Ат-нере ӱргӱлјикке артар

07.08.2018

Туулу Алтайдыҥ бичиичилериниҥ, поэттериниҥ кӧбизи бойыныҥ јайаандык ижинде тӧрӧл албатызыныҥ тӱӱкизине, ол тоодо Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ темазына јаан ајару эткен. Олордыҥ бу тема аайынча чӱмдемел иштери эмди бистиҥ албатыныҥ классиказы болуп калган деп айтса, бир де јастыра болбос. Ол тема јанынаҥ чӱмдегендердиҥ кезиги јууныҥ балдары болгон: јуу-чактыҥ кызалаҥду ӧйин, ченелтелерин олор кӧргӧн, бойлоры ченеп ӧткӧн. Бӱгӱн бис олордыҥ кезигиниҥ тоолу ӱлгерлерин кычыраачыларыстыҥ ајарузына салып јадыс: бу тема ӧйлӧ кожо качан да оҥбос, албатыныҥ ӧзӧгинде ол ӱргӱлјикке артар.

Л. Кокышев
Jууныҥ јалаҥында
Агарган карлу
Москва јанында
Атака тушта
алтай уул јылыган¾
Кӧгӧргӧн Бадышта
кышкы јабыс кӱн
Кӧзине кӧрӱнбей,
јажына јыгылган.
Jаҥыскан ӧскӱс
карагай ӱстинде
Jаркынду јылдыстар
ӧчкӱлеп бараткан¾
Jе ӧлӧрдӧҥ озо
эрини тартылып,
Jерин кучактап,
алтай уул айткан:
«Азыраган адам,
эмискен энем,
Алтай јерим,
слер ыраак, ыраак!..
Карлу јалаҥда
кайран сӧӧгимди
Кандый кижидеҥ
јуу деп сураар?..»
Кару најылар
ӧштӱни истежип,
Кайа кӧрбӧй,
јӱргӱлей берген.
Jажыл шинельдӱ
ӧштӱлер ортодо
Jаҥыскан јуучыл
куйунга бастырган.
Алтай уулдыҥ
јиидине кайкап,
Ай карыгып,
ӱстинде турган.
Кунукчыл соккон
куйунды ӧткӱре
Куба чӧлдӧрдиҥ
бӧрӱзи улыган.
Соок јалаҥда
Солдаттар ортодо
Сомы элбеҥдеп,
Jалаҥга ууланган.
Jе ачана аҥды
кайра чочыдып,
Алдында оныҥ
ӱй кижи турган,
Алтай јуучылды
Кол чанакла
Айлана тартып
ол бараткан.
Орус јаҥыла
артуап јунала,
Оноҥ ӧксӧп,
кӧҥкӧрӧ јыгылган.
Огороды ичинеҥ
ороны казала,
Орус эне
јуунадып салган:
Узбек, алтай,
якут энелер
Уулдарына ыйлап,
чачтарын јулган.
Уулдардыҥ сӧӧктӧрин
орус энелер
Ол ыраак талада
кунугып јууган.

Б. Бедюров
Алтай баатырлар
Карагол-Бажында
Бир јылкычы.
Ол эки бутту,
Jе јаҥыс колду.
Jайлугуш ичинде
Экинчи јылкычы.
Ол эки колду,
Jе јаҥыс бутту.
Бирӱзи колын
Ӱзе аттырткан
Коркушту тартышта,
Атака тушта.
Экинчизи будын
Окопто артырган
Эрик јоктоҥ —
Осколоктоҥ.
Анда,
Кӱнбадыш талада,
Олордыҥ шырказы
Эр јажында.
Мында,
Кӱнчыгыш талада,
Олордыҥ шырказы —
Ээр кажында.
Jок! Олор
Jангаксып кайтсын —
Jуучылдар јеринде
јаантайын!

А. Адаров
Тӱш
Мен качан да адам деп кыйгырбагам,
Мен качан да адам деп ыйлабагам.
А бӱгӱн та кайттым болбогой,
Уур тӱштерге бастырып,
Карыкчало санааларга улаарып,
Чек ӧскӧ ороон тӱбинеҥ,
Сысту бала јӱрегимнеҥ
Ачу кыйгшыргам:
«Адам, адам, адам!»
Тӱжимде ӧртӧлгӧн город кӧргӧм,
Jуучылдар шеренгалары турган.
Мен олордыҥ алдыла јӱгӱргем,
Кыймык јок чырайларды ајыктап,
«Адам, адам!» — деп кыйгыргам.
Ӱн јок колонналар экчелип,
Ышту ыраактарга ууланган.
Ол колоннаныҥ бирӱзинде
Адам брааткан.
Мен ого једижип,
Jеҥинеҥ бек туткам.
«Адам, адам тирӱ!» — деп
Сӱӱнип каткыргам.
Оныҥ чырайы соок,
Базыды сӱрекей тӱрген.
«Ӱч ле минутка
Оройтыдыҥ, балам» — деген.
«Качан јанараар, ада?» — деп
Тынастап сурагам.
— Колонна кандый јерге
Ууланган? — деп кайкагам.
— «Бис кайра келбезис — деп,
Адам ӱнденген. —
Ӱч ле минутка
Оройтыдыҥ, балам» — деген.
Ол качан да келбезин
Мен кенете сескем,
Колоннаныҥ кийнинеҥ
Онтулу кыйгыргам:
«Эй, адам! Адам!»
Батальондор, роталар
Чубажып ӧткӧн,
Мен јаар олордыҥ
Кемизи де кӧрбӧгӧн.
Уур кӧлӧкткӧлӧрдий
Олор барган.
Ундылбаган кожоҥдый,
Jӱрегимде сыс арткан¾
Бу улу ӧйлӧргӧ
Та мениҥ амадуум барган,
Та айлаткышла айланып јӱреле,
Адамныҥ калганчы сӧзи
Уйкулу тӱнде јӱрегимди чочыткан.
Ойгонып келеле, уйуктабай,
Кӧстӧрим кургабай отурдым.
Колыма ручканы,
Автоматтыҥ стволын туткандый,
кезе туттым.
«Бир ӱйеге
оройтыдым, ада» — деп
Тымыкта унчуктым.

Константин Козлов
***
Ырады јуулар кӱзӱрти,
Слер эмди кайда, најылар?
Боро шинелигерди уштыйла,
Кайда бардаар, јуучылдар?
Уур шырканы ундыйла,
Улу иштерге барганаар.
Бешјылдыктар бӱдӱрген,
Берлинди алган баатырлар.
Амыр иште јуудадый
Jана болбос солдаттар.
Атакага баргандый,
Арыырын билбес адалар.
Билерис, ӧй ӧдӱп,
Слер јӱрӱмнеҥ ырайдаар.
Кажы ла јыл астап јат,
Jуудаҥ јанган солдаттар.
Jеҥӱниҥ байрамы келгенде,
Jергележип слер базадаар.
Ак-ајрыкта ырысты
Ӧчӱрбей корыган адалар.
Бӱгӱнги јайым кӱн учун
Алкыш слерге, солдаттар.
Мӧҥкӱликке тирӱ алтаган
Ӧлӱми јок јуучылдар.

В. Качканаков
Алтай уулдар
(кожоҥ)
Jууныҥ уур јолдорын ӧткӧн
Алтай уулдар, алтай уулдар,
Слер ортодоҥ кӧп најылар
Jеҥ јастанып јыгылдылар,
Тӧрӧл јердеҥ ыраак арттылар.
Алтай уулдар, алтай уулдар,
Ӧткӧн јуу-чакты ундыбаар.

Ӧскӱске арткан уулдары
Адалардаҥ эмди јаан,
Эр болуп ӧзӱп чыдаган.
Jуу-чакту јердеҥ јанбаган
Адаларын олор солыган.
Алтай уулдар, алтай уулдар,
Слерге иженген адалар.

Слерге эмди де јеҥил эмес,
Алтай уулдар, алтай уулдар.
Адалар јолын ундыбаар,
Олорго чындык болыгар,
Уурлардаҥ слер јана баспагар.
Алтай уулдар, алтай уулдар.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина