Алтайдын Чолмоны

Каткыралы, јерлештер!

20.03.2018

Каткыныҥ телекейлик кӱнине узак ӧй артпады. Оныла колбой быјыл каланыҥ эл драма театрында алтай эл-јонныҥ сӱӱген персонажы Тастаракайла кокыр-каткылу туштажу ӧдӧри темдектелет.

Jебрен Алтайда јуртаган баатырларды эзедип, укту-тӧстӱ кайчылар тӱни-тӱжи кайлап айткан кай чӧрчӧктӧрдӧ Тастаракайдыҥ сӱр-кебери кыйалтазы јогынаҥ туштап јат. Алтай ӧзӧктӱ кажы ла кижи билер: Тастаракай — ол јаман јабаа ат минген, јебечеҥге тере тон јабынган, кандый да кезем шылтактардаҥ улам кубулып, бойыныҥ баатыр болгон акту кеберин јажырып јӱрген кезер. Jе ол бу алынган тыш бӱдӱмин тузаланып, јарабастарды јаба айдып, јажыттарды илеге чыгарып јӱрет.

Бистиҥ ӧйистиҥ Тастаракайы база каткы ажыра эмдиги улустыҥ јӱрӱмин кӧргӱзет. Айла, ол Эл Ойында Тастаракайдыҥ конкурсы тушта улус не аайлу кӧп јуулыжып келетен эди. Анда тен кӧстиҥ јажы чыкканча, ич «јыртылганча» каткы болуп турбай. Тастаракайдыҥ ролин ойногон јайалталу улустыҥ куучындарында ла кӧргӱскенинде чын ла кӱнӱҥги јӱрӱмистеҥ алылган учуралдар туштайт. Биске анда ойто ло бойысты таныырга келижет. Темдектезе, Улаган аймактыҥ эл-јоныныҥ аҥылу кылык-јаҥын, башка, је ол ок ӧйдӧ байлык ла чечен куучын-эрмегин Ирбис Акчин јакшы ойноп, кокырлап кӱргӱскен.

Ол эки Эл Ойында ӧткӧн «Тастаракайдыҥ» маргыштарында баштапкы јерлерге чыкканы оморкодулу. Тастаркайдыҥ кеберине Ирбис 2010 јылдаҥ ала келген. С. Сартакованыҥ бичимелине тайанып, «Алдырбастыҥ санаалары» деп ойын-кӧрӱзиле эл-јонныҥ санаазында узакка арткан. 2014 јылдыҥ Эл Ойыны тушта «Орустап билбес алтай уул» болгоны учун «эҥ артык актер» деп ададып, 10 муҥныҥ сертификадын алган. Оныҥ кийниндеги Эл-Ойында Иван Куюковло кожо «Абралу Абрам» деп ойыныла баштапкы јерге чыккан. Онойдо ок Таскаракайдыҥ сӱр-кеберин ӱй де улус јайалталу ойноп турулар. Шабалин аймактыҥ Шыргайты јуртыныҥ эпшилери, ол тоодо Елена Могулчина, Мария Быдышева ла ӧскӧлӧри де канча Эл Ойындарда туружып, јеҥӱлӱ јерлерге де чыккан эмей. Кош-Агаш аймактыҥ Тастаракайлары эки јыл кайра калада ӧткӧн Эл Ойында бичиичи эпши Jергелей Маскинаныҥ «Карганай» деп куучынын сӱреен кокыр-каткылу этире ойноп, база јеҥӱ алгандар. Jе бир је бар: Тастаракай — ол баатыр, кубулып кийинген ойгор эр. Оныҥ сӱр-кеберин кӧргӱзип ойногон «артисттерге» бу аҥылуны ундыбас керек. Кезикте Таракайлар ӧйинеҥ ӧдӱп, јаман-јыбар сӧстӧр айдып, бу сӱр-кебердиҥ тереҥ учурын, ич-кӧксинде байлыгын, ойгорлыгын јаба базып турулар. Бу јаан шоуда ондый болбос деп иженедис.
Мындый јилбилӱ тушташтарды Эл Ойынды сакыбастаҥ, кажы ла јыл ӧткӱрер деген санаа-сагыштар араайынаҥ бӱдери эмди темдектелип баштады.

Ол јанынаҥ санаалар эрчимдӱ јӱрӱмдӱ ӧлӱк сӧӧктӱ алтай уул Шоҥкор Модоровто болгон. Школ ӧйинде В. Кончев башкарган уулчактардыҥ алтай студиязында кӱӱниҥ телекейине јол ачкан. Студент ӧйинде бойы КВН-ныҥ туружаачызы болгон.

—Тастаракайларла эки јылдыҥ бажында јаҥыс катап эмес, јылдыҥ сайын не тушташпас деген санаа-сагыш Эл Ойында јӱрӱмдик учуралдарды куучынга кийдирип, јуулган улусты каткырткан Тастаракайлардыҥ кӧрӱзиниҥ кийнинде келген. Баштапкыда бу санааларды кем-кем јӱрӱмге кийдирер бе деп сакыган да болгом. Jе кыймык болбогон, оныҥ учун бойым баштапкы алтамдарды эттим. Бистиҥ јурт јерлерде Тастаракайдыҥ ролин сӱрекей јакшы ойноп, улусты тоолонгончо каткырта куучындап билер јайалталу уулдар бар болгонын ончобыс билерис. Кандык айдыҥ баштапкы кӱнинде темдектелип турган Каткыныҥ кӱнинде мындый солун тушташты не ӧткӱрип ийбес деп сананала, ӧнӧтийин Москванаҥ једип келдим. Эмди бу «Сыр каткыда» деп адалган ӱлекер аайынча иш ӧдӱп јат. Программа башка-башка бӧлӱктердеҥ турат, је оны чокымдабайын — кӧрӧӧчилерге јилбилӱ болзын. Кӧрӱ тулаан айдыҥ калганчы кӱнинде ле кандык айдыҥ баштапкы кӱнинде каладагы эл драма театрда ӧдӧри темдектелет. Мен сананзам, бу баштаҥкай мынаҥ ары јол алынар. Эстраданыҥ кожоҥдорыныҥ ла бијениҥ концерттери Тастаракайдыҥ ойын-кӧрӱзин јарандырза, кӧрӧӧчи быйанду артар эди — деп, ӱлекердиҥ авторы, продюсер Шоҥкор Модоров куучындайт.

Шоҥкор эрчимдӱ јӱрӱмдӱ јииттердиҥ «Курут» деп адалган јайаандык биригӱзиниҥ тӧзӧӧчизи. Тургуза ӧйдӧ ол Москва калада јадып, бойыныҥ нӧкӧри Равиль Лировло кожо база бойыныҥ авторлык «Аил-Лофт» ӱлекери аайынча иштеп јат. Бистиҥ тергеениҥ тӧс калазында ӧдӧри темдектелген Тастаракай-шоу «Сыр каткыда» — «Куруттыҥ» алдында тургускан иштериниҥ бирӱзи. Оныҥ амадузы — алтай тилдиҥ ӧзӱмин ле тоомјызын бийиктедери.

—Алтай албатыга «Тастаракай-шоу» јараар деп иженип турум. Бисте јебрен чактардаҥ бери тӱӱкизин экелген мындый жанр бар болгоны алтай улуска оморкодулу болор керек. Кезик улус Тастаракай-шоуны орус калыктыҥ скоморохторына, клоундарына тӱҥейлеп турган, је мен олорло јӧпсинбейдим. Нениҥ учун дезе Тастаракай — алтай укту-тӧстӱ, ол уйкудагы баатыр. Оныҥ ойгонор ӧйи келер, ол тушта ол Алтай јерин, албатызын корыыр деп оҥдомолго јайыладым.

Тастаракайла кокыр-каткылу туштажуны ӧткӱрерин јӧмӧгӧн культураныҥ министерствозы ла культураныҥ министриниҥ ордынчызы С. Пешперовага, ГТРК-ныҥ јааны Т. Кончевага ла «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакторы А. Кыйгасовага быйанымды јетирип турум — деп, Шоҥкор санаа-кӱӱниле ӱлешти.

М. ЯБЫКОВА