Улуска ишjалдар ла пенсиялар канча айлардыҥ туркунына тöлöлбöйтöн болгон. Митингтер ле удурлашкан акциялар кажы ла кÿн болотон. Бу öйдö мен jаандарла бир эмеш jарашпай, КПСС-тыҥ обкомыныҥ экинчи качызыныҥ ижинеҥ баргам. Владимир Иванович дезе Валерий Иванович Чаптыновло кожо артып, экÿ оноҥ ары jедимдÿ иштегендер. Петровло мен эмдиге jетире нöкöрлöжип jÿредим. Бу улуска сÿрекей килеҥкей, ак санаалу кижи деп темдектеерге турум. Ол öскö кижиниҥ тÿбегине, ачу-коронына качан да болзо болужар кÿÿндÿ — кöрбööчи, укпаачы болбос. Башка-башка jамыларда иштеп турарда, ол jÿстер тоолу тегин улустыҥ jÿрÿмдик сурактарыныҥ аайына чыгарга болушканын билерим. Кийнинде де кожо иштеген нöкöрлöрин, таныштарын тÿбекте качан да jаҥыскан артырбайтан.
Качан Владимир Кучукович Сабин уур оорый берерде, Владимир Петров оны эки катап Барнаул jаар эмчиликтерге апарып jÿрген. Нениҥ учун дезе бистиҥ эмчилер ого операция эдеринеҥ мойножып ийген. Баштапкы катап Владимир Иванович Сабинди Анатолий Иванович Чичиновло кожо Барнаулга jетирген, jе ол тушта Владимир Кучукович операциядаҥ бойы мойношкон. Экинчи катап нöкöрин jаҥыскан бойы тарткан, ондо кестирткен. Jе канайдар, јаан оору-ракты jеҥер арга jок болгон до. Ондый да болзо, Владмир Петров нöкöриниҥ jÿрÿми учун учына jетире тартышкан, калганчыда В. К. Сабин мында бистиҥ эмчиликте jадарда, ого улай ла барып, не-немеле jеткилдеп туратан.
Качан мен уур оорый береримде, ойто ло Владимир Иванович мени Барнаулдагы госпитальга мынаҥ тартып jетирген. Ол ондогы эмчилерле куучындажып, мени jатыргызып койоло, кийнинде кажы ла кÿн телефон согуп, мениҥ су-кадыгым керегинде угуп турган. Горно-Алтайскта керектÿ оборудование jок болгонынаҥ улам, меге мында операция эдеринеҥ мойножып ийгендер. Барнаулда меге эки катап операция эткен, кажы ла катап ары-бери мени В. Петров тарткан, кезикте бойыныҥ кöлÿгиле. Баштапкызыныҥ кийнинде эки айдыҥ бажында ойто ло Барнаул барарга jазанарыста, ол госпитальды короновирустаҥ оорыган улус эмдеер jер эдип кубултып ийген. Бу тушта Владимир Иванович крайдагы клиникалык эмчиликтиҥ jаандарыла куучындажып, мени оноор jатыргыскан, ондо кестирткен. Мыныҥ кийнинеҥ ол мени база катап Барнаулдаҥ айылыма экелип салган.
Бойы да jажы jаанап калган кижиге улуска, наjыларына, нöкöрлöрине jаантайын мындый килемjилÿ керектер эдерге кандый jаан jÿректÿ болор керек деп сананадым. Мынайып кöрзöҥ, тегин ле кижи, jе качан тÿбекке кирген улуска канайда болужып турганын аjарзаҥ, кандый кÿчтÿ, кандый jараш, кандый кÿÿнзек кижи деп айдарыҥ. Улуска болужатаны – онызы Владимир Иванович Петровтыҥ бастыра кылык-jаҥында, канында деп бодойдым.

Ю. С. Сребрянский,
партийный ла эл иштердиҥ ветераны