Кӱӱлик чӱмдемелдери — алтай ӧзӧктӱ

26.04.2024

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда тоолу кӱндер кайра Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти, композитор, «Новая Азия» ӧмӧликтиҥ башкараачызы Александр Трифоновтыҥ юбилейлик ойын-концерти ӧтти.

Бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» эл-тергеелик театрыныҥ (художественный башкараачызы Россияныҥ нерелӱ артисти Айана Шинжина) оныҥ јайаандык ижине белетеп, учурлап ӧткӱрген ойын-концерти бийик кеминде болгонын кӧп тоолу кӧрӧӧчилер, айылчылар аҥылап темдектедилер. Кӧрӧӧчилердиҥ залда јык толо болгоны кеендиктиҥ устарыныҥ, ады-јолдоры јарлу артисттердиҥ, јайаан ӧмӧликтердиҥ эҥири јаан јилбӱде, онойдо ок сакылталу болгонын недеҥ де артык кереледи.

Композитор Александр Трифоновтыҥ јайаандык эҥиринде «Новая Азия» ӧмӧлик, бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» театры, Павел Кучияктыҥ адыла адалган Эл театр, Алтай Республиканыҥ, Хакасия Республиканыҥ нерелӱ артисти Артур Морлужоков, Елена Тахтаева эрчимдӱ, тыҥытту туруштылар.

Александр Трифонов тергеениҥ кӱӱлик тӱӱкизинде, культуразында аҥылу ууламјыныҥ авторы деп јолду темдектелет. Алтай тилдиҥ, чӱмдемелдиҥ ӧзӧгине, кӱӱзине сескир, онызы бичиген, чӱмдеген кӱӱлеринде јарт угулат, сезилет. Ол кӧп тоолу хореографиялык ла театральный тургузуларга, документ кептӱ фильмдерге, јайаандык ӧмӧликтерге, таҥынаҥ јайаан јайалталарга кӱӱлик чӱмдемелдерин јилбиркеп, кӱӱнзеп бичийт.

Јайаандык эҥирде ол бир канча авторлордыҥ (Сергей Решетнев, Гарсиа Лорка) ӱлгерлерине чӱмдеген кожоҥдорын гитарала ойноп кожоҥдоды.

Александр Трифонов бойыныҥ ӧйинде кӱӱлик консерваторияны једимдӱ тӱгезип, Эл театрда, госфилармонияда иштеген. Бӱгӱнги кӱнде театрда иштеп тура, ол ок ӧйдӧ «Алтамла», ӧскӧлӧриле де једимдӱ ле јуук колбуда иштеп јат.

Эл театрдыҥ јаан ла оок кӧрӧӧчилерге тургускан ла тургузып јаткан тургузуларына кӱӱзин бичийт деп ӧрӧ айдылган. Бу ойын-концертте болчомдорго учурлалган сӱреен јаркынду кӱӱлик чӧрчӧктӧрдиҥ ӱзӱктери кӧргӱзилди. Онойдо ок композитордыҥ чындык најызы — бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» театрында балдардыҥ ӧмӧлигиниҥ су-алтай ӧзӧктӱ, кӱӱзи де су-алтай бијелериниҥ (темдектезе, «Шыҥыраган шалтрактар», «Кырлардыҥ балдары» ла о. ӧ.) кажызын ла кӧрӧӧчилер јилбиркеп, јакшызынып кӧрдилер.

Кӧрӧӧчилер «Алтам» театрдыҥ «Кӱнниҥ элчилери», «Кӧк-Айастыҥ эрјинези Аргымак», «Камныҥ алкыжы» деген бијелерин (кӱӱзи А. Трифоновтыҥ) кажы ла катап изӱ колчабыжула уткуйдылар. Бу да эҥирде бијелер сӱреен болды.

Бир јанынаҥ, бу эҥирде кӧрӧӧчилер Александр Трифоновтыҥ јайаан ижиле баштапкы катап мынайда јууктада танышкан деп айдарга јараар. Концертти композитор бойы тӧп, токыналу, јымжак куучын-эрмегиле ӧткӱргени солун. Онойдо ок Айана Шинжинаныҥ бу ӱлекери база солун, јилбилӱ болды. Јайалталу Елена Тахтаева «Ада-ӧбӧкӧлӧрдиҥ кереестеп артыргысканы» (кӱӱзи А. Трифоновтыҥ) деген кожоҥын коо јараш ӱниле кожоҥдоды.

Бу ойын-концертке Хакасиядаҥ амадап келген ле турушкан Артур Морлужоковтыҥ кожоҥдорыныҥ кажызын ла зал изӱ колчабыжула уткуп, сӱӱнип, оморкоп јаткандары сӱреен болды. Јайалтазы јаан артист

А. Морлужоков Јыман Белековтыҥ, Качканак Багыровтыҥ, Јергелей Унукованыҥ, Сергей Тадыкинниҥ (А. Трифоновтыҥ кайын адазы) ӱлгерлерине (кӱӱзи А. Трифоновтыҥ) чӱмделген кожоҥдорын кожоҥдоды. Сӧстиҥ устары поэттердиҥ, кӱӱниҥ узы композитордыҥ, ӱни коо артисттиҥ јайаандык ижи бирлик коолло, агынла барганын јаҥыс ла кайкаары артат.

Александр Трифоновтыҥ башкарып турган ӧмӧлиги (Добрыня Сатин, Дмитрий Крестовоздвиженский, Константин Балахнин, Дмитрий Сорокин) бир тынышла, ийделе композитордыҥ бичиген кӱӱзин ойногоны база тыҥытту. Добрыня Сатинниҥ кайлап, кӱӱлик ойноткыларла ойноп, јаҥарлап јатканын кижиниҥ бойына кӧрӧр, угар керек…

Јайаандык эҥирдиҥ учкары А. Трифоновты јайаандык ижиле АР-дыҥ культуразыныҥ министриниҥ ордынчызы Елена Шатина, Эл театрдыҥ баш режиссеры Эмма Иришева, «Алтам» театрдыҥ башкараачызы Айана Шинжина, Таракай Чепоковтыҥ билези уткуп, курларын курчап, алкадылар.

Алтайда, албатыда бойында алтай ӧзӧктӱ, кӧрӱмдӱ Александр Трифонов деп композитор бары сӱреен јакшы. Јада-тура ол, айса болзо, кӱӱниҥ телекейинде јайалталу балдарды кӱӱ бичиирине, чӱмдеерине таскадар, ӱредер…

Клара ПИЯНТИНОВА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина