Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Текши айалга — аҥылу госшиҥжӱде

13.01.2023

Донецкий ле Луганский албаты республикалардыҥ, Запорожский ле Херсонский областьтардыҥ јерлеринде јуучыл айалга јарлалганыла колбой, бистиҥ ороонныҥ ӧскӧ тергеелеринде башка-башка кеминде белен болорыныҥ айалгазы кийдирилип јатканы керегинде Јарлыкка колды Россия Федерацияныҥ президенти 2022 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 19-чы кӱнинде салган.
Алтай Республиканыҥ јеринде белен болорыныҥ тӧзӧлгӧ (базовый) кеми иштеп јат. Мыныла колбой, тергеениҥ бӱдӱреечи јаҥы эл-јонды ла јерлерди ар-бӱткендик ле техногенный кызалаҥ айалгалардаҥ корыыры аайынча иш-керектер ӧткӱрери керегинде јӧп чыгарар аргалу. Ол тоодо: эл-јонныҥ јадын-јӱрӱмин јеткилдеечи јаан учурлу государственный ла аҥылу объекттерди, транспорттыҥ ижин, связьтыҥ, энергетиканыҥ объекттерин корыырын ла каруулдаарын тыҥыдары јанынаҥ.
Текши алза, бу Јарлык иштеп баштаардаҥ да озо национальный гвардияныҥ черӱлери ол объекттерле, иштерле, ӧскӧ дӧ бӧлӱк керек-јарактарла колбулу федерал государственный шиҥжӱни ӧткӱрген болгон.
Государственный шиҥжӱниҥ учуры, бу ууламјы аайынча кандый иштер ӧткӱрилип турганы керегинде куучындап берзин деп Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ государственный шиҥжӱниҥ группазыныҥ аҥылу јакылталар јанынаҥ инспекторы старший лейтенант Максим ГРУЗДЕВКЕ баштандыс.

— Максим Вадимович, Слер иштеп турган группа кандый ууламјылу иштер бӱдӱрет?

— Бистиҥ алдыста эки тӧс амаду турат: одыру-энергетикалык комплекстиҥ (ТЭК) объекттеринде јеткер јок болорын јеткилдеери ле аҥылу уставный иштӱ юрлицолордыҥ каруулдаачы иш ӧткӱрип турган бӧлӱктери аайынча государственный шиҥжӱ ӧткӱрери. 

— Слердиҥ госшиҥжӱге канча объекттер ле бӧлӱктер кирет?

— Тургуза ӧйдӧ Алтай Республиканыҥ јеринде энергетиканыҥ сегис объекти иштейт, олордо јеткер болбозына јаан ајару эдилет. Андый объекттерге јеткер болдыртпазыныҥ категориялары берилет ле олор объекттердиҥ аҥылу реестрине кийдирилген, ол реестр РФ-тыҥ Минэнергозыныҥ башкартузына кирет. Каруулдаачы иш ӧткӱрип турган бӧлӱктер јанынаҥ шиҥжӱ керегинде айтса, бистиҥ тергееде аҥылу уставный иштӱ алты юрлицо ло ведомственный каруулдыҥ эки бӧлӱги иштейт. Аҥылу иш дегени — каруулдаачы иш ӧткӱрер тушта служебный, керек дезе јуучыл да мылтыкты тузаланар арга берилет. Бистиҥ тергееде андый бӧлӱктердиҥ тоозында Сбербанктыҥ инкассациязыныҥ, Центробанктыҥ «Росинкасыныҥ», Росгвар-дияныҥ «Каруул» ФГУП-ыныҥ, ол тоодо связьтыҥ объекттерин каруулдарыныҥ тӧс јериниҥ, Россияныҥ Почтазыныҥ, јажытту документтер јетирери аайынча аҥылу связьтыҥ баш тӧс јериниҥ филиалдары. Ведомственный каруулга Россияныҥ Минфининиҥ ведомственный каруулыныҥ Казначействоны ла каланныҥ башкартузын каруулдап турган бӧлӱктери, Минтранстыҥ Горно-Алтайсктыҥ аэропортын ла «Чуйдыҥ јолы» деп федерал јолдыҥ кӱрлерин каруулдап турган ведомственный каруулы кирет.

— Росгвардияныҥ ишчилери ТЭК-тиҥ объекттери јанынаҥ кандый шиҥжӱ иш ӧткӱрет?

— РФ-тыҥ јасакбериминиҥ некелтелериле башкарынып, одыру-энергетикалык комплекстиҥ объекттери јанынаҥ шиҥжӱ иш јылдыҥ ла план аайынча ӧткӱрилет. ТЭК-тиҥ јеткер јанынаҥ бийик ле орто категорияларлу объекттери аайынча шиҥжӱ иштер јыл туркунына бирдеҥ кӧп эмес, јеткер јанынаҥ јабыс категориялу объекттер јанынаҥ — ӱч јылдыҥ туркунына бир катап ӧткӱрилет. Бистиҥ республикада јӱк ле јабыс категориялу объекттер иштейт.ТЭК-тиҥ башка-башка категорияларлу объекттеринде јеткер болбозын јеткилдеери ле терроризмнеҥ корыыры аайынча некелтелерди РФ-тыҥ башкарузы чокумдап салган, олорды кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрер керек.Госшиҥжӱниҥ группазыныҥ ишчилери объекттерде шиҥжӱ ӧткӱрер тушта олордогы айалга јеткер болдыртпазыныҥ некелтелерине келижип эмезе келишпей турганын чокумдайт. Тутак-једикпестер бар болгоны јарталза, объекттердиҥ башкараачыларына олорды чокум канча кире ӧйдиҥ туркунына јоголтып салзын деп предписание табыштырылат.ТЭК-тиҥ объекттерин теракт ууламјылу керектердеҥ корыырын, мындый чочыду болгодый айалганыҥ аайы-бажына тӱрген-тӱкей чыгарын јеткилдеерге болуп, андый шиҥжӱ ӧткӱрер тушта ОМОН-ныҥ ла СОБР-дыҥ ишчилери база туружат.

— Аҥылу иштӱ юрлицолордыҥ каруу-лыныҥ бӧлӱктери аайынча шиҥжӱ канай ӧткӱрилет?

— Юрлицолор јанынаҥ шиҥжӱниҥ аайы-схемазы мындый: юрлицолорго ло таҥынаҥ аргачыларга план аайынча шиҥжӱниҥ графиги тургузылат, олорго барып, шиҥжӱ ӧткӱрилет, документтер шиҥделет.Мылтыктарды чеберлеериниҥ, ишчи-лердиҥ бойыныҥ молјуларын бӱдӱрерине белен болгоны кандый кеминде болгоныныҥ сурактарына аҥылу ајару эдилет. Ол тоодо — кандый ла айалгалар болзо, бойыныҥ молјуларын бӱдӱрерине, ишчилер аҥылу эп-аргаларды ла мылтыкты тузаланарына кандый кеминде белен болгонына. Бис каруулчыктардыҥ теоретикалык билгирлериниҥ кемин, мылтыкты, резин токпокторды ла наручниктерди тузаланары јанынаҥ ченемелин баалап кӧрӧдис. Ченелтениҥ баштапкы бӧлӱгинде олор каруул иш ле мылтыкты тузаланары јанынаҥ јасакберим, мылтыкты ла аҥылу эп-аргаларды тузаланары јанынаҥ аҥылулар ла кирелендириштер аайынча бир канча сурактарга каруулар берет. Ченелтениҥ теоретикалык бӧлӱгин једимдӱ ӧдӱп ийген улуска мылтыкты ла аҥылу эп-аргаларды тузаланары аайынча ченелтени ӧдӧрине јараду берилет. Каруулчыктар ижи аайынча кеп-кийимди, тӧшкӧ тагар темдектерди канай тузаланып турганына, олордо служебный кере бичик бары-јогына база ајару эдип јадыс.Шиҥжӱ иштиҥ уч-турулталарыла, ченелтени једимдӱ ӧдӱп чыккан улуска олор мылтыкты ла аҥылу эп-аргаларды тузаланарыла колбулу иште иштеер аргалу деп јараду берилет ле протокол тургузылат.

— Шиҥжӱ иш ӧткӱрер тушта кандый тутак-једикпестер илезине чыгарылат?

— ТЭК-тиҥ объекттери керегинде айтса, объектти канай чедендеериниҥ некелтелери бузулып турганы, сигнализация ла кӧзнӧкти корыыры јок болгоны, јарыткыштар јазап јарытпай турганы, чочыдулу айалга боло бергени керегинде јетирӱ-табыш эдериниҥ стационарный кнопкалары јогы јарталат.Аҥылу уставный иштӱ юрлицолор аайынча: ишчилери мылтыкты, аҥылу эп-аргаларды тузаланары јанынаҥ јылдыҥ сайынгы медшиҥжӱни ӧйинде ӧтпӧгӧни илезине чыгарылат.

— Јеткер ле теракт болбозын јеткил-деериниҥ ижи ээжилер аайынча ӧйлӱ-ӧйинде ӧткӱрилбегени учун кандый кезедӱ эдилер?

— ТЭК-тиҥ јабыс категориялу объектинде андый иш ээжи-некелтелер аайынча ӧткӱрилбей турган болзо, КоАП-тыҥ 20.30 тизими аайынча административный штраф салылар аргалу. Оныҥ кеми мындый: граждандарга — ӱч муҥнаҥ ала беш муҥ салковойго јетире, јамылу улуска — 30 муҥнаҥ ала 50 муҥ салковойго јетире эмезе алты айдаҥ ала бир јылга јетире дисквалификация эдилер, организацияларга — 50 муҥнаҥ ала 100 муҥ салковойго јетире штраф салылар. Ээжи-некелтелерди бусканынаҥ улам кижиниҥ су-кадыгына јаан каршу эдилген болзо, јаан чыгым эдилзе эмезе улус божозо, бурулу улус уголовный каруузына тургузылар — јайымын айрытырарга јетире. Аҥылу уставный иштӱ юрлицолордыҥ каруул бӧлӱктериниҥ ле ведомственный каруулдыҥ јамылу улузы ишчилерине мылтыкты јеткер јогынаҥ тузаланарыныҥ ээжилерин билери аайынча белетеништи ле ченелтени ӧткӧнин керелеген тӧгӱн кере бичикти берген ле аҥылу медшиҥжӱни ӧткӧниниҥ медсправказы јок болзо, олор КоАП-тыҥ 20.8 тизиминиҥ 3-чи бӧлӱги аайынча каруузына тургузылар. Бу тизим аайынча кезедӱ — 10 муҥнаҥ ала 50 муҥ салковойго јетире административный штраф салылар эмезе јамылу кижиге алты айдаҥ ала бир јылга јетире дисквалификация эдилер.Госшиҥжӱге келижип турган объект-тердиҥ ле бӧлӱктердиҥ кӧбизиниҥ јамылу улузы јеткер болдыртпазыныҥ ээжилерин толо кеминде бӱдӱрип турганын темдектеп ийер керек. ТЭК-тиҥ объекттеринеҥ «ГазпромТрансгазТомск» ООО-ныҥ объект-териниҥ бирӱзин темдектеп турум: јеткер болбозын јеткилдеечи ишчилердиҥ бийик каруулу ижиниҥ шылтузында мында каруул иш бастыра ээжилер аайынча ӧдӧт. Јеткер болбозын јеткилдеериниҥ ээжилерине тӧзӧлгӧлӧнип, ол объекттиҥ ады-јолын адабай јадым.Аҥылу уставный иштӱ юрлицолор јанынаҥ айтса, шиҥжӱ иш ӧткӱрилер тушта «Росинкастыҥ» ишчилериниҥ билгирлери ле белетенижиниҥ кеми бийик болгоны јарталган. Мында мынаҥ озо ӧйдӧ МВД-да, ФСИН-де ле Росгвардияда иштеген ишчилер иштеп јат. Ведомственный каруул јанынаҥ: Россияныҥ Минфининиҥ ведомственный каруулыныҥ бӧлӱгинде каруул иш-служба чокум тӧзӧлгӧн, мында база «силовиктер» болуп иштеген пенсионерлер иштейт.

Куучын-эрмекти Владимир АНТРОПОВ ӧткӱрген
ФОТОЈУРУКТА: М. Груздев ТЭК-тиҥ объекттериниҥ бирӱзинде шиҥжӱ иш ӧткӱрет

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина