Алтайдын Чолмоны

«Акам бастыра јанынаҥ јайалталу кижи болгон…»

13.09.2022

«Алтайдыҥ Чолмоны» эл газет тӧзӧлгӧнинеҥ ала тергеебисте алтай тилле текши јетирӱлер эдер, бичик-биликке ӱредер, солундарды угар, кӱӱн-санаазыла ӱлежер, озогызын ойгортор, јаҥыртуларды шӱӱжер арга болгонын кычыраачыларыстыҥ самараларынаҥ биледис.

Бӱгӱн газетте јарлалып јаткан бичимелдиҥ авторы Валентина Тюлентина (Сабашкина) — газедистиҥ јаантайынгы кычыраачызы ла јӧмӧӧчизи. Ол «Чолмондо» кӧп јылдарга баш редактордыҥ ордынчызы болгон Амат Акчабаевич Сабашкинниҥ сыйны. Валентина Алексеевнага аказын эске алынып бичигени учун јаан быйаныс айдадыс.
Мен 1970-чи јылдардыҥ учында ««Алтайдыҥ Чолмонына» иштеп келеримде, Амат Акчабаевич Сабашкин ле Альберт Иртанович Мундусов баш редактордыҥ ордынчылары болгон. Билгирлери элбек, калык-јонныҥ јӱрӱмин сӱрекей јакшы билер, бичикчи улус. Газеттиҥ тили бичиктиҥ литературалык тилинеҥ аҥыланып турганын бис, јаҥы иштеп баштаган улус, јазап оҥдобой до турганыс. Бичимелиҥди табыштырып, чек јӱрегиҥ оорып турар, эмди нени таппагай, не јарабагай деп. Альберт Иртанович јетирӱҥди кара-чоокыр эдип тӱзедип, ойто таштап беретен. «Мать-муть…» деп айдала, јыртып, корзинага таштаган да учуралдар болгон. Ӧрӧкӧндӧргӧ ӱредӱзи учун баш болзын!
Амат Акчабаевич биске, јииттерге, тӧлӱге акча сурап алатан быжу кижи болгон. Ого ло барарыс. Сурагыҥды угуп, бир де сӧс айтпай, акчакабынаҥ чыгарып ла берер. 10 салковой ол ӧйдӧ биске јаан акча болгон эмей. Оныҥ јӱрӱмде болгон кандый бир учуралдар керегинде куучындарын угарга сӱӱйтенис. Бир мындый куучын санаамда арткан.
«Чолмондо» јиит поэт Аржан Адаровтыҥ койчы кыс керегинде ӱлгери чыккан эмтир. Ол кыс койлорын кабырып, Шекспирди кычырып турганы керегинде. Газет чыккан кийниде, КПСС-тиҥ обкомынаҥ номер учун каруулу кижини ылтам алдырткан телефон келген. Газетти кычырган редактор Амат Акчабаевич болуп калган. Партияныҥ обкомыныҥ идеология аайынча качызы эпши кижи: «Нениҥ учун слердиҥ койчы бала бистиҥ Пушкинди эмес, капиталистический ороонныҥ кижизиниҥ ӱлгерин кычырып јат?!» – деп кизирт ле.
«Мен ого Пушкин – дворянин, кулданаачы бай кижи болгон, Шекспир дезе јокту актер, телекейдиҥ ончо јоктулары бирлик болор керек деп айткам…» – Амат Акчабаевич кӧстӧрин сӱмелӱ сыкыйтып, каткырып туратан.
База бир кайкамчылу куучынныҥ учы-бажы Валентина Тюлентинаныҥ самаразынаҥ јарталат. Эмди Россияныҥ нерелӱ јурукчызы, атту-чуулу јурукчы Владимир Чукуев, ол ӧйдӧ дезе черӱдеҥ јанып јаткан јиит уул, Горно-Алтайскта токтоп, областьтыҥ тӧс јеринде јурукчылар кайда иштегенин сурулаган эмтир. Ого «Голубой Алтай» кинотеатрда јурукчы бар деп айткандар. Кӧрӧр болзо, Горькийдиҥ адыла адалган ла «Голубой Алтай» кинотеатрларда болотон кинолордыҥ афишаларын јураган јурукчы Амат Сабашкин болгон. Олор ортодо кандый куучын болгонын Владимир Петрович Чукуевтиҥ де, ӧскӧ дӧ улустыҥ санаазына кирбейт, ундылып калган. Је мындый туштажу болгон ло ошкош, ол керегинде Амат Акчабаевич эзен јӱрерде куучындап, база јурукчы Герман Аяновты адап туратан.
«Алтайдыҥ Чолмоны» газет ӧдӱп келген тӱӱкилик јолында калыгыныҥ салым-јӱрӱми учун јаантайын санааркаган, ол учун тартышкан ла јӱрген улусты бойына тартатан. Валентина Тюлентинаныҥ (Сабашкинаныҥ) бу јарлалып јаткан эске алыныжы оны база такып керелейт:
«Быјылгы Бар jылда «Алтайдыҥ Чолмоны» тӧрӧл газедис тӧзӧлгӧниниҥ 100 jылдыгын темдектеп јат. Биске, кычыраачыларга, бу база учурлу ла оморкодулу байрам. Не дезе, ӧткӧн чак кире ӧйгӧ «Чолмоны» бичибеген јурт Алтайыста јок болор. Бис ончобыс тӧрӧл газедисле кожо чыдаган улус. Тӧрӧӧн-тууганы ба, најы-нӧкӧри бе, таныш-кӧрӱжи бе керегинде газеттиҥ бӱктеринеҥ кажы ла кижи кычырган.
Ӧткӧн кӱӱк айдыҥ 6-чы кӱнинде «Алтайдыҥ Чолмоны» наjыларын jууйт» деген туштажу Кан-Оозы јуртта ӧткӧн. Бу, чындап та, наjылардыҥ туштажузы кӱн болгон. Кан-Оозы jурттыҥ Культура байзыҥында камык улус јуулган, кӧдӱриҥилӱ уткуулдар айдылган, «Чолмондо» башка-башка јылдарда иштеген, анчада ла Кан-Оозы ла Кӧксуу-Оозы аймактардаҥ чыккан журналисттер керегинде эске алыныштар ла јылу сӧстӧр кӧп болгон. Сӧс айдарга кӱӱнзегендердиҥ тоозы кӧп, туштажуныҥ ӧйи дезе арай кыска болуп, кезик улус эреендӱ калды ошкош. Кажы ла сӧс айткан кижи «Алтайдыҥ Чолмоны» газетти jуук нӧкӧри эмезе тӧрӧгӧни чилеп сакып jадырыс деп айдарда, ончобыс тӱҥей эмтирис деп сананып отурдым.
Чындап та, бистиҥ эне-адабыс газетти jыртпас, ӧртӧбӧс, кычырала, ботинканыҥ јаҥы шнурок-бууларына тизип салар эдип ӱреткен. «Мен, газеттеҥ тӧрт лӧ jашка кичинек кижи, газетле кожо ӧзӱп чыдагам. «Кызыл Ойрот» газедис келзе ле, ол ӧйдӧ бичикчи Араjан эjем кычырар, арткандарыс кайкап ла сонуркап угуп отурарыс» – деп, энем Екатерина Бултаевна Сабашкина газеттиҥ 80 jылдыгына учурлай бичиген эди. Бу тегин сӧстӧр эмес, «Чолмоныс», чын да, улуска jуук ла кару эмей.
Озодо Агайры (Акjол jурттаҥ ыраак jок ондый jурт болгон) jуртта очы сӧӧктӱ Сабашка деген кам кижиниҥ калыҥ jурты болгон эмтир. Кулугур, Кара, Чодыйан ла Аднай деген уулдарлу. Чодыйанныҥ (крестӱ ады Макар) 1898 jылда чыккан Алексей Макарович Сабашкин деп уулы «Кызыл Ойрот» газет тӧзӧлӧрдӧ, экинчи редакторы болгон. Бу кижи jашта абыстыҥ айлында jӱрӱп, бичикке ӱренген. Кийнинде Москвада КУТВ-да (Коммунистический университет трудящихся Востока) ӱренеле, jаан иштерде иштеген, ол тоодо jаҥы тӧзӧлгӧн «Кызыл Ойрот» газеттиҥ редакторы болгон. Ол кату, бускалаҥду jылдарда акабысты кызып, Совет jаҥныҥ ӧштӱзи деп бурулагандар. Сабашка деп камды озогы «ак jаҥдулар» тартыжып турала, тӧҥӧшкӧ jаба буулайла ӧртӧгӧн деген куучын бар. Ол ӧрткӧ кӱйбей, чеп-чек учуп (секирип) чыккан дежер. Оныҥ да кийнинде оны кинчектеген эмтир. «Мениҥ бала-баркамда jети ӱйеге jетире тӱҥӱр тудуп камдаар кижи чыкпазын» – деп, ол таадабыс айдынган эмтир.
Юра карындажым Амат акамнаҥ укканыла болзо, Сабашка камныҥ тӱҥӱрин 1930 јылда Совет јаҥныҥ улузы ӧртӧӧргӧ келерде, Аднай таадагыс тӱҥӱрди бойы чыгарып ӧртӧгӧн. Сабашканыҥ Аднай деп уулыныҥ уулы – Акчабай. Акчабайдыҥ балдары – Амат, Аҥчы (орус ады Алексей), азырап алган кызы Мырчык (Варвара Сергеевна).
«Алтайдыҥ Чолмоны» газетте кӧп јылдарга иштеген Амат Акчабаевич Сабашкин акам 1925 jылдыҥ куран айыныҥ баштапкы кӱнинде Агайры јуртта чыккан. Энези мундус сӧӧкту Мария Буковна – jалакай кылыкту, кӱндӱзек, ару-чек, балдардыҥ кинин кезип, айттыруга jӱретен кижи болгон. Оныҥ кайырчагында кем де тийбейтен ару учук, кайчы, самын jадатан. Ол баланыҥ кинин кезетен ару, агару немелер.
Аматтыҥ кичӱ карындажы Аҥчыныҥ балдары бис – беш карындаш. Сыйныбыс Таня былтыр jаан jоболдоҥ улам jада калды. Калада jаан эjебис Наталья Алексеевна ла кичӱ ийнибис Юрий Алексеевич jуртап jат. Ортондоры – Тамара Алексеевна ла мен Jабаган jуртта jадырыс. Варвара Сергеевна эjем Эжер Яковлевич Яимовло кожо тӧрт бала чыдаткан. Тургуза ӧйдӧ оныҥ уулы Игорь Эжерович калада jуртап jат. Игорь Эжерович билгири јаан, албаты башкарган, тоомjызы jаан эр. Эжер Яковлевич jестем база кӧп jылдардыҥ туркунына «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязында иштеген. Бичиичи, jаҥарчы, jайалтазы jаан, албатыда ады jарлу кижи болгон.
Амат Акчабаевич акамда эки бала. Jаан кызы Евгения Барнаул калада jуртап jат. Уулы Владимир Аматович калада ада-энезиниҥ туразында jадыры. Амат акамныҥ кожо отурган эжи Анна Семеновна Семиллер бастыра jӱрӱминде областной библиотекада иштеген. Jеҥебис ӧскӧ укту, сӱрекей jакшы кижи болгон. Jакшынак, jалакай кылыкту, бистерге кару. Бис те ого карузып jӱретенис.
Амат акам ла jеҥебис Юра карындажыстыҥ кыстарын чыдадышкан. Акам кыстарла кожо jӱзӱн-jӱӱр эдимдер узанатан. Бир катап канаттары талбаҥдап турар кучыйак jазап берерде, балдар оны садикке апарган. Таскаадачылар байа кучыйакты выставкага тургускан. База бир катап айылдап барарымда, эжиги-кӧзнӧги ачылып турар картон тура jазап берген эмтир. Jеҥебис эки кысты бичиктер кычырарына jилбиркеткен. Оныҥ шылтузында кыстар эрте кычырып баштаган, школды jедимдӱ божодып, бийик ӱредӱ алган.
Мен кичинек болорымда, Амат акам каладаҥ келзе ле, jӱзӱн-jӱӱр ойынчыктар, jараш кийим экелер болгон. Бажында чачту, «мама» деп айдып турар наадай ол ӧйдӧ jаҥыс бистиҥ айылда болгон эди.
Амат Акчабаевич бастыра jанынаҥ jайалталу кижи болгон. Колы ус, нени ле узанар, кӧктӧнип те ийер. Јуранарга база jайалталу кижи болгон. Адамныҥ портредин jураганы санаада арткан, Алексей Григорьевич Калкинниҥ јураган портреди бар. Ар-бӱткенди jураарын сӱӱйтен болгон. Сӱрекей кӧп кычыратан. Билелик библиотеказында тӱӱкилик, культура ла искусство, телекейдиҥ калыктарыныҥ чӱм-jаҥдары керегинде бичиктер, Совет јаан энциклопедияныҥ бастыра томдоры туратан. Эки кыптыҥ стенелери бастыра бичиктерлӱ полкалар болгон. Солун улус келзе, кайкап баратан. Газет-журналдарды бичидер. Эмди оныҥ уулы Владимир бичиктерди чеберлеп алып jӱрӱ. Азый мен акамныҥ туразын арутап jунала, пол киртибезин деп, ӧдӱктердиҥ алдына газет jайып ийерге санангам. Јеҥем кӧрӱп ийеле, тӱрген ал, акаҥ кӧрзӧ, адылар дегени санаамда арткан. Бир де газет ӱреп-таштабас. Jыртылганын jазап койотон болгон.
Акамныҥ садына барзаҥ, оныҥ ӧскӱрген агаштары, jиилектери ончо улустаҥ артык болотон. «Виктория» деп jиилекти сереҥкениҥ кабыла коштой салала, меге кӧргӱскен, jиилектиҥ jааны ол сереҥкениҥ кабыла теҥ болгон эди. Кузуктыҥ сайынаҥ ӧскӱрген мӧш агажы садында jаан болуп ӧзӱп калган эмди ле туру. Юра карындажым аказыныҥ садын кунуратпай, кичееп ле jат. Амат Акчабаевич jиит ӧйинеҥ бери фото согорыла jилбиркеген, оныҥ учун бистиҥ билелик альбомыста jаш тужыстагы фотоjуруктар кӧп. Эжер Яковлевич jестемниҥ балдарыныҥ фотоjуруктарын акам база кӧп соккон.
Амат Акчабаевичтиҥ jӱрӱмин бала тужынаҥ ала кӧрзӧ, «аш кылгада кӧрӱнер, бала jашта билдирер» деген кеп сӧскӧ келижип jат. Адазы кичинек Аматты таадазына ла jааназына (Аднайга ла Томонго) артыргызып салала, Jентегеш (Чичке Чаргы) деп jуртка колхозтыҥ председатели болуп иштеп барган эмтир. Амат тӧрт jаштуда тӧрӧӧндӧрдиҥ jаан jашту балдарынаҥ кычырарга ӱренип алган. Школго ӱренерге келерде, кӧндӱре кычырып билер болгон эмтир. Школдо jаныс ла «беш» темдекке ӱренген. Оныҥ адазын 1938 jылда «Кызыл Ойрот» (Беш-Ӧзӧк) колхозтыҥ председатели эдип кӧстӧгӧн. Онойдо Амат Акчабаевич Бешпелтирдиҥ jетиjылдык школын 1941 јылда једимдӱ божодоло, рабфак деп ӱредӱлӱ jерде ӱренген. Оныҥ кийниниде Бешпелтирдиҥ школына ӱредӱчи болуп иштеп келген ле алтай ла орус тилдердиҥ, ботаниканыҥ ла зоологияныҥ ӱредӱчизи болуп иштеген. Бу от-калапту Ада-Тӧрӧл учун jуу-согушту ӧйлӧр. 1943 jылдыҥ кӱчӱрген айында Бийск каланыҥ военкомадына бойыныҥ кӱӱниле jууга барарга турганын угускан. Jе комиссияныҥ улузы: «Бис балдарды jууга албай турганыс» – деген. Акамныҥ сыны кыска, jажы да jетпес болгон. Jе ол бичикчи, орус тилди jакшы билип турган учун, эп-аргазын табып, снайперский курстарга ылтам улус јууганын угала, ого бичидип алган. Бу курстардыҥ кийниниде оны командир Западно-Сибирский округтыҥ Асинский военно-пехотный училищезине ӱренерге ийген. Бу ӱредӱниҥ кийнинеҥ Белорусский фронтто, маршал К. К. Рокоссовскийдиҥ полкында 44 гвардейский дивизияда стрелковый взводтыҥ командири болуп jуулашкан.
1945 jылда, Jеҥӱниҥ кийнинде, акам jуучыл молjузын Польшада, Германияда бӱдӱрген. 1946 jылдыҥ кӱчӱрген айында Алтайына jанып келген. Лейтенант званиелӱ, немецкий тилди jакшы билер болгон.
Шыргайтыныҥ баштамы ӱредӱлӱ школында ӱредӱчи болуп иштеп турала, 1948 jылда Алтайский краевой партийный школго ӱренерге барган. Кийнинде Улаганныҥ, Оҥдойдыҥ райкомдорыныҥ качызы болуп иштеген. 1953 jылда Горно-Алтайскта областной книжный издательствоныҥ редакторыныҥ ижин бӱдӱрген.
1955 jылдыҥ jаан изӱ айында КПСС-тыҥ обкомыныҥ jакыганыла «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ культура бӧлӱгиниҥ jаанына кӧстӧлгӧн. 1958 jылда газеттиҥ редакциязыныҥ каруулу качызыныҥ ижин бӱдӱрӱп баштаган. Бу иштиҥ учуры газетте чыгатан бичимелдердиҥ грамматический ле стилистический jастыраларын тӱзедетени болгон эмтир. Амат Акчабаевич, ӱредӱчи болуп иштеген кижи, редакцияныҥ ишчилерине алтай тилле чын бичиириниҥ ээжилерин јартап-ӱредип туратан. Jе ондый ӱредиш кезик ишчилерге jарабаган туру. Акамды jабарлап ла коптоп баштаган.
(Бу ла ӧйлӧрдӧ Амат Акчабаевич Сабашкинди, «пантюркист» деп таҥмалап, газетте иштеҥ чыгарган. Оныҥ кийнинде ол облисполкомныҥ культура башкартузыныҥ инструкторы (билгирлери јаан, санаа-сагышту да), оноҥ 1960 јылдыҥ учына јетире облисполкомныҥ председатели Ч. К. Кыдрашевтиҥ болушчызы болуп иштеген – С. К.). Областьтыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ директоры В. С. Кыпчаков деп кижини тӧртӧн муҥ акча мензинген деп актуга jабарлаган улуска удурлажып, бу керектиҥ аайы-тӧйине чыгарга, чын-тӧгӱнин јартаарга ревизия ӧткӱрер керек деп атаанын алып турала, В. С. Кыпчаков то, А. А. Сабашкин де коммунисттер партиязынаҥ чыгарылган. Соҥында Кыпчаковты актап, ойто партияга алган. «Мени ундыгылап салган ошкош» – деп, Амат акам кокырлап туратан.
Амат Акчабаевич партбиледин табыштырып береле, М. Горькийдиҥ адыла адалган ла «Голубой Алтай» кинотеатрлардыҥ јурукчызы болуп иштей берген. (1969 јылда А. А. Сабашкинди обкомныҥ бюрозына алдырала, бир де сурак бербей, партбиледин табыштырып бергенин айдып туратан. Оныҥ кийнинде ол облисполкомныҥ инструкторы, оноҥ обкомныҥ печать аайынча инструкторы, 1975 јылдаҥ ала амыралтага чыкканча «Алтайдыҥ Чолмоны» газетте баш редактордыҥ ордынчызы болуп иштеген – С. К.).
А. А. Сабашкин Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозына Юлиус Фучиктиҥ «Репортаж с петлей на шее», Н. В. Гогольдыҥ «Тарас Бульба» деген чӱмдемелдерин кӧчӱрген кижи. Ӧрӧги айдылганынаҥ, Амат Акчабаевичтиҥ турумкай, чындык ла арлык-берлик болбойтон кылык-јаҥы иле билдирет. Jамылулардыҥ кезедӱзинеҥ jалтанбай, чындык сӧзин айдар, иш jок артарынаҥ коркыбай, кандый ла ишти бӱдӱрер кижи болгон. Кудайдаҥ берилген jайалтазын ол кандый ла иште иштезе тузаланган.
1976 jылда акамды «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязына ишке кычырган. Редактордыҥ ордынчызы болуп, ол амыралтага чыкканча иштеген. Ол ӧйдӧ газет КПСС-тиҥ тӧс комитединиҥ ле КПСС-тиҥ обкомыныҥ сӱрекей јаан јетирӱлерин алтай тилге кӧчӱрип, газетке чыгаратан болгон. Амат Акчабаевич тӱниле иштенип, газеттиҥ келер номерине чыгатан бичимелди алтай тилге кӧчӱрип салатан.
Амат Акчабаевич Журналисттердиҥ бирлигиниҥ турчызы, «Как это сказать по-алтайски» деген орус-алтай сӧзликтиҥ авторы. Бу сӧзлик эмдиги ӧйдиҥ некелтезине сӱрекей келижип jат деп бодойдым. Амыралтага чыгып та калган болзо, ол «Чолмонныҥ» ишчилериниҥ сурагыла jӱзӱн-jӱӱр иштерди амыралта да ӧйинде бӱдӱрип туратан. Онойдо ок отпускага барган ишчилерди солыйтан. Ишке келип болужып ийзегер деп сураза, акам jакшызынып баратан. Jонго, иште нӧкӧрлӧрине болушту, керектӱ болорго албаданып jӱретен. Кожо иштеген нӧкӧрлӧриниҥ акам керегинде jылу сӧстӧр айтканын угуп, газеттеҥ кычырып та jӱретем. Журналист Байкал Адаров баштапкы бичимелин ого кӧргӱзип, тӱзедӱ сӧстӧрин угуп, куркуным тыҥыган деп бичиген эди. Амат Акчабаевичти чолмончылар «эрудит» эмезе «ходячая энциклопедия» деп айдыжатан эмтир. Бу сӧстӧрлӧ бис, jуук улузы, оны база адап туратаныс. Игнат Яковлевич Чулчушевтиҥ бичигениле, акам jакшы башкараачы, нӧкӧр болгонына ӱзеери бойыныҥ тӱп-шӱӱлтези учун јана баспай туружар, jастыраларла jӧпсинбес, jарабаганын кӧскӧ айдар, турумкай кижи болгон. Ол алтай литературный тилди байгызарына ууландыра jедимдӱ ле мӧрлӱ иштеген кижи.
Акам чыккан кӱнин бойыныҥ садында темдектеерин сӱӱйтен. Куран айда алама аш быжып турган ӧй, иштеҥкей кижиниҥ сады ару-чек, эптӱ. Аламалу агаштыҥ тӧзине аш-курсагын jайып, нӧкӧрлӧрин jууп амырайтан. Эжер Яковлевичтиҥ ле оныҥ сады jаҥыс jерде болгон. Игнат Яковлевич Чулчушевтиҥ ле Улужай Сергеевич Садыковтыҥ садтары база ыраак jок. Ончозы jулужып, чӧӧчӧйлӧрди кӧдӱрип, нӧкӧрин алкагылап, кокурлажып, озогызын ойгортотон.
Jӱрӱминиҥ калганчы jылдарында ол «Эземниҥ бичигин» чыгарарында турушкан. Бу сӱрекей jаан учурлу ишти Порфирий Иванович Чепкин башкарган болгон. Алтайлап бичиген текстти, ветерандардыҥ фотоjуруктарын jазайтан иштерди Амат Акчабаевич бӱдӱрген. Jе калганчы бичикти божотколокто, акам jада калган. Анна Семеновна jеҥебистиҥ ле акабыстыҥ мӧнкӱлери jаҥыс jерде. Бис, оныҥ Аҥчы карындажыныҥ балдары, олордыҥ эземин ундытпай, апарып ла jадыс.
Адакыда, тӧрӧл газедистиҥ 100 jылдыгыла кычыраачыларды, газеттиҥ ишчилерин изӱ уткуп турум. Ончогорго су-кадык, jедимдер, амыр-энчӱ кӱӱнзейдим. «Чолмоныс» оноҥ ары jаранзын, кеендик ле jайаандык чӱмдемелдер чыгып ла турзын.
Энем газеттиҥ 80 jылдыгына учурлап мындый jолдыктар бичиген болгон. Бӱгӱнги де кӱнде олор учурын jылыйтпаган деп сананып турум:
«Алтайдыҥ Чолмонын»
Алдырталык, алтайлар,
Албатыныҥ чийгенин
Кычыралык, нӧкӧрлӧр.
Jаҥыс алтай газедиске
Бичиделик, нӧкӧрлӧр.
Jаҥы келген солундарды
Кычыралык, jерлештер.
…Орой кӱс. Јаашкан кар јааган орой эҥир. Горно-Алтайс каланыҥ автобустар токтодузына јол кечире меҥдеп јӱгӱредис. Алдымда кандый да алтай карганак. «Озо ӧдӧӧр…» – деп айдадым. «Сен, эки башту кижи, озо бас» – деп, ол карганак меге јол јайладат.
Автобуска кирип келдис. «Јаан јашту кижиниҥ ле «эки башту кижиниҥ» сӱнези бойынаҥ озо јӱрер, сӱне кижидеҥ айрылып, аза бербезин деп, ондый улустыҥ јолын кечпес, јол берер керек…» – деп, байагы јаанак айдат.
Мен, ол ӧйдӧ совет ӧйдиҥ кӧк тенек балазы, «эки башту кижи» не дегенин де билбес. Бу барлу, кӧчӧлӱ кижи дегени деп, јаанак меге јартаган. Мени уулымла барлу болгонымды карда-јутта, бозомтыкта карганак та канайда билип ийген – ичим јуунак, билдирбей де турган ошкош.
Бу кижи Екатерина Бултаевна Сабашкина, эмди јарлалып јаткан самараныҥ авторы Валентина Тюлентинаныҥ энези болгон эмтир. Кийнинде бу кижиле Беш ичинде совет јаҥ турганы, айдуга ла јууга барган улус керегинде солун бичимел бичиген эдим.
«Алтайдыҥ Чолмоны» јаҥыс та јетирӱлер эткен арга эмес, је калыкты јуунаткан, тӧрӧӧн-тууганды таныштырган, элди бириктирген арга болгонын быјылгы юбилейлик јылда јарлалып турган бичимелдердеҥ катап кӧрӧдис.

Светлана Кыдыева