Алтайдын Чолмоны

Јӧнјӱрӱмдик сурактар – тӧс јерде

18.09.2018

Бу кӱндерде ОНФ-тыҥ турчылары текшироссиялык Албаты фронттыҥ Алтай Республикадагы тергеелик бӧлӱгинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ чыгартулу улузыла туштажу ӧткӱрген. Јондык кыймыгуныҥ турчылары газеттердиҥ јаандарына ла телекомпанияныҥ башкараачыларына 2018 јылда бӱдӱрип турган керектери ле келер ӧйдӧ эдетен иштери керегинде куучындагандар.

ОНФ-тыҥ тергеелик штабыныҥ сопредседатели Андрей Ищенко «Быјыл Албаты фронттыҥ тергеелик бӧлӱктеринде бир кезек кубулталар болгон. Ороондо президенттиҥ талдаштары ӧткӧн кийнинде, ӧдӱп јаткан јылдыҥ кандык айында ОНФ-тыҥ тӧс штабыныҥ јууны ӧткӧн. Ол јуунда иште јаҥыртулар эдип, ишмекчи группаларды он эки ууламјыга бӧлӱп, тематикалык площадкалар тӧзӧӧр јӧп јарадылган. Эмди бистиҥ тергеелик бӧлӱкте демография, су-кадыкты корыыры, ӱредӱ, јадар јер ле калада айалгалар, экология, јеткер јок ло чыҥдый јолдор, билим, цифровой экономика, культура, телекейлик кооперация ла экспорт, орто, кичӱ аргачылыкты ла аргачылардыҥ баштаҥкайын јӧмӧӧри, эл-јонды ишле јеткилдеерине јӧмӧлтӧ јетирери аайынча ууламјылар иштеп јат. Кажы ла ууламјыны таҥынаҥ башка модераторлор башкарат» — деп айткан. Бу ууламјылар ӧйдиҥ некелтелерине, Россияныҥ президентиниҥ 2024 јылга јетире иш-керектерди јӧптӧгӧн јарлыктарына ла ороонныҥ башкараачызыныҥ Федерал Јуунга ийген Баштанузында айдылган шӱӱлтелерге толо келижип јат.

Албаты фронттыҥ тергеелик штабыныҥ сопредседатели Наталья Тадышева јонјӱрӱмдик бӧлӱктиҥ сурактары ОНФ-тыҥ ижинде тӧс јерде туруп јат деп темдектеген. Албаты фронттыҥ турчылары ла оныҥ кӧп тоолу туружаачылары ӧдӱп јаткан јылда бу ууламјыда эрчимдӱ иштеп јадылар. Темдектезе, школго баргалак балдардыҥ таскадузына, кӧп балдарлу билелерге, кенек улуска ла ада-энелери јок арткан балдарга адылу болуш јетирерине јаан ајару эдилет.
Јуунда тематический площадкалардыҥ модераторлоры 2017 јылда ла 2018 јылдыҥ сегис айыныҥ туркунына эдилген иштер керегинде куучындагандар.

«Калада јаткандарга јарамыкту айалгалар» деген ӱлекердиҥ эксперти Наталья Гусельникова улус јаткан туралардыҥ јанында тудулып турган площадкалар јанынаҥ јетирӱ эткен: «Јашӧскӱрим ле јаан улус физкультурала тазыктырынатан, оогош балдар соотоп, ойнойтон эмдиги ӧйдиҥ јазалдарыла јепселген площадкаларды улус јакшызынып тузаланат. Олор бистиҥ де калада јаткандарга сӱрекей керектӱ болгонын јӱрӱм кӧргӱзет. Је кезик площадкалар јазап чеденделбегени јарталат. Мындый айалгаларда бала јыгылып, сынык-бычык та алардаҥ айабас. Чынынча айтса, бу площадкаларда јаҥыс ла орто ло оогош јашту балдарга ойноорго јараар. Јаан јашту балдар бош ӧйин тышкары канайып ӧткӱретени јарт эмес. 2018-2019 јылдардыҥ ӱлекерлеринде бу балдардыҥ јилбӱлерин ајаруга база алар керек. Јаан јашту улусты бис база чала ундып јадырыс. Олорго чӧлӧӧ ӧйин тузалу ла јилбилӱ ӧткӱретен айалгаларды база тӧзӧӧр керек.

