Алтайдын Чолмоны

Јӱреги албатызына јуук болгон

18.02.2022

Бӱгӱн алтай албатыныҥ јарлу бичиичизи, јаркынду журналисти Улужай Сергеевич Садыковтыҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгы темдектелет. Алтай јеристиҥ јайалталу база бир уулыныҥ, алтай литературада, журналистикада јаан ис артыргыскан бу кижиниҥ ӱни эмдиге јетире солун, кару ла јилбилӱ.

Улужай Сергеевич Шабалин аймактыҥ Шыргайты јуртында чыккан. Јаш тужы Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јылдарына келишкен учун «јууныҥ балдары» деп адаткан улустыҥ тоозына кирген. Јурттыҥ да, бастыра ороонныҥ да балдары чылап, јаш тужыныҥ ӧйлӧринде «Ончозын – фронтко!» деп кычыру аайынча тӱни-тӱжи амыры јок иштеп, колхозтыҥ малын кабырып, бойы ошкош оогош балдарла кожо арга-кӱчин фашист ӧштӱни јеҥерине берген. Адазы бойыныҥ кӱӱниле јууга атанган баштапкы јуучылдардыҥ тоозында болуп, јуу-чактыҥ јалаҥынаҥ тӧрӧл јерине кайра јанбаган. Энези эрте јада калган. Уулчак јууныҥ кӱч ӧйлӧринде иштегени учун «За доблестный труд в Великой Отечественной войне» деп бийик кайралла кайралдаткан. Бу кайрал Улужай Сергеевичтиҥ бастыра јӱрӱминде алган кайралдарынаҥ эҥ баалузы болуп артканы керегинде бичиичи эзен јӱрерде кӧп куучындайтан.
Кийнинде јылдарда областьтыҥ национальный школын божодоло, ол Горно-Алтайсктагы педагогический институтка ӱредӱге кирген. Ишмекчи јолы ӱредӱчиниҥ ижинеҥ башталган. Је јаан удабай, јайалталу, тилин јакшы билер, бичинип турган јиит кижини «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязына ишке кычыргандар. Редакцияда Улужай Сергеевич культураныҥ бӧлӱгин башкарган. Газетте иштеп турала, бичиичи облисполкомдо телерадиовещание аайынча комитеттиҥ јааныныҥ ордынчызы, кийнинде јылдарда – башкараачызы болуп узак иштеген. 1960-чы јылдардыҥ бажында КПСС-тыҥ Тӧс Комитединиҥ партийный школын ӱренип божодып, обкомдо печать аайынча инструктор болуп иштеген.
Улужай Сергеевич бу ӧйдӧ куучындар, јилбилӱ очерктер, публицистикалык бичимелдер бичип, ады-чуузы тергее, албаты ортодо элбеде јарлалган. Башкараачы иштерде иштеерге келишкен де болзо, ол албатыга јуук болгон. Алтай журналистикада иштеерин тӧс јолы деп јаантайын билип туратан. 1962 јылда Улужай Сергеевич СССР-дыҥ Журналисттер биригӱзине кирип, ол тушта бистиҥ областьтыҥ журналисттериниҥ јайаандык бирлигин башкарган. Бойыныҥ бичимелдери јилбилӱ, кычырарга јеҥил, тӧс темалары кажы ла алтай кижиге јуук болгон учун, кычыраачылар да, радионыҥ угаачылары да Улужай Сергеевичти сӱӱйтендер, тоойтондор. Радиодо берилтелерин сакып, койу, токыналу ӱнин ајарып угатандар. Арткан да бичиичилерле, журналист карындаштарла кожо ол ыраак ла јуук аймактарда, јурттарда сакылталу айылчы болгон. Бу јол-јорыктардыҥ уч-турултазы – алтай јеристиҥ ады-чуузын чыгарган иштеҥкей улус керегинде кӧп тоолу публицистикалык јуунтылар, очерктер ле куучындар. Байла, тегин албатыга јуук болгоныныҥ шылтузында Улужай Сергеевичтиҥ бичиген бичиктери де, бичимелдери де, радиодо ӧткӱрген берилтелери де јӱрекке јуук табарып артканы ол болор.
«Агаш-ташту, агару, ыйык сӱмер-тууларлу Алтайыс улу, ойгор, кеен улузыла бай. Андый эрлердиҥ бирӱзи Улужай Сергевич Садыков болгон. Узак ӧйлӧрдиҥ туркунына ол областьтыҥ телерадиокомитединде, «Алтайдыҥ Чолмоны» газетте иштеп, јакшынак, талдама, чыҥдый јурамалдар, очерктер, куучындар, повестьтер, эске алыныштар бичип, албаты ортодо јаан тоомјыда ла кӱндӱӱде јӱрген. Улужай Садыков – кӧп бичиктердиҥ авторы. Тили ээлгир ле чечен, учурлу ла укаалу. Оныҥ бичимелдери эл-јонысты ӧкпӧӧртип, сӱӱндирип ле оморкодып, канат берип, јаан јеҥӱлерге, бийик једимдерге ле амадуларга кычыратан эди. Радиодо, газетте иштеп турала, ол кӧп-кӧп јииттерди таскадып, ӱредип, баштап, кӧндӱктирип койгон» – деп, бичиичи Таукен Тазымаевич Яйтынов Улужай Садыковтыҥ «Чӧкӧлбӧгӧн сакылта» деп бичигиниҥ кире сӧзинде бичийт.
Улустыҥ санаазында Улужай Сергеевич кижизек, кокырчы, тӧп, керсӱ, омок кӱӱн-санаалу кижи болгон деп артып калган. Алтай радиодо оогош балдарга белетеп туратан берилтелери тӱӱкиге кирген. Балдарга бичиген бичимелдери база аҥылу тилдӱ. «Јайгы одуда», «Таш јӱрек», «Јелечи ле боро кушкаш», «Кискениҥ кинчеги», «Јыланныҥ эрјинези», «Бакага мекелеткен чымалылар», «Соок тумчукту мал» ла кӧп тоолу арткан да куучындарында балдардыҥ јилбилӱ телекейиндеги јӱрӱм керегинде јеҥил-јараш тилле бичилген. Арткан да куучындарын алзабыс, бичиичи тӧрӧл јерин, тӧрӧл улузын сӱреен сӱӱген, оныҥ сӱӱнчизин ле кунукчылын, тӱбегин ле ырызын јуук сескени јарт кӧрӱнип јат. «Кечӱни кӧрбӧй јадып, ӧдӱгиҥди суурба», «Сакыбаган тушташ», «Кечӱдеги ис», «Јибес ажыҥа умзанба»… Бастыра куучындар алтай кылык-јаҥга, јӱрӱмге, кижиликке, јакшылыкка учурлалган деп темдектеер керек.
Бичиичиниҥ бичиктерин колго алып, ойто такып кычырып ийзеҥ, тӧрӧл алтай тилис бу, јӱректеристи сыстаткан сурактар ла олорго каруулар бу деп санаага келетен эмтириҥ. Јаан ӱйе бичиичилер, алтай журналистикада иштеген улус бу ла бӱгӱн кӧдӱрип турган сурактарысты туку 50-60 јыл кайра айдып салган, ак чаазынга «тӧгӱп», бичип салган. Олор бӱгӱнги сурактарды ӧткӧн јылдарда кӧдӱрип, чын јол табарга, баалу энчи артыргызып саларга ченешкен деп, јарт кӧрӱнип јат. Биске јаҥыс ла ол јолдыктарды ача тартып, бичиичиниҥ санаа-шӱӱлтезиле таныжып, оныҥ байлык телекейине база катап айылдап барып келери артып јат.
Улужай Сергеевичтиҥ јайаандык јолы, јайаандык ижи эмди де кӧп ачылталар, билимдик шиҥжӱлӱ јол ӧдӧр деп иженип јадым. Јиит ӱйе, балдар јаан јашту бичиичиниҥ ижинеҥ бойлорына јуук кеберлер, кӱӱн-тап табарына алаҥзыбайдым.
Улужай Сергеевич Садыков бистиҥ ортобыстаҥ 1996 јылда ырааган. Калганчы јылдарына јетире ол јондык иштерде иштеп, улуска, албатыга јуук болгонын база аҥылап айдар керек.

Айгӱл МАЙМАНОВА,
Россияныҥ Бичиичилер отогыныҥ турчызы