Алтайдын Чолмоны

Кажы ла кӱн энчикпей сакыйдыс

25.11.2022

«Јакшылыкту эҥирле. Эфирде солундар»… Туй ла 30 јыл кайра чаҥкыр экраннаҥ алтай ла орус тилдерле эзендежип, тергеелик солундар ла берилтелер кӧргӱзилип баштаган. Республикан кеминдеги элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар ортодо «Эл Алтай» эҥ ле јиит ӧмӧлик.

Кажы ла кӱн эҥирлер сайын, ол эмезе эртен тура, тергеениҥ башка-башка јуртарында кӧп тоолу кӧрӧӧчилер чаҥкыр экранныҥ алдына отурып, солун-собурды угуп, таныш улузын кӧрӱп сӱӱнгилейт. Бӱгӱнги кӱнде телекӧрӱлте јогынаҥ бис јӱрӱп болбойдыс. Јер-телекейдеги болуп турган керек-јарактарла, јилбилӱ телеберилтелерле таныжадыс.
Кӱчӱрген айдыҥ 21-чи кӱнинде телекӧрӱлтеге 30 јыл толгоныла колбой П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кӧдӱриҥи ӧтти.
—«Эл Алтай» ГТРК-да јайалталу, бийик кеминде профессионал, бойыныҥ ижин акту кӱӱнинеҥ сӱӱп тургандар иштейт — деп, тергеениҥ башчызы Олег Хорохордин уткуулында темдектеди. – Ӧмӧликтиҥ једимдери керегинде кӧп тоолу кайралдар керелейт. Једимдердиҥ кӧргӱзӱлеринде ӧмӧликти билгир башкарып турган Татьяна Кончеваныҥ ӱлӱзи јаан. Ол 20 јылдыҥ туркунына эҥ јайалталу ишчилерди јууп, чеберлеп алып јӱрет.
Эл Курултайдыҥ председатели А. Кохоевтиҥ айтканыла, тергеебистиҥ телеберилтелерин кӧрӧргӧ кӱӱнзегендер олорды интернет ажыра телекейдиҥ ончо толуктарынаҥ кӧрӧр аргалу. Пандемия ӧйинде ӧткӱрилген кӧнӱ эфирлер эл-јонго сӱрекей тузалу болгонын темдектебеске болбос. Оору-јоболло колбой театрга, музейге, ӧскӧ дӧ керек-јарактарга јӱрерге јарабас болгон. Је чаҥкыр экран ажыра ончозын кӧрӱп отурар јакшынак айалганы телеберилтениҥ ишчилери толо тӧзӧгӧндӧр.
Кӧдӱриҥиде РФ-тыҥ цифралык ӧзӱм, колбу ла текшилей коммуникацияныҥ министерствозыныҥ «Кӱндӱлӱ радист» деп бийик темдеги продюсер Инга Белековага табыштырылды. Јетирӱлер белетеер бӧлӱктиҥ шеф-редакторы Сахаяна Мамаева бу ок министерствоныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдатты. «Алтай Республиканыҥ нерелӱ журналисти» деп атла Владимир Попошев адатты. Анайда ок ГТРК-ныҥ ӧскӧ дӧ ишчилерине кӧп тоолу кайралдар табыштырылып, јылу сӧстӧр айдылды.
Ӧткӧн јолдыҥ тӱӱкизин кӧргӧндӧ, оныҥ тӧзӧлгӧзинде јарлу алтай бичиичи Аржан Ойынчынович Адаров турган. Ол оныҥ баштапкы директоры болгон. Оныҥ кийнинде јылдарда «Эл Алтайды» Борис Кӱндӱлеевич Алушкин, Владимир Сергеевич Торбоков, Сергей Михайлович Самунов башкаргандар. Ондо јайалталу ла јаркынду кӧп јурукчылар, бичиичи-ӱлгерчилер, журналисттер иштегендер. «Эл Алтай» ГТРК 2005 јылдаҥ ала Текшироссиялык эл-тергеелик телекӧрӱлтениҥ ле радиоберилтениҥ компаниязыныҥ бӧлӱги болуп иштейт. Тургуза ӧйдӧ берилтелер «Россия 1» ле «Россия-24» телеканалдарда кажы ла кӱн чыгат. Јайаандык ӧмӧлик јаантайын бедирениште, ачылталарда ла учушта. Оны бис јӱзӱн-башка ӱлекерлердеҥ кӧрӱп биледис. «Алтайдыҥ јаражайы», «Битва барсов», «АLTAI MIX» јаҥжыгу болуп улалган ӱлекерлер.

Бӱгӱнги бистиҥ айылчы, тергеелик телеберилтениҥ јиит ле јайалталу јаражайы Александра КОНУШЕВА. Александра «Эл Алтайга» иштеп келгенинеҥ бери јӱк ле бир ай ӧтти. Ол бисле бойыныҥ кӧрӱмиле, санаа-шӱӱлтезиле ӱлешти:

—Сӧӧгим оргончы, чыккан-ӧскӧн јерим Улаган јурт.Телекӧрӱлтеде иштеерим деп бир де сананбагам. Мен ӱредӱм аайынча социолог, Новосибирсктеги экономикалык эл-тергеелик университетти ӱренип тӱгескем. Ӱредӱниҥ кийнинеҥ Улаган аймактыҥ ӱредӱлик бӧлӱгинде бир јыл иштегем. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайсктагы эл-тергеелик университетте ӱренедим ле мында иштейдим.
Баштап тарый иштеп келеримде, телекӧрӱлтеде берилтелер канайда белетелип турганын кӧргӱзип јартагандар. Меге бу иш сӱрекей јилбилӱ ле солун кӧрӱнген, је ол ок ӧйдӧ бир эмеш коркымчылу да болгон. Су-алтай тилле бичиири, кычырары… Алтай тилимди јакшы билерим деп санангам, је солун, мынаҥ озо укпаган сӧстӧрди угала, кандый кӧбин билбезим деп шӱӱлтеге келдим.
Бистиҥ биледе, тӧрӧл јуртымда, эбире курчаган најыларым ортозында алтай тилисле куучындажадыс. Туш-башка сӧстӧр кошпой јадыс. Је литературалык тилис тегин куучыныстаҥ канча кире байлык болгонын кайкап јӱредим. Кӧп алтай бичиктер кычырып, тилимди оноҥ ары байыдып, ӧскӱрер амаду тургустым.
Мениҥ јайаандык ижим — «Карап кӧрӧли» деп адалган шоу. Интернеттиҥ телекейинде чыгып турган тергеебистиҥ јайалталу улузы керегинде солун јетирӱлер бедиреп, оны эфирге јазайдым. Ол тоодо спортчылар, блогерлер, аргачылар ла оноҥ до ӧскӧлӧри. Таскадаачым — Амыр Елкачинов. Ол мени јайаандыктыҥ јажыттарыла таныштырып, болужып јӱргенине, учурал келижерде, ого јаан быйаным айдадым. Бу иш меге сӱрекей тыҥ јарап јат. Анчада ла улустыҥ ортозында јӱрӱп, таныжып, кӧрбӧгӧнин кӧрӱп, укпаганын угуп јӱрери меге кажы ла кӱн јаҥы ачылталар сыйлайт. Кажы ла кӱн бистиҥ јӱрӱмге солынталар кирет. Оныҥ учун јӱрӱмде кӧп не-немени билип, јаҥы билгирлер аларга, јаҥы та неге де ӱренерге јӱткиир керек. Айдарда, бир јерде турбай, ичкери барарга чырмайган кижи јаан јолго чыгар деп сананып турум.

Хамида Толтокова