Алтайдын Чолмоны

Операторлор ӱредер тӧс јер

26.04.2024

Дрон-камикадзе, БПЛА (пилот јогынаҥ учар јазал), оператор ло оноҥ до ӧскӧ сӧстӧрди кажы ла кӱн чаҥкыр экрандагы солундардаҥ, ол эмезе соцсетьтердеҥ угадыс, кӧрӧдис. Технологиялык ӧзӱм фронтто бойыныҥ камаанын база кӧргӱзет. БПЛА јуучылдарга — кулак та, кӧс тӧ. Ол тӱни-тӱжи бийикте учуп, айалганыҥ аайын јарт кӧргӱзет. Оныҥ да учун аҥылу јуучыл операцияда БПЛА-ныҥ операторы болоры керектӱ де, тузалу да.

Јуучыл ветерандар Сергей МЕРЮШЕВ ле Артур АДАРОВ фронтто оператордыҥ тузазы кандый болгонын јакшы билгилеер. Олор бойлоры јуу-чактыҥ уур-кӱч јолдорын ӧткӧн баатырлар. Јуучыл молјузын бӱдӱрип, Алтайына амыр-энчӱ јанып келгендер. Је фронттогы арткан најыларын ундыбай, болуш јетирерине уулангандар. Онойып, БПЛА-ныҥ операторлорын белетеер тӧс јер ачып, аҥылу јуучыл операцияга барарга кӱӱнзегендерди ӱредер иш баштаган.

Оператордыҥ ижи чочыдулу. Ӧштӱ база тегиндӱ отурбай јат. Айдарда, дрон бойыныҥ кайучыл, ол эмезе от-алыштыру ижин бӱдӱрген кийнинде, јуучыл операторго турган јерин тӱрген солыыр керек. Оныҥ чыйрагы јӱрӱмниҥ баазына турат. Бу ончо јажыттар — јеҥил эмес ӧткӧн јолдыҥ ченемели ле билгири.

Тӧс јердиҥ ижиле таныжарга оныҥ турган јерине келдис. Бу ок ӧйдӧ ада-энезиниҥ кичеемели јок арткан балдардыҥ «Очок» деп тӧс јеринеҥ ӱренчиктер айылдап келгендер. Уулчактар солун толукта, мында бронежилеттер, каскалар, автоматтар, БПЛА-лар… Бир сӧслӧ — јуучылдардыҥ ончо јепселдери.

Тӱҥдештирип кӧрӧргӧ фронттоҥ экелген американ кара ӧҥдӱ бронежилет. Оныҥ бескези канча катапка јеҥил эмтир, айдарда, сурак бойы ла чыгат: «Оныҥ тузазы кандый болот не?» Сергей Николаевичтиҥ јартаганыла, оныҥ тузазы ас. Нениҥ учун дезе ол темирдеҥ эмес, ӧскӧ материалдаҥ белетелген.

16 кг бронежилетти, чынынча айтканда, мен јеринеҥ кӧдӱрип болбодым. Јуучылга оны кийип, автомат, ок-тары алып, каска кийип, јардына салган рюкзакту јӱгӱрерге, јуулажарга келижет. Кажы ла кижиниҥ кӧзине не кӧрӱнет? Чын, уур јӱк. Је ол јогынаҥ канайып та болбос. Айдарда, јуучылга кӱчтӱ болор керек.

Уллчактар ла кызычактар солун эдимдерди алып, кийип, фотојурукка тӱшкилейт. Је бис куучынысты Сергей Мерюшевле оноҥ ары улалтадыс.

— Тӧс јер сегизинчи ай иштеп келди. Јуучыл ветерандар јуулыжып, операторлор белетеер шӱӱлтеге келгенис. Операторлор передовойдоҥ 4-5 киллометр ыраагында турат. Айдарда, передовойдогы айалгада «куштардыҥ» тузазы јаан деп айдарга јараар. Шӱӱлтени јӱрӱмде бӱдӱрерге АР-дыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министри Адар Сумин јаан болужын јетирген. Ол каланыҥ мэри Ольга Сафроновага баштанып, иштеер кып тапкан. Компьютерлер, керектӱ столдор, отургыштар, автоматтар, резин октор, бронежилеттер, каскалар, дрондор, батареялар — ончозыла јеткилделген.

Аҥылу јуучыл операцияга барарга кӱӱнзегендерле эҥ ле озо ачык-јарык эрмек-куучын ӧткӱредис. Фронтто кандый уур-кӱчтер туштап турганын јартайдыс.

Ӱренетен ӧй — бир ай. Ол ӧйдиҥ туркунына беш инструктор-тазыктыраачы бойыныҥ ууламјызыла ӱредӱ ӧткӱрет. Ол тоодо медициналык болуш јетирери, тактикалык кыймыктаныш, автоматла адары. Јуучыл тилле айтканда, аҥылу подразделениениҥ јуучылыныҥ билгирлери.

Ончобыс андый ла ок јуучыл јол ӧткӧнис. Бистиҥ ортобыста медишчи, технолог ло оноҥ до ӧскӧзи бар. Бойыныҥ кӱӱниле аҥылу јуучыл операцияга барып јаткандарды акча тӧлӧбӧзинеҥ ӱредедис. Удабастаҥ ла лицензия аларыс. Ӱредӱни тӱгескендерге кере бичик табыштырылат. Тергеедеги јуучыл комиссариатла јӧптӧжӱ бар, бисте ӱренгедердиҥ јуучыл билединде «оператор БПЛА» деп специальность тургузарыс.

«Патриот» деп коммерциялык эмес јондык биригӱниҥ турчылары атту-чуулу полководец Александр Суворовтыҥ «Јеҥӱни тоозыла эмес, билгириле» деп сӧстӧриле иштегилейт. Бис кандый да ишјал албайдыс. Бистиҥ амадубыс — фронтко барып јаткандарды билгири бийик оператор эдип белетеери.

Бронежилетти кийип, дрондорды, автоматты колго алып кӧргӧн кийнинде, компьютерле башка-башка айалгалар кӧрӱлет. Тууразынаҥ кӧргӧндӧ, соот ойынга тӱҥейлеш. Байла, оныҥ да учун айылчы ӱренчиктер тӱрген ле компьютерге кадалып калганы ол болор. Артур Владимирович Адаров колго компьютердиҥ «чычканын» тудуп, айалганы ӱстинеҥ тӧмӧн кӧргӱзет. Кажы ла учуралда элбеде јартамал. Сергей Николаевичтиҥ айтканыла, мында ок дронды јуунадарына, дронго ок-тарыны канайда јапшырып турганына ла фронттогы айалгада колдогы бар эдимдердеҥ дрондор јуунадарына ӱредӱ.

Бу кыптаҥ башка автоматла адар, дрондор учуртар јерлер бар эмтир. Келер туштажуда элбеде таныжып келерис.

Учурал келижерде, Сергей Мерюшев министр Адар Суминге, каланыҥ мэри Ольга Сафроновага, АР-дыҥ цифралык ӧзӱми аайынча министри Николай Степановко, «Штиль» магазинниҥ јааны Александр Денюшкинге, Горно-Алтайсктагы М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган технологический техникумныҥ јазал иштер бӱдӱрип болушкан студенттерине, «Купол» ООО-ныҥ јааны Аскар Тулебаевке, «АртСтайл» јар-реклама эдимдердиҥ компаниязына јаан алкыш-быйанын айдат. Олордыҥ јӧмӧлтӧ-болужыла учуры јаан иш ӧткӱрилет.

Ӱредӱ ӧдӧргӧ кӱӱнзегендердиҥ тоозы сӱрекей кӧп болгонынаҥ улам тӧс јерге ажындыра баштанар керек. Сурактарла мындый телефонло баштанарга јараар: 8 913 990-00-01

Хамида ТАДИНА белетеген
Е. Бутушевтиҥ фотојуруктары