Алтайдын Чолмоны

«Мен эм тургуза толкуда…»

14.09.2023

Бӱгӱн биске јарлу јайалталу јерлежис Добрыня САТИН айылдап келген. Айдарда, эрмек-куучыныс оныла ӧдӧр.

— Добрыня, јуукта интернеттиҥ телкеминде сениҥ клиптериҥди кӧрӱп, бойыма «бу уулдыҥ узы там бийиктеп калтыр» деген ачылта эттим. Ол клиптер де бир-эки јыл кайра согулган эмтир. Тургуза ӧйдӧ кемдерле, кандый ӱлекерлер аайынча иштейдиҥ?

— Эм тургуза мен јайым учушта деп айдарга јараар. Мынаҥ озо јети јылдыҥ туркунына республикан филармонияда иштегем. Анда иштееримде, бойымныҥ јайаан ижиме ӧй ас артатан. Оныҥ учун эки јыл кайра филармонияда иштеҥ чыккам ла бойымды сольный јайаан ишке ууламјылагам. Ӱч-тӧрт јыл кайра «Тодош» деген ӱлекер тӧзӧп алганыс.

— Нениҥ учун «Тодош»?

— Тодош сӧӧктӱ болгоным учун. Озо баштап бу ӱлекерди эки кижи баштаганыс: мен ле Константин. Бу ӱлекерде бис ајаруны алтай аутентичный фольклорго эдедис. Анайда Тӧрӧлине сӱӱш, алтай јаҥжыгулар, чӱм-јаҥдар керегинде авторский чӱмдемелдер тузаланадыс. «Новая Азия» группада иштеерин база улалтадым. Оныҥ башкараачызы Саша Трифонов деп кычыраачылар билер болор. Ол јарлу кӱӱ чӱмдеечи, Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти. Оныҥ башкарганыла альбомдор чыгарадыс. Јаҥы альбомыс «Топ чарт рашн ворлд мьюзикке» кирген ле баштапкы јерлер алган. Гран тыштында јаан једимге јеткен.

— Качан болгон керек бу?

— 2022 јылда. Бис ол альбомды Германияда чыгарганыс. Сольный јайаан ижим керегинде айдар болзо, «Добрыня» деген ӱлекерис бар. Ондо бис алтай ойноткыларды, кайды орус тексттерле колбойдыс. Тексттерди тӧзӧлгӧ эттире алып, кижиниҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱргедий, байа бир шаманский, трансовый деген кӱӱлерле кееркедедис. Бу улуска јарайт.

— Нениҥ учун деп сананадыҥ?

— Бис улуска чындыкты јетирерге амадайдыс. Эмди ӧй чек башка. Алдында улуска чындыкты јетирерге кандый да «встряска» керек болгон. Эмди улус айландыра не болуп турганын оҥдоп баштайт. Оныҥ учун бис сӱӱш, јаркын, јакшы керектер керегинде кӧптӧдӧ кожоҥдоор деген шӱӱлтеге келгенис. Бистиҥ оогош јеҥӱлеристиҥ бирӱзи — «Трансформация реальности» деп адалган альбомыс. Ол российский кӱӱлик платформаларда эҥ ле кӧп угуп турган альбомдордыҥ бирӱзи боло берген.

— Сен кожоҥдорыҥныҥ сӧстӧрин ле кӱӱзин бойыҥ чӱмдейдиҥ, чын ба?

—Текшилей алза, бу јайаан улустыҥ биригип иштегениниҥ турултазы деп айдарга јараар. Бир ууламјыда сананып, шӱӱп тургандардыҥ.

— «Ом горы, горы», «Вера та любовь» деген кожоҥдорго согулган клиптериҥди кӧрдим. Ол кожоҥдордыҥ сӧстӧрин бойыҥ бичидиҥ бе?

— Эйе, олорды бойым бичигем.

— Јуукта јайалталу јурукчы Саян Топоевле куучындашкам. Сен оны билер эдиҥ бе?

— Билбей база.

— Ол колына карандашты алза, колы бойы ла чийӱлерди јурап барадар, оноҥ байа чийӱлердеҥ баатырлардыҥ эмезе аҥ-куштыҥ сомдоры чыгып келет деп куучындаган эди. Сениҥ учуралыҥда, андый тереҥ учурлу сӧстӧр канайда келет?

— Ол мениҥ кӧксимдеги, ичи-буурымдагы бедиреништер болбой. Качан сен бойыҥа бу јӱрӱмди нениҥ учун јӱредис деген суракты берип, каруузын чынынча јандырзаҥ, андый сӧстӧр келер деп бодойдым. Мен сананзам, бис бойыстыҥ кӧгӱс-кӧрӱмистиҥ, ич телекейистиҥ ӧзӱмине керектӱ кандый да јаан ченемел алынарга јӱредис. Бис бу системада кандый да туза, јаан туза јетирер учурлу деп бодойдым. Тузаны дезе, байа бир јарык ийделерле јетирер кӱӱниҥ бар, кандый да кара ийде-кӱчтердиҥ болужыла эмес. Ол озо ло баштап мениҥ ич ченемелим, эдип турган ижим ажыра келет. Кӧгӱс-кӧрӱмим ажыра.

— Добрыня, сеге канча јаш?

— Мен одус јашту.

— Кезик улус јажы јаандаганча, бастыра јӱрӱми туркунына мындый тереҥ шӱӱлтелерге келбей јат. Сеге дезе јӱк ле одус јаш, андый тереҥ санаалар сананадыҥ…

— Ол озо ло баштап таскадунаҥ камаанду деп бодойдым. Кижи карыыр јажына јеткенче јӱрӱминиҥ учурын оҥдобос аргалу. Айса болзо, ондый болор учурлу. Мында јаман неме јок. Ол кижиге јӱрӱминиҥ учурын оҥдооры бу јӱрӱминде берилбеген туру. Оҥдоорго кандый да ченелтелер ӧдӧр керек. Бис бойыска кандый да «чедендер» тургузып аладыс. Система анайда тӧзӧлип калган. Ол ло «чеденниҥ» ичинде ӧзӱм алынадыс. Мен Госфилармонияда иштеҥ чыгар алдында канча ла катап сананатам. «Иштеҥ чыксам, кайдаҥ акча иштеп аларым» деген санаалар амыр бербейтен. Мындый учуралда Кудайга бӱдӱп, мени чын јолло апарар деп барадыҥ. Ол алтамды эткен соҥында, канча сурактар чечиле берген, јайым кижи болгонымды оҥдоп ийгем. Эш-нӧкӧрим де мени јӧмӧгӧн лӧ «алтамды эт, мен сеге бӱдедим» деген.

— Клиптериҥде Алтайыстыҥ јараш ар-бӱткени база кӧргӱзилет, согулган роликтердиҥ чыҥдыйы база бийик. Бу ишти тӧзӧп, бӱдӱрип турган командаҥ керегинде куучындап ийзеҥ.

— Мен эмди Радмир Гумеров нӧкӧримле кожо «Сибирьян Шаманикс саунд» деген лейбл тӧзӧп алганыс. Радмир Башкортостаннаҥ, је узак ӧйдиҥ туркунына Алтайда јадат. Ол бойы аргачы, кӧп јылдарды акча иштеерине учурлаган. Је учы-учында акча иштейтени кӱӱнин ӧчӱрип баштаган. Оны ӧткӱре бай кижи деп база айдып болбозыҥ. Радмир јӱрӱмдик ӱредӱлерди, ченелтелерди база ӧдӧт. Ол кандый да ӧйдӧ бойыныҥ кӧгӱс-байлык кӧрӱмин јайаан иш ажыра тӧзӧп аларга јараар деп оҥдоп баштаган. Чокумдап айтса, кижи Кудайга келген.

Јаҥы тӧзӧп алган лейблде јаҥыс ла Алтайдаҥ эмес, бӱткӱл Сибирьдеҥ бис ошкош кӱӱ чӱмдеечилер, кожоҥчылар болор. Кӱӱ чӱмдеерис. Бис бу ишке башка-башка спонсорлорды јилбиркедедис, јайаан ишке акча салгадыйларын.

Командабыста кем де транспорт, кем де гастрольный јол-јоруктар учун каруулу. «Арт Алтайдаҥ» Ярослава деп кыс бар. Ол Алтайда ӧдӱп јаткан бастыра керек-јарактар керегинде бойыныҥ каналында јарлайт. Бастыра улусла јӧптӧжип, куучындажат. Јуукта јаҥарчылардыҥ «Байлыгым» деген ӧмӧлигиле кожо съемкалар эткенис. Ярослава кандый ла улусла тӱрген-тӱкей тил табыжып, јӧптӧжип ийер јайалталу кыс. Логистиканы бастыра тӧзӧп ийет.

Гастрольдор аайынча бисте ӧскӧ администратор иштейт. Ол Лена Тахтаева. Кӱчӱрген-јаҥар айларда Улан-Удэ, Красноярск, Иркутск, кийнинеҥ Бийск, Барнаул, Новосибирск, Омск, Тюмень, Екатеринбург, Уфа ла Казань калалардӧӧн гастрольдорго барарыс. Бу јол-јоруктардыҥ логистиказын, кандый калада кемдерле иштеерис ле оноҥ до ӧскӧ сурактар учун каруулу кижи – Лена.

Клиптерди соккон операторлордыҥ бирӱзи Сочидеҥ, экинчизи Барнаулдаҥ. Бис олорды кожо иштеерге јилбиркеткен болгоныс. Мынайда биригип иштегени кандый да ийде берет.

— Јарт. Јай ӧйинде туристтерле иштеерге келишкен ле болбой?

— Эйе, иштегенис. Бойыстыҥ јеткилдештерис аайынча сайт тӧзӧп алганыс. Јай ӧйинде бир айда јирме концерттеҥ кӧргӱзедис. Башка-башка турбазаларла иштейдис, је Оҥдойдоҥ ыраак барбайдыс. Кӧп сабазында Турачак, Чамал аймактарда болодыс.

— Сен сананзаҥ, байа бир јарык ийделерге тартылып турган улустыҥ тоозы кӧптӧйт пӧ?

— Эмди энергия башка. Ол кандый да калыҥ, оныҥ, байа орустап айткажын, «плотнозы» тыҥ болуп калган. Бис ак эмезе кара ийдени талдап болбозыс. Ол бисти бойы элгеер: санааларыс ару ба, эдип турган керегис тузалу ба, быйанду ба? Бастыразы оноҥ камаанду.

— Мынызын канайып оҥдойдыҥ?

— Ајарадым, лапту ајарадым.

— Сенде академический ӱредӱ бар ба?

— Мен 7-чи школдыҥ кийнинеҥ культураныҥ ла санаттыҥ колледжинде ӱренгем. Оноҥ Кемероводо культураныҥ институдында эки јыл ӱренеле, нени эдерге тургам, ого ӱретпейт деп оҥдоп, ӱредӱдеҥ баргам. Калас ӧй јылыйтарым деп. Айса болзо, кандый бир корочка, ат-нере керексиген болзом, ӱренер эдим. Меге дезе јайым иш керек.

— Бу ууламјыда база канча кире иштеериҥ деп сананадыҥ?

— Кудай канча кире берер, анча ла кире иштеерим.

— Нениҥ учун мындый сурак берип тургам дезе, ӧй тӱрген ӧдӧт. Кезик артисттер сценага чыгып келеле, кожоҥдоорго ӱни јетпей калган да учуралдар болот…

— Телекей кеминде јарлу јылдыстарды кӧрзӧӧр, олордыҥ кезиги јарлу бололо, байа эгозы јаандай берет. Бу тушта Јайаан олордыҥ јолын туйуктап баштайт. Сен сеге берилген јайаан ишти бӱдӱрбейдиҥ деп. Сеге јайалта, ӱн, су-кадык бастыразы берилген, је сен бойыҥныҥ эгоҥды ӧскӱрип алдыҥ деп. Качан да мениҥ де јайаан јолым учына келер. Ол тушта бу да кире иш бӱдӱрер арга берилген деп быйанымды айдарым ла бала-баркама, јӱрӱмге сӱӱнип јӱрерим. Айса болзо, кийнинде кандый бир таҥынаҥ школдо балдар ӱредерим.

— Балдар деериҥде, канча балалу болдыҥ?

— Он јашту кызычагым бар. Ол калада 7-чи таҥмалу школдо ӱренет. База јайаан јолло барар болор.

— Јаҥы клиптериҥди качан кӧрӧрис?

— Эмди бис «Чӧрчӧктӧҥ туулган Алтай» деп кожоҥго клип согодыс. Съемкалар тодоштордыҥ туузы Бабырганда ӧткӧн. Бӱдӱн-јарым айдаҥ клиптиҥ премьеразы болор деп сананадыс. Оныҥ сюжеди аайынча мен тӱш јеримде чакы аҥтарылганын кӧрӧдим. Оогош Добрыняга ла Костяга јаан јашту улус чакыныҥ учурын јартайт. Эки нӧкӧр јаҥы чакы белетеп, аҥтарылганыныҥ јерине тургузат.
Бис Бабырганга съемкалар эдип барарыста, анда тургузылган аттыҥ бажы аҥтарылып калган деп, улус айдышкан. Съемкалар ӧйинде оны база јазап салдыс.

— Колго туткан кӱӱлик ойноткыларыҥ ӱнгӱр деп сезилет. Кандый устарга јазададыҥ?

— Биске ойноткыларды электроникага колбоорго келижет. Башка-башка ченелтелер эдедис. Барнаулда ойноткылар эдип турган ус бар. Ол бойы скрипкалар эдет. Ого икили, топшуур јакытканыс. Јакшы эдип берген. Чындап, республикабыстыҥ госоркестри база анда јакыдат. Бисте де јакшы устар бар, ол ло Кош-Агашта Алексей Енчинов база јакшы эдет. Ол кӱӱлик школдорго ойноткылар јазайт. Анайда ок Артем Чапканаков бар.

— Добрыня, ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан. Јайаан јолыҥ ачык болзын, база да кӧп кожоҥдор чӱмдеп, эл-јонды сӱӱндирип јӱр.

— Айтканарла болзын.

Кырчын Яшев куучындашкан

Добрыня САТИН Кузбасста телеуттардыҥ Беково јуртында чыккан. 2001-2002 јылдарда Алтайга кӧчӱп келген. Мында 7-чи таҥмалу школдо ӱренип, «Уулчактардыҥ студиязына» јӱрген. Кийнинеҥ АР-дыҥ культураныҥ ла кеендиктиҥ колледжинде ӱренген.

Добрыня јакшынак таскаду берген ада-энезине быйанду јӱрет. В. Е. Кончевке башкарткан «Уулчактардыҥ студиязында» јӱргенин јаан ырыс деп айдат.

Ол јаантайын јол-јоруктарда. «Јолым канай келижер, оной ло барарым. Кижи эртен не болорын билбей јат. Је мен эм тургуза толкуда» — деп, Добрыня айдат.