Геройдыҥ ады орныктырылды

23.06.2023

Кичӱ изӱ айдыҥ 20-чи кӱнинде Шабалин аймактыҥ Ильинка јуртында Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы, Кызыл Чолмон орденле кайралдаткан Григорий Басаргинге учурлалган кереес ачылган ла школдо «Јалтанбастыҥ урогы» ӧткӧн.

Бу кереес јуучылдыҥ барказы Светлана Басаргинаныҥ шылтузында тургузылган деп айдар керек. Григорий Романович Басаргинниҥ мӧҥкӱзи Кӧк-Кайа (Кукуя) јурттыҥ јуугында јуулган. Је кийнинде јылдарда колхоз-совхоз ол јерлерди ончо сӱрӱп-кыралап, аш салган. Коштой јуулган оныҥ јуук улузыныҥ мӧҥкӱлери изи јок болуп јылыйган. Јуучыл от-калапту јууда туружып, Кызыл Чолмон орденле, кӧп медальдарла кайралдаткан да болзо, је оныҥ ады-јолы бӱгӱн кайда да адалбаган. Эземниҥ бичигинде де јок. Тергеениҥ, аймактыҥ Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачыларыныҥ бир де тооломында адалбаганы ачу.

«Мениҥ адам Михаил Григорьевич Басаргин эзен јӱрерде, кӧп јылдар туркунына адазыныҥ ады-јолын, мӧҥкӱзин бедиреп, тыҥ ла баскан, кӧп эжиктерди эбирген, је чындыкты таап болбогон. Бойыныҥ ӧйинде ол Кукуяны ла ӧтсӧ, ыйлайтан болгон… Адамныҥ баштаган бедиреништӱ ижин мен улалттым, ол калас болбоды» – деп, Светлана Михайловна куучындады.

Кӧдӱриҥини Шабалин аймактыҥ јааны Лариса Андреева баштаган: «Бӱгӱн бисте јаан тӱӱкилик учурлу кӱн. «Суу агып турза, тирӱ, кижини ундыбай јӱрзе, тирӱ» деп тегиндӱ айдылбаган. Бис Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан кажы ла јуучылдыҥ ады-јолын ундыбай, алтын таныктарла бичип, олорды адап јӱрер учурлу. Светлана Михайловна, узак ӧйлӧрдиҥ кийнинде карган адагардыҥ адын-јолын орныктырып салганар ла тӱӱкилик учурлу баштаҥкайыгар учун сӱӱнедим».

Канду јууда туружып, оныҥ јалаҥдарында јеҥ јастанган ла сурузы јок јылыйган тӧрӧӧндӧриниҥ ады-јолын эзедип, орныктырып јӱрген эмдиги ӱйе бар учун сӱӱнгенин, оморкогонын Майма, Чамал ла Шабалин аймактардыҥ јуучыл комиссарыныҥ ижин удурумга бӱдӱреечи Дмитрий Теппер јетирди.

Јуучылдыҥ барказы Светлана Басаргина мынайда куучындады: «Карган адабыс јууга атанарда, эш-нӧкӧри Мария Петровна Худякова ла уулы Михаил арткан. Јанып келеле, Анатолий деп уулду болгон. Эмди бис — 40-нӧҥ ажыра баркалар ла баркачактар. Бӱгӱнги јуулган тӧрӧӧндӧриске, кӧрӱш-таныштарыска, Ильинка јурттыҥ эл-јонына бисти јӧмӧшкӧни учун быйанымды айдадым».

Кереести ачар арга Шабалин аймактыҥ јааны Лариса Андреевага ла Светлана Басаргинага берилген.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады Сергей Мазалов бойыныҥ ла спикер Артур Кохоевтиҥ адынаҥ база сӧс айтты: «Бу ӧдӱп јаткан керек-јарак бистиҥ келер ӱйеге јаан учурлу. Бӱгӱнги кӱнде аҥылу јуучыл операцияда јуучылдарыс бистиҥ карган адаларыс чылап Тӧрӧлин корулап јат. Јеҥӱ бистиҥ болор!»

Ильинка јурт јеезениҥ јааны Алексей Агылдаев М. Ломоносовтыҥ «Тӱӱкизин билбес албатыда келер ӧйи јок» деп сӧстӧриниҥ учурын јартап, јерлежи Григорий Романовичле оморкогонын јетирди.

Кереестиҥ алдына чечектер салынган кийнинде, сӧсти АР-дыҥ Кӱндӱлӱ кижизи, тоҥжаандардыҥ јайзаҥы Владимир Торбоков айтты: «Кару јерлештер, Беш ичиниҥ эл-јоны! Алтайдыҥ јуучылы Григорий Романович ӧрӧкӧнниҥ ачылган кереезин кӧрӱп турала, мен бойымныҥ таадаларымды эске алдым. Олор Тӧрӧли учун тартыжып, бирӱзи Сталинградтыҥ курчуузында божогон, экинчизи Ленинградта јеҥ јастанган.

Григорий Романович айыл-јуртына айланып келген, иштеген, бала-барказын азыраган. Је ол база сурузы јок болуп калган. Ады-јолы кереес бичиктерде бичилбеген.
Мында турган улус кажызы ла бойыныҥ таадаларын, тӧрӧӧндӧрин эзедип, олорго быйанын айдып јат. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ кийнинде база катап ондый шыра, косколоҥ болбозын деп сананганыс. Эмди мениҥ балдарым, баркаларым мындый кызалаҥду ӧйгӧ учурап калды. Оныҥ учун бу кереестиҥ алдына чертенип, база катап айдып салайыс: јер ӱстинде јуу-чак качан да болбозын!»

Алтай Республиканыҥ Журналисттер биригӱзиниҥ председатели, РФ-тыҥ Јондык палатазыныҥ ла «Трудовая доблесть России» ВОО-ныҥ тӧс башкартузыныҥ турчызы Борис Алушкин айдылган сӧстӧргӧ јӧмӧжип, РФ-тыҥ ла АР-дыҥ ветерандарыныҥ организацияларыныҥ адынаҥ Лариса Андреевага, Алексей Агылдаевке, Ильинка јурттыҥ школында тӱӱкиниҥ ӱредӱчизи Земфира Аргоковага, школдыҥ директоры Анастасия Агылдаевага ла оноҥ до ӧскӧлӧрине Быйанду самаралар табыштырган. Онойдо ок Светлана Басаргинаны дипломло, «Трудовая доблесть России» темдекле кайралдаган.

РФ-тыҥ ла АР-дыҥ нерелӱ артисти Ираида Охрина «Энениҥ јалаҥы» деген спектакльдаҥ алынган ӱзӱкти кычырды.

Ачылтаныҥ учында Светлана Михайловна јуулган улуска карган адазы керегинде бойы бичиген бичигин сыйлаган. Григорий Романовичтиҥ баркалары казан азып, бу керек-јаракка келген эл-јонды чайлаткан.

Виктория БАДАКИНА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым