Алтайдын Чолмоны

Конференция ла кӱндий јаркынду уткуулдар…

19.06.2018

Кичӱ изӱ айдыҥ 15-чи кӱнинде ороондо ло тергееде јарлу «Солнечная энергия+» ООО-ныҥ 10 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуун ла студент јашӧскӱримниҥ билим конференциязы ӧтти. Бу юбилейлик керектерде компанияныҥ ишчилери, тергеениҥ бӱдӱреечи ле јасакчы органдарыныҥ, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы, айылчылар туруштылар.

Эртен тура Горно-Алтайсктагы государственный университетте студент јашӧскӱримниҥ билим конференциязы ӧтти. Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ ӱредӱлик, культура, јашӧскӱримниҥ политиказы, јондык биригӱлер ле СМИ аайынча комитединиҥ председатели Вячеслав Уханов конференцияныҥ модераторы болуп, оны ӧткӱрди.
Конференцияныҥ бажында компанияныҥ ӧзӱм алынган јолы керегинде фильм кӧргӱзилди. Генеральный директор Андрей Ялбаков башкарган компаниязыныҥ тӱӱкизин кыскарта куучындады. Он јыл кайра Новосибирсктеҥ Алтайына јанып, бу јаҥы ла солун керекги јаҥысканга баштаарга келишкен. Ол кӧп јорыктап, койчы-малчылардыҥ турлуларында эрмек-куучын ӧткӱрип, јӧпсинген улуска кӱнниҥ ийдезиле иштеер станциялар тургузып баштаган. Онойып, компанияныҥ ижиниҥ турулталузына, келер ӧйине бӱткен ишчилери бир эмештеҥ кӧптӧп, ченемел јаанаган. Тургуза ӧйдӧ ондо бийик профессионал, ченемелдӱ ле эрчимдӱ ӧмӧлик иштейт. Олордыҥ јаан ижиниҥ шылтузында тергеениҥ једерге кӱч ле ыраак јерлеринде станциялар база тургузылган ла компания олорды эмдиге ајаруда тудуп, јазалду ла шиҥжӱлӱ иштер ӧткӱрет.

«Солнечная энергия+» компанияныҥ ла јашӧскӱримниҥ «Россияныҥ студенттериниҥ отрядтары» деп текшироссиялык јондык организацияныҥ ортодо ӧмӧ-јӧмӧлик колбулар јанынаҥ јӧптӧжӱге кол салылды. Бу јӧптӧжӱ аайынча тергеениҥ бийик ле орто ӱредӱлӱ заведениелериниҥ студенттери отрядтар тӧзӧп, бу компанияда иштеер, ченемел алар.
Вячеслав Николаевич конференцияныҥ туружаачыларын уткып, «јашӧскӱрим — бистиҥ келер ӧйис» эмес, олор бистиҥ бӱгӱнги кӱнис деди. Ол компанияныҥ ижи-тожыныҥ аҥылузы оныҥ экологияга каршузы јок болгоны, бӱгӱнги кӱнниҥ некелтелерине келижип турганы, билимдик ле технологиялык болгоны, ӱредӱлӱ заведениелерле колбу тудуп турганы деп айтты. 10 јылдыҥ туркунына компания јӱстер тоолу станцияларды республика да, ороонныҥ ӧскӧ дӧ тергеелеринде тургускан. Андрей Ялбаковтыҥ бу баштаҥкайы, ижи-тожы бойыныҥ керегин ачарга, баштаарга турган јашӧскӱримге јаан тем-јозок деп, парламентарий темдектеди.

Ол онойдо ок јашӧскӱримниҥ билим ле тӧзӧмӧл аргаларын тузаланбазаас, альтернативный энергетиканыҥ ӧзӱмине ајару этпей барзаас, государствоныҥ экономиказында соҥдош болоры јарт деди. В. В. Путин Федерал Jуунга Баштанузында Россияныҥ экономиказы технологияда ӧзӱмге тайанып, ичкери ӧзӧр учурлу деп, чокым айтканын эзетти.
Оноҥ ары билим иштериле ГАГУ-ныҥ физико-математический ле инженерно-технический институдыныҥ студенттери таныштырдылар. Бу иштердиҥ ортозында јӱрӱмде тузаланылып та тургандары бары оморкодулу болды. Ӱчинчи курстыҥ студенти Денис Типикин автономный энергообъекттердиҥ технический кыптарында јарамыкту айалга тудары керегинде јетирӱ эдип, олор тергеениҥ Суранаш јуртындагы ла Кемероводогы объекттерде иштеп турганын айтты.
Ӱчинчи курстыҥ студенти Антон Беспалов кичӱ ГЭС-тердиҥ экономикалык турултазын кӧргӱзер ле мониторингтиҥ кемјиир эп-аргаларын јазаары керегинде јетирӱ эткен. Тегин сӧслӧ айткажын, ГЭС тургузарга суулардыҥ тӱргенин кемјиир счетчик эдилген болуптыр.

Данил Лысковко баштаткан студенттер альтернативный энергетиканыҥ технологиязын су-кадыкты корыырында тузаланары керегинде куучындадылар. Олордыҥ јазаган велотренажеры электрогенераторло колболгон ло электроийдени јуур аргалу. Билим иштериле онойдо ок Варвара Сафонова, Алижан Осатаев ле Кыял Абдыкадыркызы таныштырдылар. Билим иштерде онойдо ок Никита Бочкарев, Алена Курусканова, Юрий Попов, Дмитрий Рахманов турушкандар. Jетирӱлер эткен студенттерге кайралдар, призтер берилди.

Конференцияда Тува Республикадаҥ келген айылчылар турушкан. Олор Тува Республиканыҥ одыру ла энергетика министерствозыныҥ одыру бӧлӱгиниҥ јааны Алдын-Херел Чоодур, Туваныҥ Монгун-Тайгинский районыныҥ јааны Александр Донгак ла Тувадагы государственный университеттиҥ старший преподаватели Кара-кыс Кенден. Александр Донгак компанияныҥ јааныла кожо республиканыҥ ӱч јуртында болуп, дизель-кӱнниҥ станцияларыныҥ ижиле танышканын айтты. Ол А. Н. Ялбаковко башкарткан компанияныҥ јаан ченемелине тайанып, бойыныҥ районында альтернативный энергетиканыҥ объегин тургузарга турганын угусты. «Jылына бистиҥ районды электроотло јеткилдеерине 62 млн. салковой чыгымдалат. Дизель-кӱнниҥ станциязын тудуп алзаас, тӱнде дизель иштедип, тӱште кӱнниҥ ийдезиле тузаланзаас, бу тооныҥ јарымын кымакайлап аларыс», — деп, ол айтты.

***
Талтӱштиҥ кийнинде ӧткӧн кӧдӱриҥилӱ јуунда уткуулду сӧзин Алтай Республиканыҥ Башчызы, башкарузыныҥ председатели Александр Бердников айтты. «Экологияда айалга, бистиҥ ару сууларыс, мӧҥкӱ башту кырларыс, јажыл агаштарыс керегинде кӧп лӧ айдарга јараар. Jе олорды корулап аларга нени де этпезеес, бу куру кей-куучын болуп артар», — деп, башчы темдектеди. — 10 јыл кайра республикада јолдор, аэропорт, газ ла энергетика јанынаҥ курч сурактар кӧп турган. 2006 јылда тергеениҥ 34 јуртында коногына кӱйер электроот јок болгон. Бойыныҥ ӧйинде бис Кадындагы ГЭС тударынаҥ мойногоныс, агару сууны ӱребеске. Энергияны ӧскӧ эп-аргала алар јолдор бедирегенис. Бу тушта баштаҥкайлу, јаан амадулу Андрей Ялбаков бу керекти баштаган, бис оны јӧмӧгӧнис. Ондый баштаҥкайлу аргачыныҥ шылтузында бис кӱнниҥ, салкынныҥ ийдезин јууп, тузаланар јолло бардыс».

Александр Васильевичтиҥ эзеткениле, баштапкы ла дизель-кӱнниҥ электростанциязы Алтын Кӧлдиҥ јарадында Jайлуда тургузылган. 2014 јылда дезе, ороонныҥ Президентиниҥ турушканыла, Кош-Агаштагы электростанция ачылып, ишке табыштырылган. Ол тушта бу ороондо ондый јаан ийделӱ баштапкы станция болгон. Мындый электростанциялар тударыныҥ эрчимделип турганыныҥ шылтузында бистиҥ тергее бир канча јылдардаҥ бойын бойы электроэнергияла јеткилдеер аргалу болор.

Александр Бердников компанияныҥ ишчилерине бастыра јакшыны ла ичкери ӧзӱм кӱӱнзеп, кайралдар табыштырды. Энергетикада ла республиканы энергоийделе јеткилдеерин јарандырарында једимдери учун компанияныҥ генеральный директоры Андрей Ялбаков «Алтай Республиканыҥ нерелӱ энергетиги» деп кӱндӱлӱ атла адатты. Онойдо ок компанияныҥ баш бухгалтери Надежда Санашкина Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла, Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, башкарузыныҥ Быйанду самаразыла (акча-сыйлу) Денис Ефимов, Евгений Учайкин кайралдатты.
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Владимир Тюлентин уткуулду баштанузында мынайда темдектеди: «Компанияныҥ ишчилериниҥ эрчиминиҥ, профессионализминиҥ шылтузында оныҥ ижи-тожын текши ороондо билип јат. Олордыҥ эдип турган ижи јаҥыс ла тергеебиске эмес, телекейге сӱреен керектӱ. Нениҥ учун дезе, экологияны, текши айлыбыс Jер-энени корыырга, энергетиканы каршузы јок эп-аргала иштеп алары — кижиликтиҥ курч сурагы болуп јат.

2008 јылда ижин јаҥысканга баштап, он јылдаҥ јаан једимдерге јеткени — ол узун ла кӱч јол болуп јат деп, спикер айтты. Он јылга компания јаҥыс ла электроийделе јеткилдееринде једимдӱ болгон эмес. Ол улуска иштеер јерлер тӧзӧп, јондык јакшы керек эткен. Быјыл ла келер јылда Оҥдой ло Кӧксуу-Оозы аймактарда электростанциялар тудар план бӱдер деп, иженип турганын Владимир Николаевич айдып, компанияныҥ ишчилерине ичкери јол, ороонныҥ бастыра толуктарында ла тергееде једимдӱ иш кӱӱнзеди.

Владимир Тюлентин «Солнечная энергия+» компанияныҥ генеральный директорыныҥ болушчызы Ирина Суртаеваны узак јылдарга ла ак-чек иштегени учун Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдады.
Уткуулду сӧстӧрин онойдо ок республиканыҥ ветерандар совединиҥ председатели Борис Алушкин, каланыҥ депутатттар Совединиҥ председатели, каланыҥ мэри Юрий Нечаев, ГАГУ-ныҥ ректоры Валерий Бабин, республикан классический лицейдиҥ директоры Ирина Картополова ло политехнический колледжтиҥ директоры Елена Басаргина ла ӧскӧ дӧ улус айдып, кереес сыйлар табыштырды. Айылчылардаҥ Туваныҥ культура министриниҥ ордынчызы Михаил Монгуш уткуулын айдып, компанияныҥ болужыла Туваныҥ Монгун-Тайгинский районында дизель-кӱнниҥ ийдезиле иштеер станция тургузары јанынаҥ јӧптӧжӱ тургузарга турганын угусты. Компанияныҥ юбилейине ол кӱӱлик сый этти — Тува Республиканыҥ јиит кайчызы Алдын-Херел Донгак кайлады.
Бу кӧдӱриҥиде јуулган улус компанияныҥ ижи-тожы керегинде фильм база кӧрдилер.
Уткуулдар, кайралдар ортодо республиканыҥ јарлу кожоҥчылары, бијеечилери ойын-концерт кӧргӱстилер.

Н. Бельчекова