Алтайдын Чолмоны

Коолой чӧйгӧн кожоҥыс Кӧк айаска томулзын!

24.05.2022

Горно-Алтайск каланыҥ Культура байзыҥында кӱӱк айдыҥ 14-чи кӱнинде алтай кожоҥныҥ ыраак-јуук талаларда ады-чуузы элбеде јарлу «Ойойым» деген албатылык ӧмӧлигиниҥ «Јӱрӱм јараш» деп адалган јакшынак ойын-концерти ӧтти.

2020 јылда «Ойойым» ӧмӧликтиҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 25 јылдыгы темдектелген. Је коронавирусла колбой јарадылган кирелендириштӱ ээжи-некелтелердеҥ улам јайаандык ӧмӧликтиҥ учурлу байрамдык кӧдӱриҥизи элбеде темдектелбеген эди. Быјыл Россия Федерацияныҥ Калыктарыныҥ культуралык ла материальный эмес энчи-байлыгыныҥ јылы ӧдӱп јадарда, кӧрӧӧчилерге, айылчыларга сыйлаган ойын-концерти сӱрекей јолду келишти. Нениҥ учун дезе ӧмӧлик јайаандык јолында учураган уур-кӱчтерди, ченелтелерди турумкай ӧдӱп, јеткен једимдерин болорзынбай, ичкери јаан јолы кӧнӱ барган ла калыктыҥ эрјинедий энчи-байлыгы јаҥардыҥ учурын керектӱ кемине кӧдӱрген.
Мында бу ӧмӧликтиҥ, онойдо ок оныҥ байлык ченемелдӱ, су-алтай ӧзӧктӱ, калыктыҥ культуразыныҥ, јайаандыгыныҥ ичкери јолын, ӧзӱмин ыраада, озолондыра кӧрӱп, сезип иштеер художественный башкараачызы Римма Толмашованыҥ сӱрекей јаан ӱлӱзи бар. Шак олордыҥ башка-башка јылдарда тергеениҥ калада ӱренип турган јашӧскӱримиле бек колбуда иштегени јарамыкту. Јииттер ӱредӱнеҥ бош ӧйдӧ каланыҥ Культура байзыҥында ӧткӱрилип турган репетицияларга ӧкпӧӧргӧн айас меҥдеп келетен. Ӧмӧликте онойдо ок культурада иштеген ле художественный самодеятельностьло јилбиркеп јӱрген алтай улус база јакшызынып јӱрген.
Јирме алты јылдыҥ туркунына «Ойойым» ӧмӧликте туружып, јаҥарлап јӱргендерди калыгыныҥ јаҥжыгулары, чӱм-јаҥы бириктирген ле бириктирет. Је эҥ ле бажында алтай тили турат. Албатыныҥ јаҥары, оныҥ учуры керегинде тоомјылу эјебистиҥ сӧстӧрин эске алып ийели: «Јаҥар — кеен Алтай, јӱректиҥ болзо оды, канныҥ болзо тебӱзи. Јаҥар ӧзӧк-буурдыҥ согулганы, ӧзӧги ӱзӱлзе, јӱрӱми јок. Јаҥары ундылза, јӱрӱми јок». Јайаандык ӧмӧликтиҥ ижиниҥ учуры шак бу јолдыктарда јарт ла чокым айдылып калды.
Ӧмӧликтиҥ «Јӱрӱм јараш» деген ойын-концертинде олордыҥ чындык најызы, кандый да ӧйдӧ јӧмӧп болужып јӱрген РФ-тыҥ ла АР-дыҥ нерелӱ артисти, АР-дыҥ эл-тергеелик эҥ бийик кайралы «Таҥ Чолмон» орденниҥ кавалери Болот Байрышев эрчимдӱ турушты. Оныҥ кожоҥдорын «Ойойым» бойыныҥ репертуарына кийдирип, ойын-концерттеринде кожоҥдоп јӱрет.
Бу да јайаандык эҥирде калыктыҥ сӱӱген кожоҥчызы, оморкодузы алкы бойыныҥ чӱмдеген кожоҥдорын кожоҥдоп, сакыбаган јанынаҥ кӧрӧӧчилерге «Ойойымла» кожо сӱрекей солун, јараш сый эттилер. Болот Байрышев, темдектезе, «Алас», «Энем», «Јӱрӱм јараш», «Таайым» деп кожоҥдорын кожоҥдоды. Кӧрӧӧчилер оныҥ кажы ла кожоҥын изӱ колчабыжула уткуп, кезикте кожо кожоҥдоп то турдылар.
«Ойойымныҥ» бӱгӱнги туружаачы-ларыныҥ кӧп јаны М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ башка-башка курстарыныҥ јииттери ле кыстары. Римма Алексеевна 26 јылдыҥ туркунына 700-800-ке шыдар, айса болзо, оноҥ до кӧп балдарды тилин, јаҥарын, јаҥжыгуларын баалап, бу байлыгыла оморкоп јӱрерине ӱредип, ичкери јаан јолына чыгарган. Балдардыҥ јайалтазын чечетени, кӧнӱ јолына ууламјы берери каруулу да, нерелӱ де керек. Оны байлык ченемелдӱ ӱредӱчи, таскадаачы, кожоҥчы, бијечи, режиссер, сценарист, худбашкараачы, бир сӧслӧ, јайаан јайалтазы јаан эпши деп айдарга јараар.
«Јӱрӱм јараш» деп ойын-концертке башка-башка јылдарда «Ойойымда» кожоҥдогон-јаҥарлаган туружаачылары амадап келип, ӧмӧликти, оныҥ башкараачызын уткуп, быйанду сӧстӧрин айттылар. Олордыҥ ортозында Телеҥит-Сортогойдо јурт јеезениҥ јааны Судур Тадыев (студент тужында јаантайын ойын-концерттер ӧткӱретен), Анжела Чендекова (Тадырова), Юлия Аелдашева (ӧмӧликте турушкан ла эмдиги ӧйдӧ јаантайынгы спонсоры), Ия Куклина, Урсулана Мамакова, Кӱпчеген јурттаҥ јарлу «Эзендик» ӧмӧлик ле о.ӧ.
Ойын-концертти Николай Кыдыков, Диана Чекурбашева сӱрекей јакшы ӧткӱрдилер. Бу јииттер Маймада «Солнечная энергия» ООО-до иштеп, репетицияларга оройтыбаска, эртелеп келип, эрчимдӱ туружадылар. Эмезе Элим Улаков азыйдаҥ бери Чамалдаҥ келип, репетицияларды бир де божотпой, ойын-концерттерде јилбиркеп туружат. Ойын-концертте Алан Сомоев, Элим Улаков, Эжер Усов албаты ойноткыларла ойноп, кожоҥдодылар.
Ӧмӧликтиҥ туружаачылары солун айылчыларына алтай чӱм-јаҥла кур курчады: «Кур кижиниҥ курчу-куйагы, Кин-энениҥ алкыжы. Бала тууларда, Кин-Јайаан ак-јарыгыла, энениҥ чийӱзиле тудуш» деген агару ӱредӱниҥ тереҥ учуры кӧргӱзилди.
«Ойойым» ӧмӧликти, башкараачызы Р. Толмашованы тергеениҥ калык чӱмделгезиниҥ тӧс јериниҥ адынаҥ Айана Укачина, каланыҥ администрациязыныҥ культура бӧлӱгиниҥ јааны Светлана Комарова, М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ ӱредӱчизи Алена Каташева уткуп, быйанду сӧстӧрин айттылар.
А. Каташеваныҥ айтканыла, олордыҥ колледжи «Ойойымла» кӧп јылдардыҥ туркунына бек колбуда иштеп јат. Ӱренеечилер колледжте ӱренип, база керектӱ ӱредӱ таскамал алат. Ӱренеечилер баштапкы ла курстаҥ ала ӧмӧликке јӱрӱп, кӧпкӧ ӱренет. Тили, культуразы, јаҥжыгулары, чӱм-јаҥы, јаҥары, кӱӱлик ойноткылары ла ӧскӧзи де керегинде тереҥ билгирди Римма Алексеевна тыҥытту берет.
Солун ла јараш ойын-концертте 17 јайалта турушты. Олордыҥ тоозында, темдектезе, Толунай Папыева, Айтана Иркитова, Адар Мерушев, Айдар Бакрасов, Булат Челбашев, Амаду Табаев ле о.ӧ.
«Јӱрӱм јараш» деген ойын-концерттиҥ программазы солун, байлык болгонын кӧрӧӧчилер аҥылап темдектедилер. Мында Гӱзел Елемованыҥ, Сарымай Урчимаевтиҥ, Сорпоҥ Этеновтыҥ чӱмдеген ле онойдо ок албатыныҥ јаҥар кожоҥдоры бийик кеминде угулды.
«Ойойым» албаты ӧмӧлигиниҥ амадулары јаан. Тургуза ӧйдӧ олор калыктар ортодогы ӧдӧтӧн Эл-Ойында туружарга белетеништӱ ижин баштап ийди.

Клара Пиянтинова
Евгений Бутушевтиҥ фотојуруктары