Алтайдын Чолмоны

«Кӧксиҥде каныҥ согулбас болзо, кӧдӱриҥилӱ санаалар качан да келбес…»

28.03.2023

«Бичиичи ле ӧй» деп литературалык-поэтический клубтыҥ ээчиде туштажузы М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада тулаан айдыҥ 21-чи кӱнинде ӧткӧн. Бу байрамныҥ амадузы — калыктар тилиниҥ байлыгын тыҥыдары, кайылып, јоголорго јуукташ тилдерди поэзияныҥ болужыла јӧмӧӧри, оныҥ тоомјызын, учурын кӧдӱрери.

Эҥир Кырлык јурттаҥ јайалталу ӱлгер чӱмдеечи, кӧчӱреечи Байсула Некошеваныҥ «Ойгор телекей» деп ӱлгериле башталган. Энезиниҥ ӱлгерин эҥ оогош уулы, каланыҥ ӱредӱчилер белетеер колледжиниҥ студенти Алмат Некошев кычырды.

Поэзия сӱӱчилер ле јилбиркегендер јастыҥ айас, јаркынду кӱнинде бир јерге јуулыжып, бой-бойлорысла таныжып, литературалык ойындар ойноп, ӱлгерлер укканыс.

Ады јарлу бичиичибис Л. Кокышевтиҥ «Кӧксиҥде каныҥ согулбас болзо, кӧдӱриҥилӱ санаалар качан да келбес, куру сӧслӧ албаты кайкадар поэзия слерге обызын эмес…» — деп сӧстӧриле айылчыларды ла ӱредӱчилер белетеер колледжтиҥ студенттерин филология билимдердиҥ кандидады, литературалык критик, ижи шиҥжӱле колбулу Валентина Канарина уткуды. «Јайаан јайалтазы да, ченемели де јаан бу бичиичиниҥ аҥылу ајарузында агару сӱӱш, энелик, чындык учун турумкай тартыжу ла оноҥ до ӧскӧ јӱрӱмдик учурлу сурактар. Бӱгӱнги де кӱнде бу ла сурактар бойыныҥ учурын, ӧдӱҥизин јылыйтпаган. Бичиктерди сӱӱп, кычырып јӱрер керек, нениҥ учун дезе карьера, акча, јӧӧжӧ јоголып калза, јаҥыс ла литературалык сӧс кереес болор» — деп, ол студенттерге баштанган. Кӧп айалгаларды элбеде эске алынып, Валентина Петровна јӱрек оорыткан курч айалганы чыгара айткан. Темдектезе, бичиичилердиҥ ӱлгерлери јаҥыс ла «Алтайдыҥ Чолмоны», «Звезда Алтая» газеттерде элбеде чыгып турганын. Текшилей айтса, литературалык журналдарды, альманахтарды јоктоды.

Кӧп улустыҥ сӱӱген поэди Мария Цветаеваныҥ «Јарайт меге» деп ӱлгерин орустап Алтынай Арбаева ла алтай тилге кӧчӱргенин Байсула Некошева кычырдылар. Бу ла поэттиҥ јӱрӱми, јайалтазы керегинде элбеде филология билимдердиҥ кандидады, ӱлгер чӱмдеечи Татьяна Данилова куучындаган. Оноҥ ол Комсомолка кырда амырап јӱрген тушта чӱмдеген ӱлгерин кычырган.

П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрдыҥ јайалталу јиит актеры Игорь Тазранов Алтайда база бир јайалталу кижи Алёна Санааныҥ ӱлгери аайынча «Эбирбезим, келбезим» деп кожоҥын эҥирдиҥ туружаачыларына сыйлады. Игорь Тазранов јайаандык јолы керегинде сӱрекей јакшы куучындап, школ ӧйинде эҥ ле сӱӱген ӱредӱчизи Буучай Бурмаловтыҥ «Мен ӧлбӧзим» деп ӱлгерин эске кычырды.

Уткуулдар ортозында јилбилӱ ойындар да ӧткӱрилип турды. Баштапкы ойында берилген алтай сӧстӧрлӧ кыска ӱлгерди чӱмдеер керек болгон. Ээчиде «Бойыҥды ченеп кӧр», «Бичиичилерди оогош туштагы јуруктардаҥ таныгар» деп ле орус тилле берилген кыскачак ӱлгерди алтай тилге кӧчӱрер ченелтелер болгон. Јилбилӱ ойындар ӧткӧн кийнинде уткуулду сӧстӧр улалган.

Бу сӱӱнчилӱ эҥирге амадап келген јаҥарчы, ус эпши Тамара Конгунова (Чамал аймактаҥ) тӧргӧ чыгып, јылу сӧзин айткан. Ӱлгер чӱмдеечи Сурланай Белешева Улаган аймактаҥ келип, «Саратан», «Улаган» деп ӱлгерлериле бисти таныштырды. Ол баштапкы катап литературалык эҥирде турушты, библиотекага бойыныҥ кепке базылган јаҥы бичигин сыйлаган.

«Јаҥы ӱйе ле јаан јаштулар туштажып, бой-бойлорыстаҥ тем алып, билгирлерисле ӱлежип турзас, колбу ӱзӱлбес. Јазулу јурттыҥ улузы сӱрекей јайалталу. Бу ыраак јерге 1935 јылда Москвадаҥ келген бичиичи Иван Катаев јербойындагы јаҥы ла бичинип баштаган поэт Исай Тантыевке јолуккан. Исай деген јиит уул алтай тилле бичиген ӱлгерлерин јаантайын Иван Катаевке аткарар болгон эмтир. Онызы алтайлап кычырып болбой, узак ӧйлӧргӧ чӱмдемелдерди чеберлеп јӱрген. Кийнинде Г. И. Чорос-Гуркинле таныжып, ол орус тилге Исай Тантыевтиҥ ӱлгерлерин кӧчӱрген эмтир» — деп, филология билимдердиҥ кандидады, Эл библиотеканыҥ билим ишчизи Татьяна Шастина айтты.

Педколледжте алтай тилдиҥ бӧлӱгиниҥ 2-чи курсында ӱренип турган оргончы сӧӧктӱ Анна Чукина эҥир сӱрекей јараган деп, кӱӱн-санаазыла ӱлежип, мынаҥ ары мындый эҥирлерге кӱӱнзеп туружарын айтты.

«Бичиичи ле ӧй» деп литературалык-поэтический клубтыҥ совединде 15 кижи, ол тоодо бичиичилер, билимчилер, јурукчылар, ӱренеечилер, ӱредӱчилер, журналисттер ле библиотеканыҥ ишчилери. Бу јаан иш мынайып ла бийик кеминде улалып барза, балдардыҥ, ӱренеечилердиҥ ортозынаҥ бичиичилер, ӱлгер чӱмдеечилер чыгарында алаҥзу јок.

Адакыда библиотеканыҥ эрчимдӱ ишчизи, эҥирдиҥ ӧткӱреечизи Рада Кулеева клубтыҥ ижине јаантайын јӧмӧжип болужып турган Алтай Республиканыҥ Журналисттер биригӱзине, Эл библиотеканыҥ директорыныҥ ордынчызы Марина Алушкинага, ӱредӱчилер белетеер колледжтиҥ алтай бӧлӱгине, оныҥ јааны Марина Анышевага ла турушкан ӱренеечилерге јаан быйанын јетирди.

Айару ЧЕКОНОВА
Автордыҥ фотојуругы