Алтайдын Чолмоны

Улу сӧстиҥ Узы

21.06.2023

Кычыраачыларды јарлу бичиичи Јыбаш Каинчинниҥ чыкканынаҥ ала 85 јылдыгына, ченемелдӱ ӱредӱчи, методист Эмилия Каинчинаныҥ чыкканынаҥ ала 80 јылдыгына учурлалган филология билимдердиҥ кандидады Ульяна ТЕКЕНОВАНЫҤ ла бичиичиниҥ кызы Кемине КАИНЧИНАНЫҤ «Улу сӧстиҥ Узы» деген бичимелиле таныштырадыс.

Јайалта ла jайаандык – бичиичиниҥ jаан ийде-кÿчи. Онызын jайалталу улустыҥ jÿрÿминиҥ jолына да аjару этсе, jартала берет. Нениҥ учун дезе jайаандык ижин баштап турарда, олордыҥ ады-jолы тыҥ ла jарлу болбогон.

Бу бичимелде бис Јыбаш Бӧрӱкович Каинчинле кожо бу сÿреен jаан ла элбек jолды учына jетире коштой öдÿп, биледе ле jÿрÿмде бастыра сÿÿнчилерди ле ырысты, уур-кÿчтерди ле jедимдерди, бичиичиниҥ эзен-амыр тушта алтай литературада тирÿ классик деп ады-jолы текши jарлу болуп öзÿп келген jолын теҥ-тай кöдÿрижип келген эш-нöкöри Эмилия Ивановнаны база адаар кÿÿндÿ. Кажы ла улу эр кижиниҥ кийнинде андый ла улу эпши туруп jат деген шӱӱлте мында јолду келижет.

Кижиниҥ ырызы, байла, ол алкы бойына нени де кÿÿнзебегени, балдарыма, эш-нöкöриме ле деп сананганы болор. Эмилия Ивановна бир катап айткан эди: «Јыбаш Бӧрӱкович jаан иш бичип баштаза, ого (Эмилия Ивановнага) табыш jогынаҥ араайынаҥ ла бойыныҥ ижин башкарып, балдарын кöрÿп, айлында болор керек».

База бир jаантайын кайкадып турганы – олор экÿлези бир ууламjыла иштегени: чÿмдÿ сöслö, бичикле, jе кажызы ла бойыныҥ jолыла коштой келген. Јыбаш Бӧрӱкович – бичиичи, Эмилия Ивановна дезе ÿредÿчи ле методист, jилбÿлери де бирлик. Мындый билелерде кöпjандай ÿй кижи бойын айыл-jуртына, балдарына, эш-нöкöрине ле оныҥ jедимдерине учурлайт.

Эмдиги ӧйдиҥ алтай литератураныҥ энчизине кирген калыктыҥ бичиичизиниҥ кöрÿминиҥ учуры кӧп јанынаҥ – ӧткӧн ӧйлӧрдиҥ ле эмдиги јадын-јӱрӱмниҥ, кылык-јаҥныҥ ченемелиле јеткилделген бӱткӱл сӱр-кебер бедирееринде болгон. «Јыбаш Бöрÿкович Каинчин» (2018) деп альбомдо бичиичиниҥ кöмзöзинеҥ деп темдектелген бичимелдеҥ алынганын аjарып кöрöктöр: «…Очень многое в моем творчестве – о людях Уймонского края. До недавнего времени жил рядом – в селе Яконур Усть-Канского района, считаю себя и «усть-коксинским писателем». Написал две повести о людях усть-коксинских: «С того берега» и «Гнедая из наших долин». Первая повесть издавалась неоднократно в разных издательствах страны и была отмечена I премией журнала «Дружба народов». Герой повести – Каллистрат, как хороший хозяин, труженик и своеобразный тип кержака-крестьянина, был замечен ведущими критиками страны.

Повесть «Гнедая из наших долин» («Адалар jолы» – jартамалы бистиҥ) – о людях героического труда в годы Великой Отечественной войны в селе и о том, как Гнедая возвратилась из фронта, из-под Воронежа, по зову родины в родную уймонскую долину. Сюжет повести возник из народных былей, из рассказов старушки-родственницы.
Также мною написаны многочисленные рассказы о людях Вашего района: об их судьбах и труде, любви и дружбе. Короче: о том многострадальном и счастливом поколении, которое ушло и уходит. Вот тетушка Топчылай: понесло ее на сорвавшемся пароме по Катуни. «Зачем ее топить? Да если все то молоко, которое она выдоила за жизнь, разом вылить в Катунь, побелеет она отсюда до самого Бийска…». Она чудом осталась жива, а может потому, что не было на ней греха, делала только хорошее людям. «Вот только с того случая перестала курить. Да в деревне ее, с легкого языка балагура Кичееш, окрестили Капитаном».

Теперь о главном, может быть о самом главном труде моей жизни – более двадцати лет работаю над эпическим историческим романом «Над нами – Белуха». В романе – годы гражданской войны в Горном Алтае. Действие романа, в основном, в Усть-Коксинском районе, так как именно там были решающие сражения, произошли сильнейшие трагедии, разломы-беды. В романе – исторические личности: Чорос-Гуркин, Сухов, Долгих, Кайгородов, братья Чекурашевы, Тежилей Ташкинов, Аргымай Кульдин и многие другие. Первая и вторая книги романа увидели свет и с интересом встречены читателями.

В настоящее время работаю над третьей книгой. Работа над романом о далеком прошлом требует много сил и времени. Приходилось работать подолгу в архивах Москвы, Новосибирска, Томска, Барнаула. Все это в наше бедственное время и сопряжено с немалыми материальными издержками» (112-113). Романныҥ ÿчинчи бичиги ак-jарыкка чыкпаганы ачу.

Јажы јаанаган сайын Јыбаш Бӧрӱкович тереҥ санааларга алдыртып, јаантайын јайаандык бедирениште болгоныныҥ турултазы – оныҥ чӱмдемелдери. Олор ончозы курч ла тереҥ публицистикалык учурлу, чындык јӱрӱмниҥ философиялык сурактарыла толгон, мынаҥ улам бичиичиниҥ бойыныҥ ӧйиле бек колбулу болуп јат. Кижиниҥ кӧгӱс байлыгыныҥ ла кылык-јаҥыныҥ једикпестерин, ич-телекейиниҥ јаражын ла јоктузын кӧргӱзер јайалталу прозаик ӧрӧги адалган чӱмдемелдеринде ӧйдиҥ аҥылузын ајаруга албас учуры јок болгон. Автордыҥ кӧрӱмиле телекейди кӧргӧндӧ, оныҥ «бойындыйы» дегени айландыра улустыҥ јадын-јӱрӱмин канча кире чындык кӧргӱскени, јурукчыныҥ кӧгӱс телекейи эбиреде јӱрӱмниҥ чырайын канча кире кöгÿске алынганы сӱрекей учурлу.

Јыбаш Каинчин айыл-јурт тӧзӧгӧни керегинде «Ӧлӧҥ, ӧлӧҥ, ӧлӧҥ» деп мемуар айасту кӧнӱ-куучында бойы бичиген. Аҥылу дезе бажалыктыҥ да адалганы «Энемниҥ ырызы». Јурт тӧзӧлгӧнин автор эҥ кару кижиле – энезиле колбу ажыра, энезиниҥ кӧрӱми, сезими ажыра кӧргӱзет: «Келин ыраактаҥ келген. Туку Ӱч-Сӱмер алдынаҥ. Ӱредӱзин jаҥы божоткон бала. Ӱредӱчи болотон кижи. Та канай учурашкан? Jе эмди jииттер кайда ла болуп, канай ла туштажып турбай. Ӧҥжӱк келин. Jаҥ-кылыгы да кем jок болгодый. А кандый да болзо, оныла jаражар ла…».

Бу колбу «та канай учурашкан» деп каруу некебес, риторический деп айткадый сурак. Је ары јанынаҥ јӱрӱм-салым јолы бойы ла учураштырганы, бириктиргени иле.
Кату ла кӱч иш – ӧлӧҥ чапканы, ӧлӧҥ ижинде јӱргени ажыра кайын эне ле келин кижи экӱ кылык-јаҥыла эптежип, сӧс табыжат: «Энемниҥ база бир сӱӱнчизи… Келин, ӱренип jӱрген кижи, ӧлӧҥ чаап билбес те болор деп бодогон. Кӧрӧр болзо, jаштаҥ ала ӧлӧҥ чапкан бала болтыр. Келинниҥ jериниҥ ӧлӧҥи кижиниҥ сыныла теҥ комыргай, балтырган болордо, бистиҥ кыскачак ӧлӧҥди ол келин тен маказыранып чаап турды».

Бу ӱзӱктердеҥ де кӧргӧндӧ, кӧп катап такып айдылып турган сӧстӧр ол «ырыс», «сӱӱнчи», «кӱлӱмји», «байрам».

«Энемниҥ jӱзинеҥ кӱлӱмjи тӱшпес. «Кажы, чалгыҥды кайрап берейин…», «Кажы, барып чай азып ийейин…». Келининиҥ чапкан jолын кезикте отура тӱжип, алаканыла сыймап-сыймап ийип турды. А абрага отургызып алза, бойына эҥ баалу, эҥ кару кижи апарып jатканы оныҥ бастыра бӱдӱминеҥ билдирлӱ болды.

А ӧлӧҥди jуур, бугулдаар тужында келин, jиит кижи, кыймыгы jеҥил, чыйрак болбой база. Энеме ол jыл ӧлӧҥ эткени байрамла тӱҥей болгон».

Бу кӧп эрмек јок айдынышта эҥ кару ла јажытту, улус ортодо кӧп айтпайтан, чыгара кӧргӱспейтен, кӧксинеҥ келген сӧстӧр.

Јыбаш Каинчин эмдиги ӧйдиҥ эҥ ле јаан бичиичизи болгон до, артып та jат. Бойыныҥ јӱрӱмдик кӧрӱмиле – философ, сӱрекей элбек ле тереҥ кӧрӱмдӱ кижи. Бичиичиниҥ калганчы јылдарда чӱмдеген повестьтерин ле куучындарын бир эмес, је канча-канча катаптаҥ кычырар керек. Кажы ла катап олорды јаҥыдаҥ ачкаҥда, солун ла кӧскӧ илинбей ӧдӧ берген јаҥы ачылталарга экелет.

Оныҥ чӱмдемелдеринде салынган јӱрӱмдик материалдардыҥ ортозында башказы да бар болзо, је олор бой-бойыла кӧрӱлип тудулбас учуктарла колболыжып, озо ло баштап јадын-јӱрӱмниҥ курч сурактарын тургусканыла бирлик болот. Автор философиялык кöрÿм-шÿÿлте ажыра кудай јаҥын (бӱдер бе, бӱтпес пе дегени), бойындыйы ла текши дегенин, кӧгӱс байлык ла этикалык сурактарды, кылык-јаҥ ла политиканы – XX-XXI чактардыҥ телекейлик литературазындагы тӧс сурактарды – ончозын аҥылу јерде тургузып, эмдиги алтай литературага ичкери ӧзӧтӧн ийде-кӱч берген.

Кижи болуп артары – Јыбаш Каинчинниҥ геройлорыныҥ ӧйгӧ удура тургускан кычырузы болуп јат. Оныҥ чӱмдемелдеринде јӱк ле јӱрӱмниҥ јурамалын эмезе кандый бир учуралын эмес, ол јӱрӱмди ле тӱӱкини кееркедим эттире шӱӱп-ылгап, кижиниҥ јерин ле учурын оҥдоорго ченешкени једимдӱ (Учар – «Ол jараттаҥ», Ырысту Ыргаевич – «Рай», Таркраш – «Баш ла болзын…», Мороҥот – «Аба јыштыҥ балазы», Каалга – «Чеден», Шабурак ла Тит – «Тит Тырышкинниҥ јанганы», Матвей – «Јайым ба?», Евсей Боровиков – «Ссыльный Евсей Боровиковтыҥ калганчы ижемjизи» ле о.ӧ).

Анчада ла автор психологиялык ылгамалдыҥ эп-аргаларын тереҥжидип, геройлордыҥ санаазында айдынарын (ич монолог), психологиялык параллелизмдер кийдирерин једимдӱ тузаланат. Мынайып, кычыраачы персонажтардыҥ кылык-јаҥыла олордыҥ ич-санаалары, айдынганы ажыра таныжар айалга тöзöлöт. Сӧстиҥ јурукчызы геройлорыныҥ ич-телекейиниҥ кубулып турганын ӧзӱмде кӧргӱскен. Чӱмдемелде ӧдӱп турган керектер јаҥжыкканы аайынча божобой јат, мында тӧс јерде геройлордыҥ јӱрӱмдик ачылталары, олордыҥ калганчы сезимдери (Евсей Боровиков, Иван Гомзин, Сыромятников, Тит Тырышкин ле Шабурак). Байла, автор бойыныҥ бичижиниҥ марында јаҥыны тапканы мында болор.

Јыбаш Каинчинниҥ повестьтериниҥ ле куучындарыныҥ тӧзӧлгӧзи: калыктыҥ оос чӱмделгези (эпос, чӱм-јаҥныҥ поэзиязы, архетип ле соојыҥ); тӱӱкилик контекст (классовый тартыжу, јуу-чактар, ороондо ӧдӱп турган политикалык кубулталар); алтай эл-јонныҥ телекейлик национальный су-алтай јуругы (тереҥ философиялык сезими, кылык-јаҥыныҥ аҥылузы); орус классический литература.

Бичиичиниҥ кееркедим телкеминиҥ элбеги ле тереҥи оныҥ чÿмдемелдеринеҥ билдирет (Экинур jурттаҥ ала Казахстанныҥ чöлдöрин öткÿре («Кöстöриме туулар кöрÿнзин»), туку Радослав каанныҥ Чернигов калазына, Эдил сууга jетире («Кыпчак кезер Тударкан-алып керегинде сöс») ле о.ö.

Öйликтиҥ тереҥиле эмдиги öйдöҥ кайра тÿрк öйлöргö апарат («Јылдыстар когы», «Ченелте»). Олордыҥ ортозында – «камдар öртöгöн» чак («Баш ла болзын, ÿй кижи…»), алтайга казах улус кыштап келгени («Кийнимде – калыгым»), революция ла граждан jуу, совет jаҥ тудулганы, коммуналар ла ссылкалар («Ссыльный Евсей Боровиковтыҥ калганчы ижемjизи» ле о.ö.), колхозтор тöзöлгöни ле репрессияныҥ jылдары («Коммунист Иван Гомзинниҥ сÿÿжи», «Айдыҥ сонатазы», «Кöстöриме туулар кöрÿнзин»), Ада-Тöрöл учун Улу jуу («Адалар jолы»), амыр-энчÿниҥ öйи («Јакшы болзын, Ташту-Боочы!»), совет ороон jайрадылганы («Чеден», «Аба jыштыҥ балазы», «Рай») ла эмдиги öй («Јайым ба?», «Сÿÿнип меҥдеген ырысту jолыс» ла о.ö.).

Баштап ла кепке базылып чыккан бичиктеринде алтай jурттыҥ бÿткÿл jуругын кöргÿскен чÿмдемелдердиҥ тоозында «Jаҥыс jердиҥ улузы» (1969), «Деремне» (1970), «Аттарыс jаҥыс чакыда» (1976), «Койчылар» (1976), «Айлыбыс jаҥыс öзöктö» (1984) лӧ оноҥ до öскö бичиктери кирет. Мында тöс jерде Коjогор кыр, Корболу (Экинур) jурт ла оны эл-jоны болгон болзо, кийнинде прозаиктиҥ кееркедим телекейи элбеп, кычыраачыны эш-нöкöри Эмилия Ивановнаныҥ чыккан-öскöн тöрöлине jетирет («Ол jараттаҥ» (1980), «Ӱч-Сÿмер алдында» (1986, 2003) деп роман-дилогияныҥ баштапкы ла экинчи бичиги, кöп тоолу куучындары).

Бичиичи јаан ајаруны бойыныҥ ӧйиниҥ улузыныҥ кылык-јаҥына, психологиязына эдип, олор јӱрӱмниҥ уур-кӱчтерин канайда јеҥип чыгып турганын шиҥдеп тургандый. Кемизи де јӱрӱминиҥ учурын ӧлӱминиҥ алдында сезип, оҥдоп баштайт (Каалга), кемизи де јӱрӱмниҥ «тӱбине» тӱжет (Матвей), кемизи де оҥдолып алып, ойто ло јаҥжыккан јӱрӱмин улалтат (Мороҥот), кемизи де эбиреде ар-бӱткенге кӧзин јаҥыдаҥ ачып, оны баалап, чеберлеп баштаар деп ижемји артырат (Таркраш), кемизин де калыгыныҥ тÿÿкилик салымы керегинде тереҥ сананышта артыргызат (Ак-Кӱн каган).

Оныҥ геройлоры jадын-јӱрӱмле, кылык-јаҥла колбулу кӱч ченелтелерди ӧдӱп чыккан кийнинде, Јыбаш Каинчин олорго ӧткӧн керектерди јаҥыдаҥ шӱӱп кӧрӧр айалга тӧзӧп, бойын табар арга берет. Сӧстиҥ јурукчызы ајаруны анчада ла персонажтардыҥ шӱӱп-сананганына эмезе ал-санаага тӱшкенине эдип, сюжеттиҥ ӧзӱп барганын геройлордыҥ санаа-шӱӱлтелериле, сезимдериле, кӧрӱмдериле колбуда апарып турганы јилбилӱ.

Јыбаш Каинчин бойыныҥ чӱмдемелдеринде «бойындыйы» ла «текшијондык» баштаҥкайларды бириктирип, ол ажыра јӱрӱмге јаҥысјандай кӧрӧрин ӧдӱп чыккан бичиичи. Чӱмдемелдери кычыраачыларга солун болзын деп башка-башка композиционный эп-аргалар ажыра улустыҥ (прототиптер) чын јӱрӱминеҥ алынган јилбилӱ учуралдарла, тӱштерле, кӧрӱлерле, тирӱ ле јаркынду кийдирӱлерле, эпизодторло, чечен кокырларла толтырган.

Јурт јердиҥ прозазыныҥ узы деп адаткан бичиичиниҥ чӱмделгезинде республиканыҥ сок jаҥыс кала јериниҥ сӱр-јуругы (тапчы, кезикте соок эмезе изÿ) илеленип, солун сӱр-кеберлер табылган (темдектезе, пенсионер (бöс согоочы) Мороҥот – «Аба јыштыҥ балазы», «бомж» Матвей – «Јайым ба?» ла jаан jамылу иштерде иштеген Ырысту Ыргаевич – «Рай»). Бу геройлор ажыра автор јурт јерди ле каланы бириктирет. Олордыҥ кажызы ла бери јурт јердеҥ келген. Геройлордыҥ кылык-јаҥын ачарга, олордыҥ тазыл-тамыры канча кире тереҥ ле бек болгонын кӧргӱзерге, автор эске алыныш ажыра санаада кайра апарып, олордыҥ јӱрӱмдик јолдорын чокум кӧргӱскен. Јыбаш Каинчинниҥ jаан једими – тӧрӧлиниҥ ле калыгыныҥ салымы учун јӱректиҥ сызы ла чочыдузы. Ол кажы ла кижи учун сананган, башка-башка улустыҥ салымын калыктыҥ текши салымына кийдире, бирлик этире ӧӧргӧн.

Бичиичиниҥ чӱмдемелдериниҥ тили сӱрекей байлык ла су-алтай: ол бирде кычыраачыларга бойыныҥ јеҥилиле, бирде философиялык тереҥиле, эпикалык элбегиле кайкадат (роман-дилогия «Ӱстибисте Ӱч-Сÿмер»; кöнÿ куучындар «Ол jараттаҥ», «Јылдыстар когы», «Кöстöриме туулар кöрÿнзин» ле о.ö.; куучындар «Кöзибисте Кöк-Кайа», диптих «Эрдиҥ эреени эки» ле «Чеден»; триптих «Бÿдÿмjи. Сÿÿш. Ижемjи.», ÿлгерлери, пьесалары, чöрчöктöри, статьялары ла кöчÿриштери).

Бичиичиниҥ база бир једими – «јакшыны да, јаманды да» бириктире кӧргӱскени. Мороҥот – бастыра јӱрӱмине бӧс согор фабрикада иштеп, бир кыс чыдадып, јӱрӱминиҥ учында куру шилдер јууп аргаданат. Матвей дезе бастыра јӱрӱмине механизатор болуп иштеген, тӧрт уул ла ӱч кыс та азырап-чыдадып салган болзо, ӱйи божогон кийнинде јадыны, су-кадыгы уйадап, учы-учында јӱрӱмниҥ «тӱбине» тӱжӱп, «бомж» болуп јӱрет.

Јыбаш Каинчинниҥ чӱмделгези бастыра национальный литератураларла бирлик ууламjыда ӧзӱп келген. Оныҥ романы, повестьтери ле куучындары, чöрчöктöри эмдиги ӧйдиҥ алтай литературазында прозаны бийик кемине чыгарган. Бÿгÿнги де кÿнде атту-чуулу бичиичиниҥ кееркедим энчизи ајару јокко артпай турганы сӱӱндирет. Оныҥ чÿмдемелдерин орус тилле интернеттеҥ де кычырар арга бар. 2021 jылда Томск областьтыҥ Бичиичилериниҥ биригÿзи Јыбаш Бöрÿковичтиҥ чÿмдемелдериниҥ jуунтызын кепке базып чыгарганы, оныҥ jайаандык ижине jилбÿ элбеп турганын керелейт. Је андый да болзо, биске база бу байлык энчини jуунадып, тизÿ томдорло кепке базып чыгарар öй келген.
Шиҥжÿчилердиҥ ле ширтеечилердиҥ иштеринде бичиичиниҥ прозазында jÿрÿмге оныҥ текшилитературалык учурлу jаҥы кöрÿмдери ле олордыҥ табылган айалгазы шÿÿжилет. Jыбаш Каинчинниҥ jайаандык ижин баалаган Сибирьдиҥ ле Туулу Алтайдыҥ кезик jарлу шиҥжÿчилери бичиичиниҥ литературный материалла иштегенде тузаланып турган эп-аргаларыныҥ байлыгын, калыктыҥ jаҥжыгуларына, оос поэзиязына эрчимдÿ тайанып турганын темдектеген. Кöнÿ куучындарында, сюжеттиҥ öзÿп барганын, геройлордыҥ кылык-jаҥын, тилдиҥ кееркедим эп-аргаларын, марын ла персонажтардыҥ эрмек-куучынын кöргӱскенде, калыктыҥ чÿмдÿ сöзиниҥ учуры тереҥ болгоны иле.

Фольклорды тузаланганда, бичиичиниҥ чÿмдемелдеринде ол бир канча ууламjылу: геройдыҥ кылык-jаҥына jартамал эдери, оныҥ кубулталу ич-санааларын кöргÿзери. Темдек эдип, аjару эдели: Ак-Кÿн («Јылдыстар когы»), Саадак ла антигерой Кодыр («Адалар jолы»), Таркраш («Баш ла болзын…») анайда ок чÿмдемелдиҥ тургузылган аайына керектÿ темдек («Jылдыстар когы» ла о.ö.). Мынаҥ кöргöндö, Jыбаш Каинчинниҥ прозазы байлык фольклорно-мифологиялык этноэстетикалык тöзöлгöлÿ. Оныҥ чÿмдемелдеринде алтайлардыҥ кудай jаҥыла колбулу айлаткыш кöрÿми танылу. Жанрлар бÿдÿрип турган элементтер – сооjыҥдар, кеп-куучындар, кöрö тÿштер, мÿргÿÿлдер, алкыштар ла оноҥ до öскöлöри – калыктыҥ jаҥжыгулары ла оос поэзия литературала бек колбулу болгонын керелейт. Кезик чÿмдемелдерде сÿр-кеберлердиҥ, сюжеттердиҥ фольклорно-мифологиялык тöзöлгöзи алтай калыктыҥ jадын-jÿрÿмин, ич-кöрÿмин ачарында jаан учурлу (мöш агаштыҥ сÿр-темдеги («Адалар jолы», «Аба jыштыҥ балазы» ла о.ö.), Байлу Тыттыҥ сÿр-темдеги («Баш ла болзын…», «Байлу тыт – качан да тирÿ», «Кöзибисте Кöк-Кайа» ла о.ö.). Мынаҥ улам Jыбаш Каинчинниҥ чÿмдемелдериниҥ ич-öйиниҥ учурлу тöзи ле телкеми аҥыланат. Бу ончозы оныҥ чÿмделгезинде аҥылу кееркедим кебер ле чÿмдÿ сöстиҥ тöзöлгöзи болот.

Јыбаш Каинчинниҥ jайалтазы jылдаҥ jылга ачылып, кычыраачыларын кажы ла катап jаҥы jанынаҥ кайкаткан. Оныҥ бичигени бÿгÿнги кÿнде jаш ÿйеге тайкылбаска тайак, jайаандыктыҥ улузына тем алгадый кöргÿзÿ, текши алтай jонго ло улуска Сöскö канайда чебер болор керек дегени.

Бичиичиниҥ анчада ла орой прозазында кажы ла повези, куучыны эмезе чöрчöги jаҥыс ла сöстиҥ кеендигинде ачылта болуп арткан эмес, анайда ок текшиjондык ла политикалык та jÿрÿмде кöп сурактарга аjару тарткан. Ол бойыныҥ кычыраачыларын тереҥ сананарга ÿреткен, геройлорына килеп, ак-чек кÿÿн-санаалу болорына, jÿрÿмниҥ учуры ла байлыктары керегинде ойгор санаа-шÿÿлтелерге экелген. Бойыныҥ jÿрÿмин калыгыныҥ чактарга jууган кöгÿс-байлыгыла бирлик кемjÿде кöргöн.

Литературада jÿрÿмниҥ учуры керегинде улай ла айдылып турган болзо, анчада ла бойыныҥ кийнинеҥ «jакшы адын» артырары учурлу. Бистиҥ атту-чуулу бичиичи Јыбаш Бöрÿкович Каинчин ÿргÿлjиге калыгыныҥ эземинде «jакшы адыла», байлык ла сÿрлÿ тилдÿ тереҥ шÿÿлтелерлу ойгор чÿмдемелдериле артат.