Кандый бир јеткерлӱ айалгалар тура бергенде, МЧС-тыҥ ла эмчилердиҥ тӱрген болуш јетиретен службазыныҥ кӧлӱктери бу площадкаларга ылтам ӧдӱп болбозы база јарталат. Площадкалардыҥ ӱлекерин тургузып, олордыҥ тудатан јерин талдаар тушта бу иште кураторлор база туружып турган болзо, мындый једикпестер болбос эди. Каланыҥ «Мелиорация» деген микрорайонында тудулган площадкаларга дезе бистиҥ јаныстаҥ кандый да ајарулар јок. Мында бастыра иштер јакшы ла чыҥдый эдилген. Г. И. Чорос-Гуркинниҥ оромында турган 33-чи ле 35-чи таҥмаларлу тураларда јаткан улуста комыдалдар база бар. Бу оромдордо тротуарлар јок болгоны улусты тыҥ чочыдат. Ол туралардыҥ улузы балдар ары-бери јӱрӱжип, кӧлӱктердиҥ алдына кирип, јеткерге де учураардаҥ айабас деп јолду айдыжат. Сӱрее-чӧп тӧгӧтӧн контейнерлерди дезе та нениҥ де учун ыраака кӧчӱрип салгандар. Улус оноҥ улам айылдыҥ сӱрее-чӧбин јанында турган Пионерский ортолык ла ДОСААФ јаар тажыгылап јат».

Албаты фронттыҥ программаларыныҥ база бир турчызы Мая Шурова таштанчылардаҥ керектӱ эдим-јазалдар эдип турган таҥынаҥ аргачы Александр Нартов керегинде куучындаган. Бу кижи ОНФ-тыҥ «Генеральный уборка» деген ӱлекеринде эрчимдӱ туружып јат. Је эл-јонго керектӱ производствоны тӧзӧп, оны кӧндӱктирип апарарга кӧп буудактар бар. Александр калганчы јылдарда иштеер беш цех солыган. Учы-учында каланыҥ администрациязынаҥ болуш сурап, керектиҥ аайына чыккан. Ольга Сафронова ого иштеер јерле болушкан. Аргачы ого кату таштанчыларла иштеер аҥылу цех чыгарылганына сӱӱнет. Је цехтин ичин јылулаарга, кӧзнӧктӧрин тургузарга ла ӧскӧ дӧ оок-тобыр иштер ӧткӱрерге аргачыга, байла, ӱзеери акча керек болор. Ол баалу-чуулу станокторды дезе кредитке алган. Тергеениҥ башкарузы чыгымдардыҥ јарымызын да болзо, бу кижиге кайра јандырып беретен болзо, сӱрекей јакшы болор эди.

Мая Владимировнаныҥ айтканыла, 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала ороонныҥ тергеелери таштанчыларла иште јаҥы эп-аргаларга кӧчӧр. Ол тушта чаазынды, полиэтиленди ле шилди утилизировать эдерге јарабас болор. Олордоҥ, таштанчылар ла чылап ок, керектӱ эдимдер эдер керек. Јаҥы «эп-аргалардыҥ» некелтезине офистерде тузаланып турган чаазындар база кирип јат. Государство полигон јаар тартылып турган сӱрее-чӧптиҥ ле олордыҥ «сӧӧк салгыштарыныҥ» тоозын астадып, таштанчылардаҥ керектӱ эдим-јазалдар эдип чыгаратанын сегизен процентке јетирер кӱӱндӱ. Бу некелтелер бистиҥ республикада бӱдер бе? Сӱрее-чӧптӧҥ толо јайымдаларыла, таштанчылардаҥ керектӱ эдимдер эдип чыгарарын толо јеткилдеериле колбулу сурактар бӱгӱнги кӱнде бисте чала «аксаҥдап» јат. Программаныҥ экспертиниҥ айтканыла, ОНФ республикада сӱрее-чӧпти эки башка јууп, таштанчылардаҥ эдип турган керектӱ эдим-јазалдарды кӧптӧдӧ чыгарарын јеткилдеери учун тартыжып јат. Је ӱчинчи квартал тӱгенип јат. Јылдыҥ учына јетире ӱч ле ай аткан. 2018 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнинеҥ ала улус јаткан туралардыҥ јанында сӱрее-чӧпти тӧгӧтӧн эки башка контейнерлер турар учурлу. Је Горно-Алтайскта ла Майма аймакта эмдиге јетире ыҥ-шыҥ — «кош» эмдиге јетире ол ло јеринде туруп јат.

Республиканыҥ элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларыныҥ башкараачыларыла ӧткӧн бу јуунда Албаты фронттыҥ јербойындагы бӧлӱгиниҥ турчылары Сергей Кухтуеков ло Сергей Зыкович јолдордыҥ айалгалары ла јажыл парктар тӧзӧӧри јанынаҥ ӧдӱп турган мониторингтер керегинде база куучындагандар. ОНФ-та су-кадыкты корыыр учреждениелердиҥ ижиниҥ ле јеткилдежиниҥ чыҥдыйын кӧрӧри аайынча мониторинг канча јылга улай база иштеп јат. Бу мониторингтиҥ программазы аайынча кичӱ ле ыраакта турган јурттарда јаткан эл-јонныҥ су-кадыгын тыҥыдарына кандый болуш јетирилип турганы база кӧрӱлет. Бу керегинде президент Федерал Јуунга ийген Баштанузында база айткан. Ол Албаты фронтко баштанып, бу суракты шиҥжӱде тудар керек деп сураган.

Јаскыда тоозыла эки муҥга шыдар улус јаткан оогош јурттардыҥ эл-јоны кандый медициналык болуш алып турганы аайынча текшироссиялык мониторинг ӧдӧрдӧ, ОНФ-тыҥ јербойындагы активисттери Майма, Чой ло Турачак аймактардыҥ он тӧрт јуртында болуп, эл-јонло туштажулар ӧткӱрген. Ол тушта Чой аймакта Советское ле Туньжа јурттарда фельдшерско-акушерский пункттар јабылып калганы јарталган. Мониторингтиҥ ижиниҥ турулталарына учурлалган јуунда республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ ол туштагы министри Владимир Пелеганчук туружып, быјыл Јайлу, Кујурлу ла Санькино Аил јурттарда модульный конструкциялу јаҥы ФАП-тар тудулар деп бӱдӱмјилеген эди. Ӧрттӧҥ улам кӱӱк айдыҥ бежинчи кӱнинде Майма аймакта Урлу-Аспак јуртта фельдшерско-акушерский пункттыҥ туразы кӱйӱп калган. Министр эл-јонло болгон туштажуда Урлу-Аспакта јуук ӧйдӧ ФАП-тыҥ јаҥы туразы тудулар деп айткан. Пелеганчук эмди ӧскӧ тергееде иштеп јат. Темдектелген иштер јӱрӱмде бӱдер бе? Оны келер ӧй кӧргӱзетен туру.
Јууннаҥ белетелген бичимел газетке кепке базыларына белетелип јадарда, Албаты фронттыҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ турчылары ла активисттери республиканыҥ тӧс калазында
Ару-чектиҥ телекейлик кӱнине учурлай «Генеральная уборка страны» деген текшироссиялык экологический акцияга чыгып, Комсомолка кырды сӱрее-чӧптӧҥ арчыгандар. Каланыҥ эл-јоны ла иштеги ӧмӧликтердиҥ ишчилери субботникти јӧмӧп, анда база эрчимдӱ турушкан.

П. КАБАР