Алтайдын Чолмоны

Јакшы кижи керегинде сӧс

12.11.2021

Бистиҥ јерлежис Борис Арбынович Сурунов Кош-Агаш аймактыҥ Белтир јуртыныҥ ичкери кӧрӱмдӱ ле байлык кӧгӱстӱ эрлериниҥ бирӱзи. Ол тӧрӧл јериниҥ, калыгыныҥ салымы, келер ӧйи керегинде тереҥ шӱӱп, кӧпти эдерге амадап турган ару ла ак кӱӱн-санаалу кӧбӧк сӧӧктӱ алтай эр. Эш-нӧкӧри, балдарыныҥ кару энези – тӧӧлӧс сӧӧктӱ Валентина Кординовна. Олор сегис баланыҥ ада-энези. Угын улалтар уулдар азыраган, улуска берер кыстар азыраган (ӱч уул ла беш кыс, эҥ кенјези уулчак, школдо ӱренет) биле керегинде канайып јылу сӧстӧр айтпас. Кару ада-эне, Борис Арбынович ле Валентина Кординовна, балдараардыҥ алкыжы слерге јетсин! Олордыҥ азырап салган балдары эр кемине јеткен, су-кадык, омок-седеҥ, санаалу, иштеҥкей, ӱредӱлӱ, улуска буурзак ла јалакай, ак-чек јӱрӱмдӱ, ачык-јарык кӱӱндӱ.
Билениҥ бажы Борис Арбынович оогоштоҥ ло бери ару-чек, не-немеге јилбиркек, кӧп кычырарын сӱӱр, албатызыныҥ, Алтайыныҥ тӱӱкизин јакшы билер, шыраҥкай, санаалу ла ак-чек болуп чыдаган эр. Ол сӱрекей иштеҥкей, ус колдорлу, мал-ажы да арбын, туткан туралары да, кажаан-чедени де чыҥдый ла албатызына болужып билер улустыҥ бирӱзи. Борис Сурунов јӱк ле бойыныҥ балдарына, баркаларына эмес, бӱткӱл јурттыҥ јаш ӱйезине, јӱк айткан сӧслӧ, эрмек-куучынла эмес, јӱрген јӱрӱмиле, эткен-керектериле јозок болот. Тургуза ӧйдӧ тайгада мал-ажын ӧскӱрип, Алтай јерин артатпаска, јерлик туристтердеҥ кичееп, аҥы-кужын ачап браконьерлердеҥ корып, иштеген ижиле ӧзӱп јаткан јиит ӱйеге «кайда да јӱрзегер, јадын-јӱрӱмигерде не де болзо, тӧрӧл тууларардыҥ бийигин, агаш-тажыныҥ ла сууларыныҥ кожоҥын ла јаркынын кӧксӧӧрдӧ алып јӱрӱгер» деп јакарып тургандый…
Борис Арбыновичтиҥ кӧрӱмиле, кижиниҥ бу ак-jарыкка туулганы, айлу-кӱндӱ Алтайында базып jӱргени – ол ырыс. Оныҥ учун кажы ла кижиниҥ ырызы тӧрӧл jоныла, ӧскӧн Алтайыла тудуш. Шак мындый санаа-кӱӱнле ол Эре-Чуйдыҥ тагылын, текши јонныҥ Алтайын такыыр јерин, јакшы, јараш этире јазаарына јаан акча (80 628 салковой) чыгарган. Бу акчаны Борис Арбынович Алтайыска тузалу, албатыбыска керектӱ деп, билезиниҥ јӧбиле, билезиниҥ бюджединеҥ алганы јарт. Бу оныҥ баштапкы ла болужы-јӧмӧлтӧзи эмес, интернаттыҥ, школдыҥ, јурттыҥ текши керектерине акча-манадыла ол јаантайын болужат. Јондык иш ӧткӱрерине Борис Арбыновичке мен де канча ла баштандым, бир де «јок» эмезе «болуп албазым» деп каруулар укпадым.
Тӧрӧл эл-калыгыстыҥ ортозында Борис Арбынович ошкош ойгор санаалу, албаты болгон адыс, јаҥдаган чӱм-јаҥдарыс, тӧрӧл тилис кандый айалгада болгоны керегинде јӱректи сыстада куучындаар улус ас. Борис Арбынович чылап, айга-кӱнге, тууларына, от-очогына бажырып, ада-ӧбӧкӧзин баалап, байлап, тооп, албатызын албатым деп оморкоп јӱргендер кӧп болзо, биске кандый оморкоду болор эди.
Алтайыстыҥ, эл-јоныстыҥ ӧткӧн јолы сӱрекей кӱч ле кызалаҥдары коркышту узун болгонын бис ончобыс јарт билерис. Је јер ӱстинде артырган изис, канча чактарга артабас јолыс, јаҥдаган чӱм-јаҥдарыс, тилис, тамыр-тазылыс ӱзӱлбезин деп, келип јаткан јаш ӱйе оны јылыйтпай, тереҥжиде шиҥдеп, орныктырып, байыдып јӱрери калыгыстыҥ кажы ла кижизиниҥ кереги. Борис Арбынович Эре-Чуйдыҥ тагылын јазаарына јаан акчаны «јӱзӱн ӧҥдӱ телекейде Алтай деген јерибис, албаты болгон адыбыс ӱргӱлјиктиҥ ӱч ӱйезине артар учурлу» деген санаа-укаала башкарынып бергени јарт. Тагылда иш эдилген, тураныҥ ичи јаҥыртылган, эмди Борис Арбынович Суруновко талайдаҥ јаан ла тайгадаҥ бийик быйанысты јетирип, эрјинелӱ салым ла ээлгелӱ алкыш кӱӱнзейли! Бу кижиниҥ эл-јонына јарамыкту эткен ижиниҥ кемин кӧрзӧ, бир канча jӱрӱмге jеткедий. Бу алтай эр санаа-кӱӱниле, ич-буурыла, кылык-jаҥыла – јакшы, тыш-кебериле – эптӱ кижи. Ол билезине јӱрегиниҥ качан да ӧчпӧс чогын јаантайын сыйлайт, јерлештерине «јӱрӱмис јаҥыс албатым, слерле кожо јӱрегим соккончо артарым, Алтайымныҥ сындарында мал-ажымды айдаарым, албатымга јараар керектерди ару кӱӱнимле бӱдӱрерим» деп јӱрет.

Нина Таханова,
Белтир јурттаҥ