Алтайдын Чолмоны

«Кажы ла кижиниҥ су-кадыгы бойыныҥ колында»

15.12.2021

Алтайыста ап-ак кар јаап салган. Айландыра та кандый да амыр, токыналу боло бергендий. Ол ок ӧйдӧ јӱректе уур, кунукчылду санаалар јеҥил тынарга бербейт. Јуук кижиҥ тыҥ оорып калза ондый. Јӧмӧшкӧдий таныштарыҥды ончозын кӧдӱрип, эмчилерле колбуга чыгадыҥ. Анчада ла бу ӧйдӧ олор сеге Кудайдый ийделӱ деп бодолот, олорго ло иженедиҥ, јайнап кӧрӧдиҥ, оорыган кижиҥди эмдеп ле берзе, ордына нени ле эдип, берип ийгедийиҥ.

Эмчилер чындап та Кудайга јуук улус ине. Олордоҥ бистиҥ, ончо эл-јонныҥ јӱрӱми, су-кадыгы камаанду. Олор кажы ла кӱн јӱрӱмниҥ јанында ӧлӱмле тартыжат. Кийген кийими де олордыҥ келижип јат – токынадып турган ап-ак кардый, агарулардыҥ канаттарындый…
Јурт јерде кижи оорып калза, калабыста кижи эмдеер аргалар чыҥдый, артыгынча бар деп сананып, оны ары ла апарарга амадаарыҥ. Је јакшы эмчилер ончозы калалар јаар јӱткип турган эмес. Тӧрӧл јурттарында артып, ченемелин бийиктедип, јайалталу иштеп турган эмчилер база кӧп. Олордыҥ бирӱзи — Оҥдой аймактыҥ эмчилигиниҥ хирургы Алексей Езрин.
«Алексей Дмитриевичле иштеерге јеҥил. Ол јалакай јӱректӱ, болушчаҥ кижи. Нени-нени аайлабай турзаҥ, ончозын јартап берер. Мында бис кӧп кичӱ операциялар эдип јадыбыс, тӱрген болуш јетиредис. Кажы ла кӱн улус келип, эмдедип јат. Алексей Дмитриевич кажы ла пациентине керектӱ јетирӱни, оорузыла колбой нени эдетенин чокум, элбеде јартап берет. Ӱзеери шиҥжӱлеер керек болзо, пациенттерди республикан специалисттерге ӧйинде аткарып турат. «Езрин – алтын колду хирург» деп айтканын кӧп катап уккам. Бойым да кӧргӧм. Иженчизи јок то тушта ол улусты аргадаган учуралдар болгон» — деп, оныла кожо приемдо отурып турган медсестра Наталья Мамадакова куучындады.
Алексей Езрин 1978 јылда Оҥдой аймактыҥ Јаан Јаламан јуртында чыккан. Кӱпчеген јуртта чыдаган ла баштамы класстарды ондо божоткон. Калганчы эки класста каладагыа национальный школдо ӱренген. Алексейдиҥ адазы ӱредӱзиле зоотехник, энези јуртта фельдшер болуп иштеген. Уулчак энезиниҥ ижин јаштаҥ ала кӧрӱп, учурын оҥдоп јӱрген. Оныҥ да учун, школды тӱгезип, јӱрӱмин медицинала колбоор санаа бажынаҥ ала болгон. Керек дезе школдыҥ јаҥыјылдык байрамдарында да ол канча катап медишчи болуп кийинген. Онойып јиит кижи, энези чилеп, медицинаны талдап, Барнаулдагы медицинский университетке кирип ӱренген.
Ондо ӱренип турала, 1997 јылда ол Томсктогы јуучыл-медициналык институттӧӧн кӧчӱринип ийген. 2001 јылда оны божодып, бир јыл ондо ло интернатура ӧткӧн. Кийнинде ууландырганы аайынча Алексейди Тӱндӱк-Кавказтагы јуучыл округтыҥ Шали деп јериндӧӧн аткаргандар. 2002-2004 јылдарда ол ондо текши практиканыҥ эмчизи болуп иштеп јӱрген. «Ол ӧйдӧ ончозы ла болгон — јаманы да, јакшызы да. Службада алтай уулдар кожо болгон. Бойым да туку ыраак ӧскӧ тергееде сакыбаган јанынаҥ јерлештеримге учурагам, најылашкам. Эмди олорло јаантайын колбуда јӱредим.
Контртеррористический операциялар тужында мен јӱк ле хирург болгом эмес, је анайда ок эмдеш јанынаҥ башка-башка ченемел база алгам. Тиштер де эмдеерге келишкен» — деп, А. Езрин куучындайт.
2005 јылда јуучыл иш-службадаҥ чыгып, ол тӧрӧл Оҥдой аймагына келип иштеген. Ол ортозында эмчи кижиниҥ биографиязында эки јыл Тӱндӱк јаар Магаданныҥ медициназына берилген бӱктер база бар. «Ары барып, Тӱндӱк јер дегенин оҥдоп јадыҥ — ай-кӱнниҥ айалгалары сӱрекей кату. Ар-бӱткени бистийине тӱҥей, тайга-таскылдарлу. Алтайлар да ондо кӧп деп айдарга турум. Эмчилер, ӱредӱчилер ле оноҥ до ӧскӧлӧри соок јерлердӧӧн акча иштеп аларга барып јат. Та кем де узакка артып калат. Та кем де амадаганына јединип, Алтайына кайра јанып келет. Медициналык айалга, эмчиликтерди јеткилдегени, иштиҥ чыҥдыйы бисте, ондогызына кӧрӧ, артык» — деп, Алексей Дмитриевич темдектеди.
Чындап, Оҥдой аймактыҥ эмчилигине эндоскопический операциялар эдер јазалдар алылган. Келер ӧйдӧ специалисттер ӱредӱ алып, кезиш јоктоҥ, јӱк ойдык ажыра эдилип турган андый операцияларды баштаар кӱӱндӱ.
Оҥдойдыҥ эмчилигиниҥ хирургия бӧлӱгинде, текши медицинада чылап ок, «эҥ јакшы операция – ол болдырылбаган операция» деген ээжиге тайанадылар. Айдарда, мында пациенттерле профилактикалык кӧп иштер ӧткӱрилет. Онойдо ок кандый бир табылган оору ајаруда тудулып, ӱдӱредилбей јат. Ол аайынча плановый операциялар эдилет.
А. Езрин ӱзеери травматолог эмчиге интернатура-ӱредӱ ӧткӧн. Онойып, сынык-бычык алган пациенттерди республикан эмчиликке аткарбай, Оҥдой аймактыҥ эмчилигинде оперировать эдедилер. Ӱзеери бери ӧскӧ дӧ аймактардаҥ оору-јоболду улус экеледилер. Кажы ла учуралды ширтеп кӧрӱп, эмчилер карууны алынып јат.
«Ченемелигерде эҥ ле кӱч, кайкам-чылу кандый учуралдар болгон?» деп суракка хирург бир эмеш сананып, айуга табартырткан бир канча учуралда Оҥдойдо ло операция эдерге келишкенин эске алды. Јаан шыркаларлу, сӧӧктӧрин сындырткандарды чыҥдый эмдеп, сӧӧктӧрин јерине тургузып, јарылганын кӧктӧп, уур операциялар эдилген. Ол эрлер эмди ончозы су-кадык, эди-каны кем јок, јакшы јӱргӱлейт.
Јайгыда улусла јолдо кӧп јеткерлер болуп турганынаҥ, анчада ла туристтердиҥ тоозы кӧптӧгӧниле колбой, олор кайа-таш кырлап, јыгылганынаҥ улам јаан операциялар эдери база кӧптӧй берет. Кӱскиде кузукчылар мӧштӧҥ јыгылган учуралдар болот, оныла колбой Оҥдойдыҥ эмчилигиниҥ ижи кызулана берет.
Хирург-эмчи јаантайын белен болор керек. Тӱштиҥ де, тӱнниҥ де кажы ла минудында ого уур-кӱч иш табыла берер аргалу. Ол бойыныҥ амырын сананбай, оорый берген, тӱбекке кирген кажы ла туш-туура кижиге болужар учурлу. Мындый ишти кажы ла кижи бӱдӱрип болбос. Хирург, чындык хирург – ары јанынаҥ берилген јайалта, ол ийделӱ улустыҥ санаа-кӧрӱми, бӱткен бӱдӱми. Ол јаҥыс ла бийик профессионал эмес, је онойдо ок бастыра ӧзӧгиле улусты, кижиликти, јӱрӱмди, бойыныҥ ижин сӱӱр ле баалаар учурлу деп шӱӱлтеге келедим. Кезик эмчилер оору-јоболду, тегин улуска ӧйинеҥ ӧткӱре кату, соок, кыјыраҥ да болуп јат. Ондыйларына кажыбыс ла учураган болорыс. Алексей Дмитриевичле куучындажып, ол керегинде оныҥ кожо иштеп тургандарынаҥ, пациенттеринеҥ укканымнаҥ тӧрӧл аймагыста мындый эмчи барына јӱрегиме та кандый да токыналу, иженчилӱ боло берди.
Адакыда эмчи-хирург эл-јонго баштанып: «Кажы ла кижиниҥ су-кадыгы бойыныҥ колында. Диспансеризацияны ӧйинде ӧдӱп, эмчилерге кӧрӱнип турар керек. Ковидтеҥ вакцинация алар керек» — деп јакарды.

Эмина КУДАЧИНА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуругы