Алтайдын Чолмоны

Ӧткӧн чактыҥ школы

16.04.2019

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ ӱредӱлик, культура, спорт, јашӧскӱрим политика, јондык биригӱлер ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар аайынча комитединиҥ јааны Вячеслав Уханов башкарган јуун ӧткӧн неделеде Горно-Алтайск каланыҥ 8-чи таҥмалу текши ӱредӱлӱ школында ӧтти.

Јуунныҥ ижинде ӧрӧ адалган комитеттиҥ турчылары, ӱредӱ ле билим аайынча республикан министерствоныҥ, Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик башкартузыныҥ, каланыҥ администрациязыныҥ чыгартулу улузы, мэр Юрий Нечаев ле депутаттар турушкан. Олор балдардыҥ ӱренип турган айалгаларын, школдыҥ туразын шиҥдеген айас, бу школдыҥ баштамы класстарына јаҥы тура тударыныҥ сурактарын шӱӱштилер.
Олор баштамы ла тӧс школдыҥ тураларында, онойдо ок Кучияк микрорайонныҥ Кольцевая оромында садик тударга белетелип јаткан јерде болгон. Парламентарийлер ӱренер тураларда айалга кӱч болгонын, школдыҥ тӧс туразында јаан чыныкташ иштер ӧйинде балдарга ла ӱредӱчилерге башка школдорго барып турары эптӱ эмес болгонын кӧрдилер.
8-чи таҥмалу школдыҥ тӧс туразы 1939 јылда тудулган. Баштамы школдыҥ туразы — 1928 јылда. Бӱгӱн ондо 5 ӱренер кып, эмчиликтиҥ кыбы, библиотека ла ашкана. Ӧдӱп јаткан ӱредӱлик јылдыҥ бажында балдардыҥ текши тоозы 907 кижи болгон, олордыҥ 380-и — баштамы класстардыҥ, 527-зи — орто класстардыҥ.
Школдыҥ тӧс туразында чыныкташту иштер 2008 јылда эдилген. Онойып, ол тушта бир кезик кӧзнӧктӧр солылган, тураныҥ тышты кезикјандай јаҥыдаҥ јабылган, баштапкы ла экинчи каттардыҥ коридорлорында плитка салылган болгон. Бу турада 40 кижи отурып ажангадый ашкана, библиотека, музей, спортзал бар.
Тургуза ӧйдӧ 8-чи школдыҥ балдарына баштамы школыныҥ туразында ла каланыҥ башка эки школында ӱренерге келижет. Эртен турадаҥ ала 8 класс (5, 9, 11), 209 бала, каланыҥ баштапкы таҥмалу лицейинде ӱренет. 7-чи таҥмалу школдо эки 10-чы класстыҥ 54 балазы ла кӱнниҥ экинчи јарымында он класстыҥ (6, 7, 8) 259 балазы ӱренет.
11 саат 30 минуттаҥ ала ӱч класстыҥ (3, 4) 84 ӱренчиги бойыныҥ баштамы школыныҥ туразында ӱренет. Уроктор эки сменала ӧткӱрилет. Экинчи сменала ӱренип турган балдардыҥ тоозы 488 бала, ол тоодо 229 — баштамы класстардыҥ, 259 — орто класстардыҥ.
Бӱгӱнги кӱнде баазы 34 млн 883 муҥ салковой объекттиҥ ӱлекер-чоттомол документ-чаазындары белетелип, оны Алтай Республиканыҥ государстволык экспертизазы шиҥдеп, јарадып салганы јарталды. Ӧткӧн јылда 8-чи таҥмалу школдыҥ тӧс туразында капитальный ремонт ӧткӱрерине «Горно-Алтайск кала» муниципал тӧзӧлмӧгӧ АР-дыҥ республикан бюджединеҥ 20 млн салковой чыгарылган.
Баштамы школ јанынаҥ тудум иштер керегинде суракты кӧдӱрерге, муниципал бюджеттиҥ акча-манадыла белетелген, керектӱ ээжи аайынча јарадылган, государстволык экспертизаны ӧткӧн ӱлекер-чоттомол документ-чаазындар болор учурлу.
Јуунда школдордыҥ тураларын тудар государстволык программалар аайынча јӧмӧлтӧ эки ууламјыга барып турганы темдектелди – јурт јерлерге ле сменалап ӱредерин јоголторго. Јылында текши ороонго бу иштерге 25 млрд салковой чыгарылат. Бу сурак аайынча АР-дыҥ чыгартулу улузы бойыныҥ кӧрӱм-шӱӱлтелерин айдып, тергеениҥ курч сурактарын федерал тӧс јердиҥ алдына тургузып турган да болзо, акча-манат неге, канайда ууламјылаларында субъекттердиҥ камааны јаан эмес.
Каланыҥ ончого јуук школдорында балдардыҥ тоозы кӧптӧп турган учун, школдордыҥ туралары аайынча сурак јылдаҥ јылга там ла там курчыйт. Оныла колбой Заимка микрорайондо тудулып јаткан ла быјыл тузаланарына табыштырылар деген школ курч айалганы эмеш те болзо кирелендирер деген ижемји бар.
АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ ордынчызы Ольга Муклаеваныҥ айтканыла, кӧп школдордыҥ тураларына чыныкташту иштер керек, је эмди тургуза государстволык программаларда ондый иштер ӧткӱрер ууламјы кӧрӱлбей турган. Тергеениҥ бойыныҥ акча-манат јанынаҥ аргазы кирелӱ ле ончо иштерге једишпей турган учун, федерал кеминде јаҥга бу сурак аайынча баштанар керек деп шӱӱлте эдилген. Јаҥыс ла школдордыҥ јаҥы тураларын тудар эмес, је анайда ок эскилерин јазап, чыныктап, ӱредӱлик айалгалардыҥ чыҥдыйын бийиктедер керек.
Каланыҥ алтай балдар ӱренип турган 7-чи таҥмалу школыныҥ туразыла колбулу курч сурак ондор тоолу јылдардыҥ туркунына бир де ичкери јылбай, калырууш сурак ла болуп артканча деп айдарга јараар. Канча катап јаҥ, канча башчылар ла президенттер солынган, канча документ-чаазынга колдор салылган, је «кош јеринде ле турат» — кандый да чокым иштер эдилбеген. Бӱгӱн бистиҥ тергеедеги јаҥныҥ бажына удурумга да болзо ӧскӧ кижи келди. Парламентарийлер бу суракка база аҥылу ајару эдип, јартамалдар берди. Эмди бу школго тура тударына акча-манат Россия Федерацияныҥ резервный фондынаҥ чыгарылар аргалузы јарталды. Бу фондтоҥ берилген акча-манатты тузаланарыныҥ некелтелериле, оны 2019 јылда ла тузаланып салар керек. Ӱлекер аайынча школды тударга 18 ай керек. Мыныла колбой бу акча-манатты 2 јылдыҥ туркунына тузаланарын (тудум иштерди быјыл баштап, 2020 јылда тӱгезерге) јӧптӧштирер керек. АР-дыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохординге керектӱ јетирӱлер эдилгенин Ольга Валерьевна чокымдады.
Эл Курултайдыҥ депутаттары Алтай Республиканыҥ 2020 јылга ла пландалган 2021, 2022 јылдардыҥ бюджедин тӧзӧӧр тушта, АР-дыҥ башкарузына 8-чи таҥмалу школдыҥ баштамы класстарыныҥ туразыныҥ ӱлекер-чоттомол документациязын белетеерине, тудум иштерге акча-манат салары јанынаҥ баштану эдерин угусты.

Э. КУДАЧИНА
Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы