Алтайдын Чолмоны

190 јылдык јол ӧткӧн јурт

31.08.2023

Ӧдӱп јаткан јылдыҥ куран айыныҥ 25-чи кӱнинде Шабалин јурттыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 190 јылдыгы темдектелген. Ого учурлай кӧдӱриҥилӱ керек-јарактар ӧткӧн.

Кӱндӱниҥ доскозы

Шабалин иштеҥкей улузыла бай јурт. Оныҥ да учун байрамдык кӧдӱриҥилер эртен тура Кӱндӱниҥ доскозыныҥ ачылтазыла башталган. Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ јааны Мерген Чичканов мында алдынаҥ бери иштеҥкей улус јатканын темдектеп, олордыҥ эткен керегин улалтып апарып јаткандар ас эмес болгонын айткан. Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ ветерандары Н. Ф. Камалова ла А. С. Чиндашев Кӱндӱниҥ доскозын ачкан кийнинеҥ, Мерген Чичканов бу доского фотојуруктары кондырылган улустыҥ ады-јолдорын адап, олорды кайралдаган. Анайып, јурт јеезениҥ кайралдар аайынча камызыныҥ јӧбиле Кӱндӱниҥ доскозына мындый улусты кийдиргендер: «ДЭП-219» деп каруузы кирелӱ ӧмӧликтиҥ машинист-экскаваторщиги Ю. Б. Бедарев, спортивный кӱрешле Москвада ӧткӧн «Поддубныйдыҥ лигазы» деп албатылар ортодогы турнирдиҥ призеры Ш. А. Малчинова, Шабалинде Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган орто текши ӱредӱлӱ школдо кадетский класстыҥ офицер-таскадаачызы А. С. Самунов, су-кадыкты корыырыныҥ «Шабалин аймактыҥ эмчилиги» деп бюджетный учреждениезиниҥ врач-онкологы Р. М. Хакимов, спорттыҥ ла иштиҥ ветераны, јеҥил атлетика аайынча јарлу марафонец, Горно-Алтайскта ӧткӧн Олимпий ойындардыҥ кӧп катап јеҥӱчили П. А. Морозов, таҥынаҥ аргачы Н. И. Попова ла саду аайынча менеджер В. Н. Рекин.

Кӱндӱниҥ доскозыныҥ ачылтазында анайда ок аймактыҥ јааны Лариса Андреева, аймактыҥ депутаттар Совединиҥ председатели Аржан Тодошев турушкан. Јуулган улуска јербойыныҥ јайалтазы Руслан Башпаков кожоҥын сыйлаган.

Балдар ойноор спортивный площадка

Экинчи кӧдӱриҥи јурттыҥ Алтайский оромында ӧткӧн. Анда балдар ойноор спортивный площадка тузаланарына табыштырылган. Бу объект «Јадар јер ле каладагы айалга» нацӱлекердиҥ «Калада јакшынак айалгалар тӧзӧӧри» деген федерал ӱлекери аайынча тудулган. Јуртка мындый спортивный площадка керек деген кӱӱнземелин аймактыҥ эл-јоны кӧп улус јуулып турган јерлерди јарандырары аайынча бастырароссиялык рейтинговый ӱнбериште эрчимдӱ туружып угускан. Мыныҥ шылтузында 800 кв. м. јерде јакшынак объект тудулган. Анда балдар ойноор јазалдарлу площадка, мини-футбол ойноор јалаҥ бар. Былтыр мындый ок ӱлекер аайынча Шабалинниҥ кирижинде стелла јазалган эди.
Спортивный площадканыҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазында уткуулду сӧзин ле кӱӱнземелдерин Шабалин аймактыҥ јааны Лариса Андреева, Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ јааны Мерген Чичканов, Эл Курултайдыҥ нацполитика, ӱредӱ, культура, јондык биригӱлер ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева, Шабалин аймактыҥ прокуроры Александр Деревягин айткандар. Олор сыйларын табыштырып, балдарга бу объектти кичеезин деп баштанган.

«Калада јакшынак айалгалар тӧзӧӧри» деген федерал ӱлекер аайынча кӧп улус јуулып турган јерлерди јарандырарыла колбой бастырароссиялык рейтинговый ӱнбериште эрчимдӱ турушканы учун Россияныҥ тудум иштер аайынча министерствозыныҥ ӱлекерлер белетеер дирекциязыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Е. Ю. Беликова, С. Ю. Ворошилова, В. В. Голомедова, Н. В. Курносова, Л. С. Яныканова кайралдаткан. Бу ок дирекцияныҥ Быйанду самаразы О. В. Кирилловага, К. М. Юнгка, Д. В. Егарминага, И. И. Старыгинага, А. М. Рыспаевага, К. А. Казанцевага, О. Н. Котовага, С. А. Батуринге, Ю. В. Гусельниковага, М. А. Голомедовко табыштырылган.

Чыдап јаткан ӱйеге тузалу объектти Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ла Эл Курултайдыҥ јӧмӧлтӧзиле Сергей Батовко башкарткан «Красный кит Сибирь» деп каруузы кирелӱ ӧмӧлик тутканын темдектеер керек.

Ачылтаныҥ лентазы кезилген соҥында, јуулган болчомдор јурттыҥ администра-циязыныҥ јакылтазыла быжырган једеген торттоҥ амзагандар. Кийнинеҥ футбол ойноор площадкада маргаандар башталган. Јеҥӱчилдерди база сыйлар сакыган. Бу микрорайондо балдар кӧп. Оныҥ да учун мындый спортивный площадка ачылганына олор до, ада-энелери де тыҥ сӱӱнген.

Јуртта бойыныҥ ипподромы

Шабалиннеҥ Јекјийек јаар барып јаткан јолдоҥ сол јанындӧӧн бурып ийзегер, телкем јалаҥда ипподром кӧрӱнип келер. Ол база јаҥы тудулган ла оныҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы бу ок байрамдык кӱнде ӧткӧн. Кырдыҥ эдегинде эптӱ јерде тудулган ипподромдо ол кӱн Кӧк-Бӧрӱле, кийнинеҥ ат јарышла аймактыҥ ачык маргаандары ӧткӧн. Маргаандар Шабалин јурттыҥ 190 јылдыгына ла улу бичиичибис Л. В. Кокышевтиҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлалганын темдектеер керек. Кӧк-Бӧрӱле маргаанда Экинурдыҥ, Беш-Ӧзӧктиҥ, Шыргайтыныҥ, Јолоныҥ, Шабалинниҥ ле Караколдыҥ командалары турушкан. Тергеебисте ӧзӱм алынган ла кӧп кӧрӧӧчилер јууп турган спорттыҥ бу бӱдӱми аайынча маргаан јаҥжыкканыла бийик кеминде ӧдӧт. Бу да учуралда андый болгон деп айдар керек. Эки кӱнге улай ӧткӧн кызу тартыжулардыҥ кийнинеҥ баштапкы јерди Беш-Ӧзӧктиҥ баатырлары ал соккон. Экинчи јерге Јолоныҥ командазы чыгарда, ӱчинчи јерди Экинурдыҥ уулдары алган.

Ипподромды кӧдӱриҥилӱ айалгада Шабалин аймактыҥ јааны Лариса Андреева ачкан. Анда ла Шабалин аймактыҥ атту спорт аайынча федерациязыныҥ президенти Алексей Тябаевке камчы табыштырылган. Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ јааны Мерген Чичканов уткуулду сӧзин айткан соҥында, јурт јеезениҥ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱмине јетирген таҥынаҥ камааны ла Шабалин јурттыҥ 190 јылдыгыла колбой Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла А. З. Тябаев, Ю. А. Айграшев ле А. А. Малчинов кайралдаткандар. Ондо ло Кӧк-Бӧрӱле ӧткӧн маргаандардыҥ јеҥӱчилдери база кайралдаткан. Сыйларды Шабалин аймактыҥ јааны Лариса Андреева, Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ јааны Мерген Чичканов, Эл Курултайдыҥ нацполитика, ӱредӱ, культура, јондык биригӱлер ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева табыштыргандар.

«Јараш јерде јараш ойындар, јилбиркеген улус ла азыйгы нӧкӧрлӧр, алтай колорит ле спортивный азарт. Бу кыймыгуныҥ — спорттыҥ национальный бӱдӱминиҥ туружаачызы болгоныма сӱӱнедим» — деп, јеҥӱ алган Беш-Ӧзӧктиҥ командазынаҥ Виталий Яковлев айткан.

Удабай ла ипподромдо ат јарышла маргаандар башталган. Ӱч јашту аттар ортодо 1600 метрге маҥда јеҥӱчил болуп «Эрдинка» чололу ат чыккан. Аттыҥ ээзи Алексей Тябаев, жокейи Аргымак Чанчин. Экинчи јер «Мистер Сан Шайн» (ээзи Аман Муратов, жокейи Роман Чегиров) ла ӱчинчи јер «Элдана» (ээзи Артем Амыров, жокейи Вадим Амыров) чололу аттарга келишкен.

Эки јашту аттар ортодо 1600 метрге јелиште баштапкы јерди «Горизонт» (ээзи ле жокейи Евгений Субботин) ло экинчи јерди «Голд» (ээзи ле жокейи Марат Ногонов) алгандар.
Јорголор ортодо 3200 метрге ӧткӧн јарышта јеҥӱни Айас Папитовтыҥ «Хаммер» чололу ады алган. Жокейи Сергей Яграшев. Экинчи јерди «Император» (ээзи Альберт Карманов, жокейи Руслан Качкышев) ло ӱчинчи јерди «Харлей-Зет» (ээзи ле жокейи Евгений Бородин) чололу аттар алгандар.

4800 метрге маҥда «Манас» (ээзи ле жокейи Аргымак Чанчин) чололу атка једери јок болгон. Экинчи јер «Кан Кередеде» (ээзи Айас Папитов, жокейи Вадим Амыров), ӱчинчи јер «Кар-Менге» (ээзи Юрий Айграшев, жокейи Амаду Арбаков) келишкен.

2400 метрге маҥда баштапкы јерди Михаил Казанцевтиҥ «Доход» чололу ады ал соккон. Бу јарышта оны Ренат Орлов минген. Экинчи јерди Олег Таркрашевтиҥ «Звоночек» деген ады алган, жокейи Аргымак Чанчин. Ӱчинчи јерге «Шторм» (ээзи Мигель Бахтушкин, жокейи Юрий Матвеев) чыккан.

Атту эстафетада баштапкы јерди Алтай Республиканыҥ јуунты командазы (Батый Яилгаков, Денис Унуков, Геннадий Олчонов), экинчи јерди Шабалинниҥ командазы (Акылжан Абдурманов, Александр Айграшев ле Айдар Нефедов), ӱчинчи јерди Кан-Оозыныҥ командазы (Владимир Карманов, Игорь Бакрасов, Вадим Амыров) алгандар.

Ат јарышта јеҥӱ алгандар сыйларла кайралдаткан. Ӱч јашту аттар ортодо 1600 метрге маҥда јеҥӱчил болуп чыккан «Эрдинка» чололу аттыҥ ээзи Алексей Тябаевке, жокейи Аргымак Чанчинге АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ јааны Артур Кохоев 90 муҥ салковойго сертификат сыйлаган.

Кӧдӱриҥи

Шабалинниҥ 190 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥӱ Культураныҥ туразында ӧткӧн. Ого келген айылчылардыҥ тоозында АР-дыҥ башчызы Олег Хорохордин, Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоев, РФ-тыҥ Федерация Совединде Алтай Республикадаҥ сенатор Татьяна Гигель, АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Ольга Саврасова, Эл Курултайдыҥ нацполитика, ӱредӱ, культура, јондык биригӱлер ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева, АР-дыҥ физический культура ла спорт аайынча комитединиҥ јааны Олег Гурин, Горно-Алтайск каланыҥ мэри Ольга Сафронова ла оноҥ до ӧскӧлӧри болгон.

Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ јааны Мерген Чичканов тӧрӧл јурты, оныҥ тӱӱкизи, эдилип турган иштер керегинде доклад эткен.

«Шабалин — эрчимдӱ ле иштеҥкей улус јадып турган байлык тӱӱкилӱ јурт. Јурттыҥ улузына бек су-кадык ла јеткил јадын-јӱрӱм, Шабалинге једимдер ле ӧзӱм кӱӱнзейдим!» — деп, тергеениҥ башкараачызы Олег Хорохордин уткуулду сӧзинде айткан.

Ол анайда ок јурттыҥ эл-јоныныҥ тоозы кӧптӧп, јылдаҥ јылга јакшы јанындӧӧн кубулталар болуп, јаҥы јонјӱрӱмдик объекттер тудулып, улустыҥ јӱрӱми јаранып турганын темдектеген. Эл-јонныҥ су-кадыгын корыырында, эмдеер-профилактикалык болушты тӧзӧп јетиреринде ле бийик профессионализми учун «Алтай Республиканыҥ нерелӱ врачы» деген кӱндӱлӱ атла Шабалин аймактыҥ эмчилигиниҥ клинический лабораторный диагностиказыныҥ врачы М. В. Савельева адаткан. Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Шабалинде Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган орто текши ӱредӱлӱ школдо физиканыҥ ӱредӱчизи А. Г. Кузлеков, бу ок школдо математиканыҥ ӱредӱчизи О. В. Садрашева, Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ баш бухгалтери И. А. Курепина, Шабалин аймактыҥ библиотеказыныҥ библиотекари Д. М. Соколова кайралдаткан. АР-дыҥ башчызыныҥ, АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ Быйанду самаразы таҥынаҥ аргачы И. В. Идубалинге табыштырылган.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Артур Кохоев Шабалинниҥ эл-јоныныҥ јуртына кандый да аҥылу колбузы јаантайын сезилип турганын темдектеген: «Кажы ла кижи аймактыҥ тӧс јуртыныҥ ӧзӱмине, оны јарандырарына ӱлӱзин јетирет. Олор удабастаҥ эки чак юбилейин темдектейтен јуртты тӧзӧгӧн улустыҥ керегин једимдӱ улалтат».

Бу кӱн АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Чаргыда албаты јайааныныҥ туразыныҥ художественный башкараачызы С. Г. Порсев, Беш-Ӧзӧктӧ Культураныҥ туразыныҥ художественный башкараачызы С. А. Сумачакова, Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ јааны М. Н. Чичканов, Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ администрациязында јуучыл учет аайынча специалист А. И. Чученашева кайралдаткан.

Бойыныҥ уткуулдарын анайда ок Татьяна Гигель, Ольга Сафронова, Лариса Андреева ла Мерген Чичканов айткандар. Ольга Сафронова аҥылу јуучыл операцияныҥ туружаачыларына болуш јуурында эрчимдӱ турушканы учун деп «АР-дыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ соведи» деп ассоциацияныҥ Быйанду самаразыла А. Г. Монастыреваны кайралдаган.

Аймактыҥ јааны Лариса Андреева Шабалин аймактыҥ алдында једимдери учун тӧшкӧ тагар ӱчинчи степеньдӱ темдекти АР-дыҥ физический культура ла спорт аайынча комитединиҥ јааны Олег Гуринниҥ тӧжине таккан. «Шабалин аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ Кӱндӱлӱ грамотазы аймактыҥ администрациязында ӱредӱ аайынча башкартуныҥ баш специалисти О. А. Рекинага табыштырылган.

Јурт јеезениҥ јааны Мерген Чичканов «Шабалин јурттыҥ кӱндӱлӱ кижизи» деген атла су-кадыкты корыырыныҥ ветераны, РФ-тыҥ нерелӱ врачы, РФ-тыҥ су-кадыкты корыырыныҥ отличниги З. И. Акпыжаевага адалып јатканын айткан. Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Г. Н. Пилтоян, А. А. Иркитов, Е. В. Склюева, В. В. Голомедова, Е. В. Парошин, Л. Ю. Айманова, К. М. Юнг, Т. О. Амурчакова, О. А. Баксаргина, Е. А. Делова, И. В. Идубалин, А. С. Чумуев, В. В. Казанцев, Л. А. Анохина, В. А. Атавина, М. А. Курносова, Н. Б. Кыдыева, ветерандардыҥ «Шебалиночка» деген хоры, «Јаҥылга» ла «Славяночки» деп албатылык фольклорный ансамбльдар, А. К. Топчина, С. Ю. Ворошилова, Г. С. Егармин, Е. В. Майхиев, Т. В. Сагитова, Г. А. Федорова кайралдаткандар.

Шабалинниҥ јурт јеезезиниҥ Быйанду самаразы В. Ю. Маймановко, Н. В. Катаевага, А. А. Казанцевага, О. А. Таркрашевага, М. Н. Налимовага, А. Н. Топтыгинге, В. В. Аргоковко, Л. С. Сназинге, Э. Ц. Саланхановага, С. Н. Весилковко, Башкировтордыҥ билезине табыштырылган.

«Јурттыҥ ичинде эҥ јакшы јазалган јер» деген номинацияда јеҥӱчил болуп балдардыҥ «Искорка» садиги чыккан. Экинчи ле ӱчинчи јерлерди «Солнышко» ло «Алтынсай» садиктер алган. «Эҥ артык подворье» номинацияныҥ јеҥӱчили — С. И. Яжанкина, экинчи јерде Н. А. Воробьева ла ӱчинчи јерди В. Г. Клепикова алган.

Јурт јеезениҥ администрациязы Шаба-линниҥ 190 јылдыгыла колбой балдардыҥ јуруктарыныҥ «Шабалин мениҥ кӧстӧримле» деген конкурс јарлаган болгон. Жюри эҥ артык деп Антонида Кыдыеваныҥ јуругын талдаган. Экинчи јерге Артем Стасьты ла ӱчинчи јерге Елизавета Очинакованы чыгаргандар.

Анайда ок фотојуруктардыҥ «Мениҥ сӱӱген јуртым» конкурсы ӧткӧн. Анда јеҥӱчил болуп И. О. Самуйлова чыгарда, экинчи јерди Л. Р. Чекурашева алган. Ӱчинчи јер А. К. Шаверинага келишкен.

«Россияныҥ солдаттарыныҥ энелериниҥ комитеди» деп бастырароссиялык јондык организацияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны Ольга Жукова башкарып турган организациязыныҥ Быйанду самараларыла О. В. Идубалинаны, Н. В. Петухованы, Казанцевтердиҥ билезин, Н. А. Можондоеваны, А. В. Громоздинди, А. М. Манзырованы, Г. Е. Романованы, М. И. Шабуракованы кайралдаган. Бу улус аҥылу јуучыл операцияда туружып турган јерлештериске гуманитар болуш јуунадарында эрчимдӱ туружат.

Кӧдӱриҥӱге келгендерге јербойыныҥ јайалталары кожоҥдорын ла бијелерин сыйлаган.

Бу байрамдык кӱнде кӱӱнзеген улуска јурттыҥ ичиле автобусту экскурсияга барар арга тӧзӧлгӧн. Анайда ок Культураныҥ ла амыраарыныҥ паркында балдарды соото-дор программа ӧткӧн. Эҥиргери јаҥы арт-объекттиҥ ачылтазы болгон. Байрамдык керек-јарактар аймактыҥ артисттериниҥ ле айылчылардыҥ ойын-концертиле тӱгенген.

Шабалин јурттыҥ 200 јылдыгын темдектеер тушта јурт база да канча катапка јаранган, ӧзӱм алынган болзын!

К. КУРТОВ
Мария ФАЛЕЕВАНЫҤ фотојуруктары