«Ижигерге – эҥ бийик баа»

11.02.2022

Кочкор айдыҥ сегизинчи кӱнинде башкаруныҥ јаан залында Россияныҥ Билиминиҥ кӱнине учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуун ӧтти. Јуунда республиканыҥ билимле колбулу иштӱ учреждениелериниҥ ишчилери, тергеениҥ јаҥыныҥ бӱдӱреечи ле јасакчы органдарыныҥ чыгартулу улузы турушты. Јуун јаҥжыкканы аайынча Россияныҥ ла Алтай Республиканыҥ гимндериле ачылды.

Билимниҥ кӱниле јуулгандарды Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин, Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоев, АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ ижин бӱдӱреечи Екатерина Чандыева уткудылар.
«Президент Владимир Путинниҥ темдектегениле, бистиҥ ороон интеллектуальный, билим-техникалык јаан аргаларлу. Јаҥныҥ тӧс амадузы — Россияныҥ билиминиҥ учурын бийиктедери, јайалталу јииттерди јӧмӧӧри, билимниҥ инфраструктуразын тӧзӧӧри ле чыҥдый ӧскӱрери, билимдеги јаҥы билгирлерди, аргаларды корыыры ла быжулап ӧскӱрери, кажы ла тергеениҥ конкуренция-маргышта турумкай болорыныҥ јаан учурлу айалгазын тӧзӧӧри — деп, тергеениҥ јааны Олег Хорохордин айтты. — Билимниҥ учурын баалап, президент бойыныҥ јакааныла Россия Федерацияда 2021 јылды Билимниҥ ле технологиялардыҥ јылы деп јарлаган.
Ороонныҥ ӧзӱми аайынча бӱгӱнги керектер бойыстыҥ билим технологияларыс јогынаҥ бӱтпес ине. Айдарда, билимниҥ ончо бӧлӱктерине јиит јайалталарды јилбиркедерге бастыра айалгаларды тӧзӧп, тузаланар керек.
Бистиҥ тергееде Билимниҥ јылында 50-неҥ ажыра керек-јарактар ӧтти, оныҥ ууламјызы јайалталу јииттерди јилбиркедери, Россия Федерацияныҥ билим-технологиялык стратегиязыныҥ ӧзӱмине профессионал биригӱлерди јилбиркедип јарандырары, технологияда ла билимде ороонныҥ ла бизнестиҥ баштаҥкайлары ла једимдери керегинде јетирӱлер эдери, билимчилердиҥ адын бийик кӧдӱрери, профессияныҥ аргаларын кӧргӱзери ла оныҥ јаан учурлу айалгазы болуп јат».
Чындап та, билимниҥ ле технологияныҥ јылында јаан учурлу керектердиҥ бирӱзи – ол Горно-Алтайсктагы эл университетте ЮНЕСКО-ныҥ «Туулу тергеелердиҥ турумкай ӧзӱми» деп кафедра тӧзӧӧрин јӧптӧгӧни керегинде республиканыҥ јааны айтты.
Олег Хорохордин билимниҥ ишчилерине бек су-кадык, јакшы јадын-јӱрӱм, јайаандык јаҥы ачылталар ла профессионал једимдер кӱӱнзеди.

Кӧдӱриҥилӱ јуунда башчы государственный кайралдар табыштырды. Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ јааныныҥ ордынчызы, педагогикалык билимдердиҥ кандидады, доцент Наталья Гусельниковага тӧшкӧ тагынар «Россия Федерацияныҥ таскадуныҥ ла ӱредӱликтиҥ нерелӱ ишчизи» деп знак-темдек табыштырды.
Билимге јаан камааны, эрчимдӱ шиҥжӱ ле ак-чек ижи учун Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Алтаистиканыҥ С.С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлӱ институдыныҥ баш билим ишчизи, филология билимдердиҥ кандидады Маргарита Дедина ла ГАГУ-ныҥ тӱӱкиниҥ ле археологияныҥ кафедразыныҥ доценти, тӱӱкилик билимдердиҥ кандидады Федор Куликов кайралдаттылар.
Алтай Республикада билимле иштеер мындый учреждениелер бар: Россияныҥ Билим академиязыныҥ Сибирьдеги федерал билим учреждениелериниҥ ӱч филиалы, Алтаистиканыҥ С.С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлӱ институды, Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ишчилериниҥ билгирлерин бийиктедер ле такып профессионал ӱредӱ берер институт, ӱредӱлик јети организация, ол тоодо Горно-Алтайсктыҥ госуниверситеди, А.В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ, Алтайский ле Катунский заповедниктердиҥ билим бӧлӱктери, Сайлугемниҥ национальный паркы, Горно-Алтайсктыҥ ботанический сады.
Бистиҥ тергееде билимниҥ 23 докторы, билимдердиҥ 260 кандидады бар. Олор республиканыҥ ӧзӱминиҥ тӧс ууламјылары аайынча иштегилейт. Республикада ӧткӱрилип турган билим-шиҥжӱ иштер эл-јонныҥ јилбӱлерине келиштирте, естественный, јуртээлемдик, гуманитарный бӧлӱктерде ӧдӧт.
Јылдыҥ ла билимчилер бойыныҥ ӱлекерлерине акча-манатты федерал бюджеттеҥ, Россияныҥ Президентиниҥ гранттарын алат, анайда ок фундаментальный шиҥжӱ јанынаҥ Россияныҥ фондыла, Россияныҥ билим кӧмзӧзиле, Алтай Республиканыҥ башкарузыла јӧптӧр тургузат.
Билимчилерге ээчиде уткуулду сӧзиле Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоев баштанды: «Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ јондыкта билимниҥ билгири бийик суруда ла билим ӧзӱп ичкерлеери јанынаҥ бир де алаҥзу јок. Горно-Алтайсктыҥ госуниверситединиҥ, Алтаистиканыҥ С.С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлӱ институдыныҥ, Горно-Алтайсктыҥ ботанический садыныҥ, јурт ээлем аайынча билим шиҥжӱлик институттыҥ, РАН-ныҥ Сибирьдеги бӧлӱгиниҥ суулардыҥ ла экологияныҥ курч сурактарыныҥ институдыныҥ ла ӧскӧ дӧ билим организациялардыҥ шиҥжӱ иштериниҥ учуры јаан. Слердиҥ бастыра ууламјыларла ӧткӱрип турган билим иштеригерге эҥ бийик баа берер ле јолду кӧдӱрер керек. Бу ижигердиҥ шылтузында эл-јонныҥ куулгазынду культуразы шиҥделет ле келер ӱйелерге артат, је оныҥ эҥ учурлузы — байлык энчиге артканы. Слердиҥ иштерер калыктыҥ јилбӱлерине келишкен, тергеениҥ кеендик, гуманитарный, јонјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱмине камаанын јетирет».
Ол бистиҥ ороонныҥ ла тергеениҥ билиминиҥ тӱӱкизине тереҥ ис артыргыскан јайалталу алтай билимчилердиҥ ады-јолдорын адаган, олор: филология билимдердиҥ докторлоры Сазон Саймович Суразаков, Зоя Сергеевна Казагачева, Нина Михайловна Киндикова, јурт ээлем аайынча билимдердиҥ докторы Григорий Владимирович Альков, јурт ээлем аайынча билимдердиҥ кандидады Юрий Дмитриевич Бурый, профессор, педагогикалык билимдердиҥ кандидады Нина Николаевна Суразакова, филологиялык билимдердиҥ кандидады Таисья Макаровна Тощакова, тӱӱки билимдердиҥ кандидады Екатерина Макаровна Тощакова.
Онойдо ок спикер республикан парламенттиҥ јетинчи тудуузыныҥ кезик депутаттары билим степеньдерлӱ болгонын темдектеди. Олор: юридический билимдердиҥ кандидады Виктор Васильевич Ромашкин, тӱӱки билимдердиҥ кандидады Наталья Михайловна Екеева, биология билимдердиҥ кандидады Михаил Алексеевич Терехов.
«Јылдаҥ јылга республиканыҥ билимчилери бийик једимдерге једет. Слер кепке базылган билим иштеригерле, билим ачылталардыҥ јеҥил эмес јолын талдап алган јиит специалисттердиҥ ле ӱренчиктердиҥ тоозыла, бийик граждан кӧрӱмигерле, элкем јилбӱлерле, бойыгардыҥ ижигерге беринип иштегенеерле, чындык болгоныгарла аҥыланып туругар — деп, спикер уткуулында темдектеди. — Бӱгӱн бастыра телекей коронавирустыҥ пандемиязыла тартыжып турган ӧйдӧ Россияныҥ билимчилери пандемияны токтодорго јаан камаанын јетирет».
Республикан парламенттиҥ спикери билимчилерди уткуп, бек су-кадык, бийик једимдер, ару кӱӱн-санаа, бийик ишјал кӱӱнзеди.
Онойдо ок, билим-шиҥжӱ иште эрчимдӱ ле ак-чек ижи учун Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Алтаистиканыҥ С.С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлӱ институдыныҥ баш билим ишчизи, филология билимдердиҥ кандидады Зоя Абысова, ГАГУ-да математиканыҥ, физиканыҥ ла программированиениҥ кафедразыныҥ доценти Владимир Кынов кайралдатты.
АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ ижин бӱдӱреечи Екатерина Чандыева Билимчилердиҥ кӱнине учурлай элбеде доклад этти ле министерствоныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла билимчилерди кайралдады.
Кӧдӱриҥилӱ јуунныҥ туружаачыларына АР-дыҥ нерелӱ артисттери Эмиль Толкочеков ло Марина Вялкова кожоҥдорын сыйлады.

Лариса КЛЕШЕВА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина