Алтайдын Чолмоны

Кенек улустыҥ сурактары шиҥжӱде тудулат

03.07.2018

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ јонјӱрӱмдик корулаш ла эл-јонныҥ су-кадыгын корыыры аайынча комитединиҥ «Эл-јонды јонјӱрӱмдик корулашла, ишле јеткилдеери» деген республикан государственный программаныҥ «Доступная среда» деп подпрограммазын бӱдӱрери керегинде» суракла выездной јууны ӧтти.

Бу сурак аайынча «Алтай Республикада кенектерге буудак јок айалга тӧзӧӧриниҥ тап-эриктик тӧзӧлгӧлӧри» деген докладты ӧрӧ адалган комитеттиҥ председатели Наталья Никитенко эткен.
Парламентарийдиҥ айтканыла, «доступная среда» деген сурак баштапкы ла катап 2008 јылда федерал кеминде кӧдӱрилген, ол тушта федерал адылу программа јарадылган болгон. Буудак јок (безбарьерный) айалга тӧзӧӧриниҥ тӧс амадузы обществоныҥ бастыра турчыларына јадын-јӱрӱмде теҥ-тай айалгалар тӧзӧӧри. Темдектезе, су-кадыкты корыырыныҥ, транспорттыҥ, јетирӱлердиҥ, связьтиҥ, ӱредӱликтиҥ, јонјӱрӱмдик корулаштыҥ, спорттыҥ, культураныҥ ла о. ӧ. бӧлӱктерде.

Наталья Александровнаныҥ аҥылаганыла, бӱдӱрерине темдектелген иш-керектерди ле тӧс ууламјыларды бӱдӱрери канайда ӧдӱп турганынаҥ кӧрзӧ, олорды кыска ӧйдиҥ туркунына бӱдӱрер арга јок. Программаны јарандырарына, оныҥ текстин келиштирте кубултарына Россия Федерацияныҥ башкарузы эки катап бурылган болгон. Оныҥ шылтузында бу ФЦП Россия Федерацияныҥ 2011-2020 јылдарга «Доступная среда» деген государственный программазы боло берген. Мыныла колбой, парламентарий Президент В. В. Путинниҥ кенектерле, профильный НКО-лордыҥ чыгартулу улузыла Россияныҥ искусстволор аайынча государственный аҥылу академиязында ӧткӧн туштажу ӧйинде айткан сӧстӧрин эзедип айтты: «Программаныҥ ӧйин 2020 јылдаҥ, ас ла болзо, 2025 јылга јетире узадар керек. Буудак јок айалга тӧзӧӧри узак ӧйгӧ чӧйилбезин деп, оны интенсифицировать эдер керек». Президенттиҥ аҥылап айтканыла, кенек улуска јарамыкту айалгалар тӧзӧӧри тудулатан объекттердиҥ ӱлекерлерин тургузар ла строительный иштер ӧдӧр тушта ајаруга алылар учурлу.

«Эл-јонды јонјӱрӱмдик корулашла, ишле јеткилдеери» деген республикан государственный программаны Алтай Республиканыҥ башкарузы 2012 јылдыҥ сыгын айыныҥ 28-чи кӱнинде чыгарган 246-чы таҥмалу јӧбиле јӧптӧгӧн болгон. Бу программаныҥ «Доступная среда» деген подпрограммазы Россия Федерацияныҥ узак ӧйгӧ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱминиҥ концепциязыныҥ тӧс ээжилерине келиштирте тургузылган. Федерал ол концепцияны Россия Федерацияныҥ башкарузы 2008 јылда кӱчӱрген айдыҥ 17-чи кӱниндеги јакааныла јӧптӧгӧн болгон.

Докладчиктиҥ темдектегениле, јарамыкту айалга тӧзӧӧри кенектерге сӱрекей јаан учурлу сурак болуп јат, нениҥ учун дезе андый айалга олорго толо јадын-јӱрӱм јӱрер, иштеер, бойыныҥ тап-эриктерин тузаланар арга берет. Кыскарта айтса, андый айалга олорго, ӧскӧ улус чылап, теҥ-тай тап-эриктӱ болор аргалар берип јат. Иш башка-башка ууламјылар аайынча ӧдӧт: су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ улуска келиштирилген инфраструктуралу объекттердиҥ тоозы кӧптӧйт, государственный органдарла ӧмӧ-јӧмӧ иштееринде андый улус туружат, кенек улус ишле јеткилделет, медицинаныҥ учреждениелери мындый улусты јеткилдеерине керектӱ аҥылу јазалдарла јепселет.

Н. Никитенконыҥ темдектегениле, јадын-јӱрӱмге јарамыкту айалгалар тӧзӧгӧни јаҥыс ла су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ улустыҥ эмес, је анайда ок бастыра улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедерине камаанын јетирер. Пандустар јаҥыс ла кенектерге эмес, анайда ок ок јиит энелерге, јажы јаан улуска, балдарга база јарамыкту айалга тӧзӧйт.

Быјыл ол подпрограмманыҥ тӧс ууламјызын јонјӱрӱмдик ле транспортный јеткилдештеҥ кенектерге реабилитационный јеткилдештер ӧткӱрерине ууландырары темдектелет. Ол тоодо кенек улус бойы ӱренижип, темигип калган айалгада јадар аргаларла јеткилдеери.

—Текши алза, инженерный ла билим једимдердиҥ шылтузында, кенек улус, су-кадык улус ла чылап, јадын-јӱрӱмниҥ бастыра аргаларын теҥ-тай алар аргалу. Полы јабыс автобустар эмди бар, пандустар тургузылат, светофорлор акустический системаларла јеткилделет, јетирӱлердиҥ каналдарында субтитрлер бичилет ле о. ӧ. Андый да болзо, су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ улусла колбулу јеткилдештиҥ айалгазы андый ла јакшы эмес. Горно-Алтайскта тоолу ла туралар лифттерле јеткилделген, оныҥ да учун колясочниктер тепкиштердиҥ площадказынаҥ ыраада барып болбойт. Мындый айалга бастыра ороондо деп айдар керек — деп, Наталья Александровна куучындаган.

Россия Федерацияныҥ иш ле јонјӱрӱмдик корулаш аайынча министри М. А. Топилинниҥ айтканыла, кенектер башка-башка бӱдӱм јеткилдештер аларыла колбулу системаныҥ ӧзӱмин улалтары оноҥ ары ӧдӧр, јажы јаан улусты узак ӧйгӧ кичееп кӧрӧри аайынча коммерциялык эмес организацияларга јӧмӧлтӧ мынаҥ да ары эдилер. Мында куучын «стационарозамещающий технологиялардыҥ» ӧзӱми керегинде ӧдӧт — јеткилдештерди айылдарда ӧткӱрери, онызы улустыҥ темиккен јадын-јӱрӱминиҥ аайын кубултпас арга берет. Ол јеткилдештердиҥ тоозында: кенек улуска јонјӱрӱмдик, реабилитационный ла абилитационный, ӱредӱлик јеткилдештерди кенек кижи темигип калган айалгага тӱҥдеш айалгада ӧткӱрери. Бу технологияны бӱдӱрери эл-јонды јонјӱрӱмдик јанынаҥ јеткилдеериниҥ тӧзӧлгӧлӧри керегинде федерал јасак аайынча ӧткӱрилер.

Мындый јеткилдештерде психологический, педагогический, юридический, медицинский, јонјӱрӱмдик болуш эдип турган коммерциялык эмес организациялар туружар аргалу деп, Наталья Александровна айткан.
—Кенектердиҥ јонјӱрӱмдик адаптациязы аайынча иш оноҥ ары улалганча. Ол учына једип барааткан деп айдар арга јок, эмди де кӧпти эдер, бӱдӱрер керек — деп, профильный комитеттиҥ председатели адакыда айткан.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы