Алтайдын Чолмоны

Музейдеги бир тӱн

24.05.2022

А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейде кӱӱк айдыҥ 14-чи кӱнинде «Музейдеги тӱн» деген кӧдӱриҥи эҥирдиҥ 18 саадынаҥ ала тӱнниҥ 23 саадына јетире ӧтти.

Куулгазын кептӱ кайкалды энчикпей сакыган кӧрӧӧчилер окылу ачылтаныҥ кийнинеҥ музейдиҥ ичиле тӱрген-тӱкей таркай бердилер. Јажы аайынча алза, мында јаанактар, эне-адалар, онойдо ок јашӧскӱрим бойыныҥ ӧйин музейде тузалу ӧткӱрдилер.
Балдарга учурлалган интерактивный кӧдӱриҥилер кажы ла этажта ӧткӱрилди – санаа-укааны, башты иштедер ойындар, Гарри Поттер керегинде сериал аайынча викториналар, наадайлардыҥ «Жар-птица» театрыныҥ тургузызы, Алтай заповедниктиҥ байлу синквейни, арт-терапия, тындулардыҥ кӧрӱзи, аква-грим, јураарыла «граттаж», «эбирӱ» техникала мастер-класстар, космостыҥ темазына учурлалган фотозона ла о.ӧ. Кӱӱнзеген кӧрӧӧчилер профессионал јурукчыларга бойлорыныҥ портреттерин јураттылар. Айылчылар байрамныҥ јабылтазына јетире келген.
Орой тӱнде музейдиҥ айылчылары Ӱкектеҥ чыккан јуучылдыҥ куйрукту тере тоныныҥ орныктырган копиязын кӧрдилер. Кой терези тонды Россияныҥ албаты узы Айсулу Такина музейдиҥ јакылтазыла белетеген. Куш бодолду тере тон (чын бойы) Ӱкекте бистиҥ эрадаҥ озо 3 чактыҥ корумынаҥ 1995 јылда чыккан. Јаш эр кижиниҥ јазаган мӧҥкӱ-мумиязы тӱгин ич јаны јаар эдип кӧктӧгӧн кой терези тонду болгон. Тере тонныҥ аҥылузы – оныҥ фалдазы – кой терези тонныҥ кийин јанына јаба кӧктӧп салган куйругы. «Тере тон бойы киштиҥ ле кара кулунныҥ терезиле кееркеде кӧктӧлгӧни. Тонныҥ бели тужына кызыл ӧҥлӧ будылган јылкыныҥ јалынаҥ ла кӧк ӧҥдӱ алуныҥ ӧӧндӧринеҥ эткен чачак јаба кӧктӧлгӧн. Кой терези тон тередеҥ белетелген ак чечекле, кан-кередениҥ бажыла кееркедилген» – деп, Эл музейдиҥ баш билим ишчизи, тӱӱки билимдердиҥ кандидады Вера Кыдыева айтты.
Куш бӱдӱмдӱ кой терези тонныҥ таныштырузы ӧйинде кийистеҥ белетеген кеп-кийимниҥ кӧрӱзи ӧтти. Кӧрӱни кайчылардыҥ «Шуну» деген ӧмӧлиги «Очы-Бала» деген кайыла ӱйдешти. «Ирбис» деген хореографиялык бӧлӱк «Јуучылдар» деп бијезин кӧргӱсти.
Кӧдӱриҥи культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжтиҥ ӱредӱчизи, вокалист Жаннета Тонованыҥ «Каан Баланыҥ алкыжы» деген кожоҥыла туузылды.
Тӱӱкиле јилбиркеп турган кӧрӧӧчилер эҥ ле јебрен койлордыҥ арткан-калган сӧӧк-тайагы керегинде лекция-таныштыруны соныркап уктылар. Койлордыҥ бойыныҥ јажы алты јарым муҥга келижет. Кой малдыҥ сӧӧк-тайагы 2021 јылда Кулады јурттыҥ јуугында «Алтыгы Соору» деген сӧӧксалгышта казынты иш ӧткӱрилерде чыккан. Кемиле оогош кӧрӱдеҥ кӧрӧӧчилер јебрен јеезе-јурттаҥ табылган ӧртӧгӧн той балкаштаҥ, таштаҥ ла тындулардыҥ сӧӧктӧринеҥ белетеген эдимдердиҥ оодык-сыныктарыла таныштылар. «Кереес энеолит ӧйдиҥ афанасьевский культуразына кийдирилген ле бистиҥ эрадаҥ озо ӧйлӧ темдектелген (IV учы – III муҥјылдыктыҥ башталганы). 2021 јылда АлтГУ-ныҥ ла Германияныҥ Макс Планканыҥ адыла адалган эволюционный антропологияныҥ институдыныҥ специалисттери јеезе-јуртты шиҥдеген. Олордыҥ бодоштыра айтканыла, кой малдыҥ сӧӧк-тайагы јебрен-кумран ӧйлӧрдӧ айылдыҥ тындуларына келижет. Јерлик тындулардыҥ ла балыктардыҥ бир канча сӧӧк-тайагы табылган. Казынтылар ӧйинде таштаҥ белетеген тудунар-тузаланар эдимдердиҥ јуунтызы база табылган. Алтыгы Соорудагы јурт јеезенеҥ чыккан табынтылар афансьевчилердиҥ јадын-јӱрӱминиҥ аайын, олордыҥ курсак-тамагын, мал-ажыныҥ бӱдӱмдерин орныктырар арга берер – деп, Алтай крайдыҥ эл университединиҥ профессорлоры А. А. Тишкин ле С. П. Грушин куучындады.
Бу ла тӱнде РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Сергей Дыковтыҥ таҥынаҥ кӧрӱзи ачылды. Јурукчыны чыккан кӱниле, кӧрӱзиниҥ ачылганыла јуук улузы, најылары ла коллегалары уткудылар. Олордыҥ кажызы ла јурукчыныҥ јайаан јайалтазын, бойыныҥ ижине чындыгын аҥылап темдектедилер. Алтай Республиканыҥ культура аайынча министриниҥ ордынчызы Елена Шатинаныҥ айтканыла, јурукчы Дыков теп ле тегин эдимдердеҥ кайкамчылу јарашты чӱрче ле эптӱ белетеериле кайкадат. Юбилярдыҥ коллегазы јурукчы Валерий Тебеков Сергей Дыковты бастыра јанынаҥ јайалталу деп айтты. Ол јӱзӱн ӧҥдӧргӧ сӱрекей сескир, алтай айлаткыш ӱредӱни, јадын-јӱрӱмди јакшы билер. Оныҥ учун алтайлардыҥ айландыра телекейге сезимин, кӧрӱмин чебер кӧргӱзет. «Дыковтыҥ анчада ла пластикалык санаттыҥ чике бажына чыкканы мениҥ санаамда јап-јарт артып калган. Шак оныҥ ады-јолы Туулу Алтайдыҥ театральный санадыныҥ ӧзӱмиле чике колбулу. Ол алтай тематиканы декорацияга, сценический кеп-кийимге эптӱ кийдирген. Дыковтыҥ ады-јолы тергеениҥ Јурукчыларыныҥ биригӱзинде јарлу. Бис оныҥ јайалтазын баалайдыс, оныла оморкойдыс» – деп, Валерий Герасимович айтты.
«Дыковты Алтай Орныктыруныҥ кижизи деп айдарым. Ол јурукчы-сценографтыҥ јеҥил эмес ижине ӱренип таскаган. Јураарыныҥ санадында, онойдо ок чӱмдеер јайаандыкта ол компизитор-виртуозко бӱдӱштеш… Бистиҥ ӧйди Дыковтыҥ ӧйи, бисти дезе оны кожо бир ӧйдӧ јӱрген улус деп айдарга јараар» – деп, РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Амыр Укачин айтты.
Эл музейде 21.00 саатта ӱренчиктер, јашӧскӱрим ле јаан ӱйениҥ улузы «Куйак» деген тӱӱки-документ кептӱ фильмди јилбиркеп кӧрдилер.
Музейдеги тӱнниҥ учкары јарлу јиит артисттердиҥ јаан ойын-концерти болды. Јаан јолына јаҥы ла чыгып јаткан артист Андрей Очурдяпов ло о.ӧ. сӱӱген кожоҥдорын кожоҥдоордо, кӧрӧӧчилер олорды јӧмӧп, бијелеп турдылар. Эл музейдиҥ башкартузы кӱӱлик кӧдӱриҥиниҥ хедлайнерлерин Быйанду самараларыла темдектеди.
– «Музейдеги тӱнди» бис 2007 јылдаҥ ала ӧткӱредис. Бу ӧйдиҥ туркунына музейдиҥ ишчилери кӧрӧӧчилердиҥ јилбӱзин ајарулу шиҥдеген. Оныҥ учун кӧдӱриҥилердиҥ программазы јылдаҥ јылга јаранат. Ишчилерис јаҥыс та экспозиционный лабилим ишле иштеп турган эмес, је онойдо ок соот-коот программаларды тургузып, сценарийлерди бичип, бойлоры тургузуларда туружат. Ӧткӧн тӱн эл-јонныҥ мындый акцияларды санап сакыганын јарт кӧргӱсти – деп, музейдиҥ директоры Римма Еркинова айтты.

Клара ПИЯНТИНОВА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары