Алтайдын Чолмоны

Ӧйдиҥ бойыныҥ аайы…

24.06.2022

«Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ кычыраачыларын јурукчы Павел ОЙНОШЕВЛЕ ӧткӧн элес эрмек-куучынла таныштырадыс.

– Павел Петрович, Слерди бу јуукта јурукчылардыҥ «Тӱндӱктиҥ калыктарыныҥ графиказы» деген бастырароссиялык кӧрӱ-маргаанында једимдӱ турушкан деп солун табыш угулды. Кӧрӱ-маргаан керегинде айдып ийзер.
– Текши Россияныҥ профессионал јурукчы-графисттериниҥ кӧрӱ-маргаанын культураны јӧмӧӧр лӧ ичкери ӧскӱрер «Искусство наций» деген фонд президенттиҥ гранттарыныҥ фондыныҥ јӧмӧлтӧ-болужыла ӧткӱрген.
«Тӱндӱктиҥ калыктарыныҥ графиказы» деген кӧрӱ-маргаанды ӧткӱрери керегинде јар чаган айда јарлалган ла ӧдӱп јаткан јылдыҥ кочкор айынаҥ ала кӱӱк айына јетире ӧткӧн. Мен бойым јарды эмеш оройтып та уккан болзом, је туруштым.
– Солун кӧрӱде текши ороонноҥ эҥ ле јарлу, ады-јолы танылу јурукчылар турушты ба? Олордыҥ јайаандык иштери кӧрӱге чыгарылардаҥ озо јаан талдаштарды ӧткӧн болор?
– Чындап та, бу кӧрӱ-маргаанда тыҥ дегедий 180-ге шыдар јурукчы турушты. Мен дезе кӧрӱ-конкурстыҥ сурузын угуп, кӧрӱге чыгаратан иштердиҥ талдаачы комиссиязына бойымныҥ 11 ижимди аткардым. Јаан удабай, олордоҥ јуруктардыҥ алтузы талдаштарды ӧткӧн деп табыш келди. Камыстыҥ турчызы: «Аргалу болзо, јуруктарыгарды база ийигер» деп, меге телефон сокты. Мен тӱрген-тӱкей ол ло тарый иштеримди ийдим.
Онойып, кӧрӱ-маргаанга 14 графикалык ижим (ак-кара) ӧдӧ берди. Бу јуукта меге «Тӱндӱктиҥ калыктарыныҥ графиказы» деген кӧрӱ-маргаанда туружып, финалисттердиҥ тоозына киргенимди керелеген Диплом келди.
«Искусство наций» деген фонд мени онойдо ок Россияныҥ беш калазында: Москвада, Смоленскте, Нижний Тагилде, Томск-то, Южно-Сахалинскте ӧдӧтӧн «Тӱндӱктиҥ калыктарыныҥ графиказы» деген кӧрӱлерде турушсын деп кычырды.
Графикалык ижимле кӧп кӧрӧӧчилер таныжар ла јуруктар ажыра Алтайла таныжар деп сананадым.
Јурукчыларга бу мындый кӧрӱлерде турушканы сӱрекей керектӱ. Нениҥ учун дезе сениҥ ижиҥди канча ла кирези кӧп улус кӧрзӧ, танышса, онызы ичкери јолыҥа, ижиҥе јаҥы тебӱ, ийде берери база јарамыкту.
– Павел Петрович, Слерди Алтай Республикадаҥ кемиле, учурыла јаан кӧрӱ-маргаанда туружып, финалга чыкканыгарла уткуйдыс, оморкойдыс. Учурал келижерде, Слердиҥ, јурукчыныҥ, Эл театрда ӧткӧн база бир солун ижигер керегинде угуп ийели?
– Ӧткӧн јылдыҥ учкары режиссер Амаду Мамадаков «Кемечи» деген тургузуны тургузып јадыс, Слерде, айса болзо, кандый бир шӱӱлте-идея бар ба деген суракла баштанган. Менде дезе «Куб» деген јурук болгон. Бу јуруктыҥ бажы эмезе тӧзӧгӧзи Казимир Малевичтиҥ «Черный квадрат» деген јуругы болор. Байагы «Куб» шак ого бӱдӱштеш…
Куучын-эрмекте кандый «Куб», кандый «Черный квадрат» керегинде ӧдӱп јатканын јуранбай турган улус бачым ӱстине оҥдобостоҥ айабас. Кандый ла немениҥ (бичиген, јураган, чӱмдеген) ӧзӧги керек. Эл-јонды «Черный квадрат» аҥтарган, булгаган эмезе бажы-кӧзин айландырган. Онызы байа ӱч кемјӱлӱ телекейле колбулу (трехмерное измерение) болор. Је кӧрӧр болзо, тӧртинчи кемјӱлӱ телекей – Ӧй бар болуптыр. Кубты эдип ийзе, аҥыланатаны — бу ла ӧй. Ӧйди ичкерледерге де, тескерледерге де јараар. Ӧйдиҥ учурын кыскарта јартадыс.
Эмди «Кемечиге» бурылып кӧрӧли. Ойын-кӧргӱзӱде, сценада – куб. Бу куб ажыра алыс јердеҥ божогон улустыҥ телекейин ачадыс. Ӱч кемјӱлӱ телекейдиҥ тӧртинчи ӱлӱзи ӧй болордо, оныҥ каалгазы бери јанынаҥ ачылат-јабылат. Кемди, кажы кижини ол телекейге божодоры-божотпозы мында…
– Режиссердыҥ ижи Слердиҥ шӱӱлтегерге (куб) јолду келишкен. Сценада сууныҥ, кемениҥ ордына бодоштыра кубты чыгарганы режиссердыҥ ла јурукчыныҥ амадузы бирлик ууламјыла кӧнӱ барган деп айдарга јараар ба?
– Режиссердыҥ амадаганы бу мениҥ шӱӱлтеме келижип барды ошкош. Ойын-кӧргӱзӱ ол јерле тудуш. Бодолында бир кижини апарала, ойто чыгарып јатканы ол кубла тудуш. Кижи куб ажыра алыс јерге барат. Мында байа бодоштыра-келиштире кӧргӱзилет.
Сценада пьесада айдылганыла, суу, кеме кӧргӱзилбес ине. Кезикте ондый учуралда јуунак, чокум, эптӱ неме керек болуп јат. Бу учуралда, мениҥ санаамла, куб келишти. Кара кубтӧӧн кире берери – ол телекейдиҥ эжигин ачып, бозогозын алтаганы деп айдарга јараар.
– Слерде бу иштиҥ база бир јаныла, режиссердыҥ, артисттердиҥ ижиле јууктада таныжар јарамыкту арга болды ба?
– Чындап та, меге артист уулдардыҥ ойыны јарады. Мынаҥ озо мен олорло ондый јуук колбуда болбогом. «Кемечи» тургузуныҥ репетицияларын кӧрӱп, мен артист болгон болзом, экинчи ле репетициядаҥ јӱре берер эдим деген санаа болды…
Артист улусты бир ле кепке кийдирип јат. Олордыҥ кажызы ла јайалталу. Је мында ончо неме режиссердоҥ камаанду, олорды чук тартып, бир тынышла, кӧрӱмле, ийделе иштеери сӱрекей керектӱ.
Ойын-кӧргӱзӱни тургузып, сценага чыгарарга бӱткӱл «черӱ» иштеп јат: сценографтар, оператор-осветительдер, јурукчылар, гримерлор, кӧктӧнӧтӧн мастерскойдыҥ улузы, сценаныҥ машинисттери ле о. ӧ. Режиссер керегинде айтпай да јадым.
«Кемечиде» Арунайдыҥ (Арунай Тазранова) салым-јӱрӱмин кӧрӱп, кӧксим бӧктӧлди. Јаш балдар јолынаҥ астыгып, анда-мында согулганы карамду…
– Павел Петрович, Слерди эл-јон јайалталу јурукчы, ченемелдӱ архитектор деп јакшы билер. Слерде чактар тӱбинеҥ келген содон чадырларыстыҥ јаҥы ӧйгӧ келиштире јураган јуруктарар бар эмеш пе? Јаҥы ӧйлӧ кожо улустыҥ да кӧрӱми, јадын-јӱрӱми, айыл-јурты (бӱдӱми) солынып турганы иле эмес пе?
– Агаш айылдыҥ бӱдӱмдерин јаҥы ӧйгӧ келиштире-эптештире јураган иштерим бар ла. Је бу јурукты кӧргӱзип јатканымныҥ учурын эмеш јартап ийейин. Јер-телекейде јаҥы ӧй келген. Айдарда, бисте эмди аргалу-чакту улус кӧп. Бот, ол ондый улус бу јурукты кӧрӱп, шиҥдеп-шиҥжӱлеп, чадыр айылды тудар болор бо?
Бу јурукта чадыр айылдар башка-башка бӱдӱмдӱ. Бис дезе бӱгӱнги кӱнде 16-18 чактардагы ла болгон айылдарыстаҥ бек тудунып алган отурадыс. Казыктап салган немедий, оноҥ чыгып болбой јадыс. Эки муҥ јыл кайра болгон скифтиҥ ӧйинеҥ чыгар ӧй јеткен эмес пе? Темдектезе, ол ло «звериный стильдеҥ» чыгып, эмезе ого тайанып, база да јаҥы ууламјыларды не таппазыс?
Бу мындый јаҥы ӧйдиҥ айылдарын-чадырларын тударга, јазаарга эмди кандый ла эп-арга, бийик технология артыгынча ине. Агаш айылдарысты кандый ла бӱдӱмдӱ эдип тударга јараар.
Айса болзо, бу јуруктагы айылдарды кӧрӱп, кем де ондый айылды тударга чырмайар. Мен ондый алтай эр учун јаҥыс ла сӱӱнип оморкоор эдим…
– Павел Петрович, куучын-эрмегер учун быйан. Јайаан ижигерде бийик кӱӱн-санаа, амаду эркидезин.

Клара ПИЯНТИНОВА