Алтайдын Чолмоны

«Тегин сöстöр ажыра тереҥ шÿÿлтелер кöргÿзилген»

08.04.2024

Поэзияныҥ телекейлик кÿнин Кан-Оозы аймактыҥ А. Г. Калкинниҥ адыла адалган модельный библиотеказы jайалталу jерлеш ÿлгерчи ле кÿÿ чÿмдеечи Виталий Кульдинле туштажу ажыра темдектеди.

Jайаандык эҥирге Виталий Владимировичтиҥ тöрööндöри, нöкöрлöри, кожо иштеп турган улузы ла Кан-Оозыныҥ школыныҥ 10-чы класстарыныҥ ÿренчиктери jуулыжып, оныҥ ÿлгерлериле, кожоҥдорыла jууктада таныштылар.

Школдыҥ ÿренчиктери jилбиркеткен сурактарына автордоҥ тургуза ла каруулар алды. Кöрöр болзо, олор ортодо туйказынаҥ орус ла алтай тилдерле бичинип, кожоҥдор чÿмдеп турган балдар бар болуптыр. Темдектезе, Татьяна Гаршина сценага чыгып, бойыныҥ чÿмдемелиле таныштырды.

Тодош сööктÿ Виталий Кульдинниҥ чыккан-öскöн jери – Кырлык jурт. Владимир Книжевич ле Раиса Еченовна деп улустыҥ уулы. Школды тöрöл jуртында божодып, ыраак Кыргызстанда атту-чуулу «Манас» деп университетте компьютерный инженерияга ÿренген. Ондо jÿрÿп, тÿрк ле кыргыз тилдерди jакшы билер болгон. Кийнинде Новый сибирский институттыҥ Горно-Алтайсктагы бöлÿгин божоткон, экономика ла прикладной информатика аайынча диплом алган.

Бичинерин оогоштоҥ бери, баштамы класстардаҥ ала jакшызынатан. «Ӱлгер бичиири – ол ары jанынаҥ jайалта деп бодойдым, ÿредÿчилерим jöмöп кöндÿктирген» – деп, ол айдат.

Кÿÿге jайалтазы база jаан. Оныҥ сöстöрин кожоҥго салып, «Кан-Ойрот» öмöликтиҥ солисттери Елена Долчина, Айана Михайлова (Тижина) ла jарлу кожоҥчы Радмила Можлаева кожоҥдоп jадылар. Удабас бойыныҥ репертуарына оныҥ кожоҥдорын Влад Санашев кожор деп, автор база иженет. «Менде кöп саба кожоҥдордыҥ сöстöри – деп, ол темдектейт. – Кезикте ÿлгер узак бичилер, кÿÿге салылбас, тен канча jылга. Кезиги дезе чÿрче ле бичиле берер. Орус тилле база эмеш бичигем». Ӱлгерчиниҥ айтканыла, оогошто оныҥ сÿÿген кожоҥчызы Jергелей Маташева болгон. Јайалталу эпшиле эмди Виталий jаҥыс jерде иштеп jадылар.

Тургуза öйдö ол Кан-Оозы аймактыҥ Культура байзыҥында jурукчы-декоратор болуп иштейт. Jайаандык эҥирге белетенип, библиотеканыҥ ишчилери автордыҥ он сегис ÿлгерин бир аай jууп, принтерге бичик айасту чыгарып, «Кабай болгон Чарас jерим» деп jуунты белетеп салдылар. Туштажуга jуулгандар удабас автор чындап та бичик чыгарар деп иженет.

Jайаандык эҥирде Виталий Кульдинди Кан-Оозы аймактыҥ jааныныҥ jонjÿрÿмдик сурактар аайынча ордынчызы А. С. Сабин, эjелери А. Е. Кокушева ла Л. Р. Яймина акту кÿÿнинеҥ алкап, jайаандык jолында кöп jедимдер ле ачылталар кÿÿнзеди. Александра Еченовна Виталийдиҥ jаҥыс ла эjези эмес, jе онойдо ок башкараачызы болуп, мындый аjару этти: «Эмдиги öйдö ÿлгерлер чÿмдеп, оны кÿÿге салып турган jиит улус ас учун, Виталийди бис мактап, оныла оморкоп jадыбыс». Ого ÿзеери Виталийдиҥ колы узын темдектеди – ол jаан байрамдарды кееркедип иштенер специалист. Керектÿ тушта сценага чыгып, кöргÿзÿлерде туружат. Гитара согуп, кожоҥдорын кöрööчилерге база сыйлайт.

Чÿмделге иштерин кöрзöбис, автордыҥ ÿлгерлеринде jаҥжыккан темалар – Алтай jери, jылдыҥ öйлöри, jаркынду сÿÿш, jуук улузы ла о. ö. Ӱлгерчиниҥ чÿмдемелдериле jуук таныш кычыраачылардыҥ темдектегениле, Виталий Кульдинниҥ чÿмделгезинде тегин сöстöр ажыра тереҥ шÿÿлтелер кöргÿзилген.

Учурал келижерде, автордыҥ кожоҥго салылган «Кан-Оозы» деп јакшынак ÿлгериле таныштырып ийели:

Тӱн, орой. Эбире тым, араай.
Амыр јуртым уйуктайт.
Ӱстимдеги толун алтын ай
Тӧрӧл јеримди јарыдат.

Элен чакка јайым, јаантайын
Чаҥкыр ла турзын теҥери.
Бис, јиит ӱйе, јашӧскӱрим,
Алтап базарыс ичкери.

Кош кожоҥ:
Туулу Алтай, тӧрӧл јерим,
Кан-Оозы, Чарас јерим.
Эҥ јалакай сӱӱжис бистиҥ —
Кабай болгон Чарас јерим!

Тӱн, орой, эбире тым тушта
Ай чогыла јайылат.
Таҥдакталып јаҥы кӱн чыкса,
Јаҥы јӱрӱм башталат.

Алтайыстыҥ кутук, эм-тус
Агын суулары кӱркӱреер.
Бирлик алтай, казах, орус —
Ончобыс јаҥыс јерлештер.

Кош кожоҥ:
Туулу Алтай, тӧрӧл јерим,
Кан-Оозы, Чарас јерим.
Эҥ јалакай сӱӱжис бистиҥ —
Кабай болгон Чарас јерим!

Айару Тохтонова белетеген
Автордыҥ фотоjуруктары