Алтайдын Чолмоны

Мылтыкты тудунарыныҥ јасагында солынталар

18.02.2022

Ӧткӧн јылдыҥ јайында таҥынаҥ граждан улус мылтык тудунарына јарадуны аларында, олорды канайда тудунып јӱрери јанынаҥ федерал јасактарда солынталар эдилген болгон. «Мылтык-јепсел керегинде» деген 231 номерлӱ федерал јасакка Государственный Дума тӱзедӱлерди эткен, Федерацияныҥ Соведи ол тӱзедӱлерди јӧмӧгӧн. 2021 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 28-чи кӱнинде бу јасакка ороонныҥ президенти колын салган. Мылтык-јепселди таҥынаҥ граждан улус тудунары јанынаҥ јасакта кандый солынталар болгоны керегинде сурактарды бис Росгвардияныҥ Алтай Республикадагы башкартузында мылтык-јепсел аларына јараду берип турган лицензионно-разрешительный тӧс јердиҥ јааны, полицияныҥ полковниги Евгений НИКУЛИНСКИЙГЕ бердибис.

— Евгений Владимирович, мылтык-јепсел керегинде федерал јасакка эдилген солынталар јӱрӱмде качан иштеп баштаар?
— Федерал јасак тӱзедӱлер эдилген кийнинде јӧптӧлзӧ, бир јылдыҥ бажынаҥ јӱрӱмде иштеп баштап јат. Бистиҥ учуралда – 2022 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ баштапкы кӱнинеҥ ала. Је бу јасактыҥ бир кезек бӧлӱктери 2022 јылдыҥ чаган айыныҥ баштапкы кӱнинеҥ ала иштеп баштап койды. Куучын мылтык-јепселди таҥынаҥ улуска берери јанынаҥ иштеп турган федерал бӱдӱреечи органдар јараду-лицензион иштерин электрон бӱдӱмле ӧткӱрерин аайлап-баштаары керегинде ӧдӱп јат. Бу органдар бӱгӱн мылтык-јепселдӱ улус, олордыҥ лицензиялары керегинде јетирӱлерди бир реестр-бӧлӱкке јууп, бир јетирӱлик бӧлӱк эдип, јазап јат.
— Таҥынаҥ улуста мылтык-јепсел болоры, олорло канайда тузаланары деген сурактар эл-јон ортодо курч сурактардыҥ тоозына кирет. Бу сурактар јанынаҥ государство база чыҥдыйлу иштеерге амадайт. Шиҥжӱчил органдар улус мылтык-јепселдӱ болгонын канайда башкарып турганын, јеткер болдыртпазына кандый иштер ӧткӱрип турганын куучындап берзегер?
— Мылтык – ол јӱрӱмге, су-кадыкка каршу экелетен јепсел болгонын бис ончобыс билерис. Россияныҥ бӱгӱнги јасактарыла болзо, јуучыл бирликтердеҥ ӧскӧ юридический лицолор, ишмекчи ӧмӧликтер бойыныҥ иштеп турган јерлеринде, тура-помещениелеринде мылтыкты чеберлеер јаҥы јок. Мында корулу-каруул иш ӧткӱрип турган ӧмӧлик-бирликтер керегинде айтпай јадыс. Олордыҥ ишчилери мылтыкты канайда тудуп турганы, чеберлеп турганы аҥылу некелтелер ажыра бӱдӱп јат. Онойдо ок эскирген, тузаланар ӧйи ӧткӧн мылтыкты чеберлеери база јарабас.
Мылтыкты канайда јазаары, бӧлӱктерин канай белетеери керегинде јетирӱлерди элбеде јарлаганы јасак-јаҥла кату каруузына тургузылат. Мылтыкту кижи бойыныҥ да алдында, эбиреде улус та алдында јаан каруулу болгонын оҥдоор учурлу. Кезик бӱдӱм мылтыктарды тудунарына јараду аларга кӧп некелтелерди бӱдӱрер керек. Мында беш, эки јыл ченемелдӱ болгоны, јажы ајаруга алынып јат.
Государство мылтыкты таҥынаҥ улус тудунар аргалузын јарадып, је бастыра
ээжилер бӱтсин, кижи некелтелерге келижип турзын, мылтыкту улус эл-јонго каршу јетирбезин, јараду јок улуста мылтык болбозын деген јаан сурактарды чике ајарузында тудуп, некелтелӱ иштейт. Оныҥ учун мылтыкла колбулу јасактардыҥ јаантайын солунып, некелте-ээжилери тыҥып турганы ол.
— Айдарда, мылтыкту болорго јараду аларында некелтелер база солынып јат. Бӱгӱнги ле кӱнде кандый улус мылтыкты алып болбос?
— Мылтыкка лицензия 21 јашка јетпеген улуска берилбей јат. Онойдо ок каршулу керектер эткен улуска некелтелер јаан. Јаан каршулу керектер эткендерге, јаргылаткан ӧйин јетире јӱрбегендерге, мылтыкты, арткан да јуучыл јепселдерди, наркотиктерди, психотроп эдимдерди, коронду эдимдерди тузаланып, каршулу керектер эткендерге лицензия берилбес. Онойдо ок бу тооломго экстремист ууламјылу иштер ӧткӱрип турган, мылтыкты јасакка келишпес аайыла тузаланып, каршулу керектер эткен, эки ле оноҥ кӧп катап јаргылаткан, јажы јетпеген балдарга удура каршулу керектер эткен улус кирип јат.
— Јажы 21 јашка јетпегендердеҥ кемизи мылтык алар аргалу?
— Бу кире јашту улус ортодо андый аҥылу арга јуучыл молјузын бӱдӱрип турган черӱчилдерде бар. Онойдо ок юстицияныҥ уставной дейтен аҥылу ижин бӱдӱрип тургандарда. Мылтык алар јарадулу јиит улустыҥ тоозына адышла јилбиркеп турган спортчылар база кирип јат. Аҥдаш јӱрӱминиҥ јаҥжыккан эп-аргазы болгон ас тоолу албатыларда јаштыҥ кеми база башка кӧрӱлет. Јӱрӱми ле ижи аҥдашла чике колбулу албатыларда мылтыкты тузаланары башка ээжилерле чыдуланган.
— Јасактарла болзо, кижиниҥ тудунган мылтыгын айрып аларга кандый шылтактар бар?
— Мылтыкты тузаланарга берип турган окылу органдар онойдо ок бу кижи мылтыгын канайда, кайда чеберлеп турганын база ајаруда тудадылар. Качан мылтыктыҥ ээзи бу башкартуныҥ ишчилерине удура болуп, мылтыгыныҥ чеберлелип турган јерин кӧргӱспей, мекеленип турза, ол мылтыгын айрыттырып ийер аргалу. Онойдо ок мылтыкту кижи калаҥы-эзирик тужында медициналык шиҥжӱни ӧтпӧскӧ турза, база ондый ок турулта болор. Бир канча ӧйдӧҥ мылтыкты тузаланып турган ээ оны тузаланары јанынаҥ билгирлерин тыҥыдарга, белетеништӱ ӧнӧтийин тӧзӧлгӧн ӱредӱлерди ӧдӱп, документ алар учурлу. Је качан кижи бу ӱредӱни ӧтпӧскӧ кӱӱнзезе, мылтыгын айрыттырып ийер.
Тергееде канча кижиде кандый мылтык бар болгоныныҥ реестри белетелип јат деп айтканыс. Качан мылтыктыҥ ээзи мылтыгын толуп, садып ийзе, ол эмезе јылыйтып койзо, бастыра јетирӱлерди МВД-ныҥ органдарына, Росгвардияга јетирер учурлу. Регистрация-темдек јок мылтыкты чеберлеери, тузаланары јасакка келишпес, јаҥбузуш деп чотолып јат, бурулу кижи кату каруузына тургузылар.
— Тузаланар ӧйи ӧткӧн, ол эмезе јоголтылатан мылтык-јепселдиҥ «салымы» кандый болуп турганын куучындап берзегер?
— Ондый мылтыктарды Росгвардияныҥ башкартузына экелет. Таҥынаҥ улус мындый мылтыгын јербойыныҥ ОВД-на табыштырар аргалу. Оныла кожо ок-патрондоры табыштырылып јат. Мылтыктыҥ ээзиниҥ угузу бичигине тайанып, полицияныҥ ишчилери мылтыкты јоголтып јадылар. Улуска мылтыктыҥ ла патрондордыҥ баалары јандырылбайт.
— Адакыда, Слер республикада мылтыкла тузаланып турган улуска нени айдар эдигер?
— Бистиҥ республикада мылтык-јепселди тузаланып турган улус ортодо айалга кем јок деп айдар эдим. Ол учун бийик каруулу болгонын оҥдоп турганы учун олорго быйан. Бастыра бар ээжилерди буспай, документтерди ӧйинде белетеери, мылтыкты чеберлеериниҥ ле тузаланарыныҥ ээжилерин бӱдӱрери – кажы ла аҥчыныҥ, мылтыкту кажы ла кижиниҥ некелтелӱ молјузы. Бистиҥ башкарту, бӧлӱктер мылтык-јепсел јанынаҥ кандый ла суракка каруу берерге, болужын јетирерге белен. Оныҥ учун, суракту улусты кажы ла аймакта иштеп турган бистиҥ бӧлӱктерге баштанзын, керектӱ болушты суразын деп кычырып турум.

Владимир АНТРОПОВ